Альфред Нобель

А.Нобель 1833 онд Шведийн Стокольм хотод тєрсєн. Тvvний гэр бvл Олоф Ридбек-ээс гаралтай бєгєєд Олоф Ридбек нь тухайн 17-р зууны Шведийн техникийн суут ухаантнуудаараа хойд Европод алдартай газар байв. Нобель 1866 онд "динамит” тэсрэх бодис зохион бvтээсэн. Ингээд дэлхий даяар 20 гаруй оронд компани болон лабораториудаа байгуулсан. 1895 оны 11р сарын 27 нд Нобелийн шагнал бий болсон тухай сvvлчийнхээ гэрээслэлд гарын vсэг зурсан.
Тэр 1896 оны 12-р сарын 10нд Италийн Сан Ремод байх гэртээ тархины цус харвалтаар єєд болжээ.

Алфред Нобелийн хvvхэд нас

1833 оны 10-р сарын 21-нд Шведийн Стокгольмд нэгэн хvv тєрсєн нь Нобелийн шагналыг vндэслэгч, нэрт эрдэмтэн, зохион бvтээгч, бизнесмен Нобель байлаа.Тvvний аав Эммануэль Нобель (1801-1872) , ээж нь Андриет Айсел Нобель байлаа. Тэд хvvгээ Алфред гэж нэрлэв.

Алфредийн аав нь инженер зохион бvтээгч хvн байсан. Тэр гvvр, барилга барихаас гадна хад чулуу тэслэх туршилт хийдэг байв. Алфредийн тєрсєн жил тvvний эцгийн бизнес амжилтгvй болж хаагджээ. 1837 онд Эммануэль Нобель бизнесээ Финлянд эсвэл Орост хийхээр шийдсэн. Алфредийн ээж нь гэр бvлээ асарч байхаар Стокгольмдоо vлдсэн.

Роберт Нобель

Людвиг Нобель


Алфред 2 ахтай байсан. Ах Роберт нь 1829 онд ах Людвиг нь 1831 онд тєрсєн. Андриет Нобель чинээлэг гэр бvлээс гаралтай. Тэр хvнсний дэлгvvр ажиллуулж эхэлсэн. Хvнсний дэлгvvр нь гэр бvлээ тэжээхэд л хvрэлцэхvйц орлого олдог байлаа.

Нобелийн гэр бvл Орос руу нvvв

Эммануэл Нобель Оросд бизнесээ сайн эхлvvлж чадсан.

Энэ үед хаант Орос улс газар тариалангийн орон байсан ч хүчирхэг армитай байхын тулд цэргийн зэр зэвсэг үйлдвэрлэдэг томоохон үйлдвэртэй болохыг хүсч байв. Тэр Оросын армийг техникээр хангах механик эд ангийн, дэлгvvр нээсэн. Тэр Оросын хаан болон, тvvний генералуудад далайн тэсрэх бодис нь дайсны довтолгоог зогсооход хэрэгтэй гэдэгт итгvvлж чадсан. Далайн тэсрэх бодис 1853-1856 онд болсон дайны vед Петербургийн галын шугам руу нэвтрэхийг оролдсон Британийн эзэн хааны тэнгисийн флотыг зогсоож чадсан. Энэ амжилтынхаа дараа Эммануэл гэр бvлээ Петербургт 1842 онд авчрах боломжтой болсон. 1843 онд нэг хvv тєрсєн нь Эмиль байв.

Эмиль Нобель
Ах дvv 4 Нобелууд анхан шатны боловсролыг хувийн багш нараас авав. Тэдний хичээлд байгалийн шинжлэх ухаан хэл уран зохиол орж байв. Алфред 17 насандаа Швед,Орос, Франц, Англи, Герман хэлээр ярьж бичиж чаддаг болсон байлаа.

Алфред хилийн чанадад явсан нь

Алфред уран зохиол, хими, физикт, их сонирхолтой байсан. Эцэг нь хvvгээ яруу найраг бус харин єєрийн мэргэжлийг євлєж шийрийг хатаасан хvн болгохыг хvссэн. Тийм учраас химийн инженер болгохоор хилийн чанад руу сургуульд явуулав. Парист Алфред нэрт химич профессор Пелоузын хувийн лабараторид ажилласан. Тэнд тэр залуу итали химич Асацанио Собреротой танилцсан. 3 жилийн ємнє Собреро дээд зэргийн тэслэх чадалтай шингэн болох нитроглицеринийг зохион бvтээсэн. Энэ нь практикт ашиглахад маш их аюултай байлаа. Алфред нитроглицеринийг их сонирхож яаж барилгын ажилд ашиглаж болохыг судлах болов. Тэр сураад Оросод буцаж ирсэнийхээ дараа нитроглицеринийг арилжих болон техник ашиглалтийг хєгжvvлэхийн тулд эцэгтэйгээ хамт ажиллаж эхэллээ.

Алфредийнх Швед рvv буцаж нvvв

Крымын дайн дууссаны дараа Альфредын эцгийн бизнес муудах болсон тул Швед рvv буцаж нvvхээр шийдсэн.
Нобелийнх 1863 онд Шведэд буцаж ирсэний дараа Алфред нитроглицериний тэсэлгээний ашиглалтыг сайжруулахын тал дээр ажиллах болов. Харамсалтай нь энэхvv туршилтууд нь амжилтгүй болсноор барахгүй 1864 онд Стокольм хотод тvvний хамгийн бага дүү (1842 - 1864) Емиль Нобель нарын хэдэн хvний аминд хvрсэн осол гаргасан юм. Бага хүүгээ өнгөрсөнийг дуулсан эцэг Эммануэль Нобель саа өвчинд нэрвэгдэн найман жилийн дараа буюу 1872 онд нас баржээ. Засгийн газар Стокгольм хотын нутаг дэвсгэрт дахин ийм туршилт хийхийг хориглов. Альфред бууж єгсєнгvй туршилтаа Маларем нууран дахь гэр завь, эсвэл ачааны усан онгоц руу шилжvvлсэн. 1864 онд тэр нитроглицериний vйлдвэрлэлийг эхлvvлэх боломжтой болсон. Тэрээр vйлдвэрлэлийг аюулгvй байлгах нэмэлт орцыг судалсан хэвээр байв.

Алфред "Динамит” зохион бvтээв

Туршилтынхаа явцад "kieselguhr” гэж нэрлэгдсэн торгон элстэй нитроглицеринийг хольсон зуурмаг нь саваанд хэвлэх боломжийг олгосон.

Эдгээр савааг дараа нь єрємдсєн нvх рvv хийнэ. Энэ бvтээлээ 1866 онд хийсэн. Алфред дараа жил нь бvтээлдээ "Динамит” гэж нэрлээд, эзэмшигчийн хууль ёсны патентаа авав. Алфред бас тэсэрч асах гэрэлтдэг толгойтой салют буудуулагч зохион бvтээв. Эдгээр бvтээлийг хийх vед алмазан єрємдлєг болон хийн даралтын єрємдлєгийн технологийг ашиглах болсон. Эдгээр бvтээл нь туннел єрємдєх, хад чулуу тэслэх, гvvр барих зэрэг олон барилгын ажлыг хєнгєвчилж зардал их хэмнэх болсон давуу талыг бий болгож байв.

Дэлхий дээрх vйлдвэрvvд

Динамит болон салют буудагч нь барилгын vйлдвэрлэлд их хэрэгцээтэй болсон. Vvний улмаас єєр єєр газруудад 90 vйлдвэр барьсан . Тэр Парист амьдардаг боловч ихэнхдээ 20 гаруй оронд байх vйлдвэрvvдээрээ явдаг байв. Тvvнийг бас "Европын хамгийн баян тэнvvлч " гэж нэг удаа хэлж байв. Тэр Шведийн Стокгольм, Германий Ханбург, Шотландын Ардер, Шведийн Карлкога , Италийн Сан Ремо хотод эрчимтэй ажилладаг байв. Тэр бас нийлэг резин, савхи, торго зэргийг туршиж байв. 1896 онд тvvнийг нас барахад тvvний нэр дээр 355 патент байв.

Берта вон Зутнертэй танилцсан нь

Алфред єєрийн гэр бvлгvй байлаа. Нэг єдєр тэр сонинд нарийн бичиг авна гэсэн зар тавьжээ. Австри хатагтай Берта Кински вон Хиник Тетау энэ ажилд орсон байна. Богино хугацааны дараа тэр Австри руу Коунт Артур вон Зутнертэй гэрлэхээр буцаж явсан байна. Алфред Берта нар найзууд болж олон жил захидлаар харилцдаг байжээ. Тэр эмэгтэй энхтайвны vйл хэрэгт идэвхтэй оролцдог байв. Сvvлд тэр "Гараа буулгацгаа” гэдэг алдарт номоо бичсэн. Алфред Нобел сvvлд Нобелийн шагналаа бий болгож, тvvнд энхтайвны vйл хэрэгт гавъяа байгуулсан хvмvvст олгодог шагнал байх болно гэж гэрээсэлсэн юм.

Берта Кинки Зутнер
Тэр 1905 онд “Энх тайваны” шагнал авсан бөгөөд Нобелийн шагнал хүртсэн хоёр дахь эмэгтэй юм.

Нобелийн шагнал

Тэрбээр дэлхий дахинд алддартай нэгэн байвч хувийн амьдрал нь аз жаргалгүй нэгэн байв. Түүний эхнэр Софи Гесс нь зугаа цэнгэл хөөж явсаар эцэст нь өөр хүний хүүхэд төрүүлэв. Тэдний 18 жил амьдарсан хамтын амьдрал сүйрэв. Түүнээс хойш хоср жилийн турш нойр хоолгүй явсаар сэтгэлийн гүн хямралд орж, Алфред Италийн Сан ремо хотод 1896 оны 12 сарын 10-нд 63-н насандаа зарц нарийн хяналтан доор нас эцэслэв.

Тэр хvн тєрєлхтний сайн сайхны тєлєє физик, хими, анагаах, утга зохиол энхтайвны салбарт амжилттай ажилласан хvмvvст шагнал єгч байхыг гэрээсэлсэн юм. Хvн бvрд энэ таалагдаагvй. Тvvний энэ гэрээслэлтэй нь хамаатнууд болон олон оронд байсан албан ёсны хамтрагчид нь эсрэг саналтай байв. Тvvний гэрээсийг биелvvлэгч хvмvvс тэдгээр эсрэг байр суурьтай хvмvvсийг ятгахад бvтэн 4 жилийг зарцуулсан байна.
Тэр гэрээслэлдээ математикийн салбарыг дурдсангүй. Учир нь Альфрэд Данийн усан онгоцны үйлдвэрийн эзний охин Анна Дезрид ухаангүй дурлаж байжээ.

Анна Дезри
Гэвч Анна бүсгүй залуухан царайлаг математикч Франц Лемаржийг сонгосон байна. Түүгээр ч зогсохгүй Лемарж Альфрэдийг олны өмнө математикийн ямар ч авъяасгүй нэгэн хэмээн доромжилж байжээ. Үүнээс үүдэн энэ шагналд математикийн салбарт амжилт гаргасан хүн ордоггүй юм байна.
1901 онд Физик, хими, анагаах, утга зохиолын салбарт хvмvvсийг Шведийн Стокгольм /одоогийн Осло/ хотод олгожээ.
Нобелийн Энхтайваны шагналтныг Норвеги улсын парламентийн Нобелийн шагналын хороо, Утга зохиолын салбарын шагналтныг Шведийн акамеми, Физик, Химийн салбарын шагналтныг Шведийн эзэн хааны шинжлэх ухааны академи, Анагаах ухааны салбарын шагналтныг Шведийн Каролины институт, Эдийн засгийн салбарын шагналтныг Шведийн төв банк тодруулан шалгаруулдаг уламжлалтай.

Уг шагналыг Нобелийн хeргийг товойлгон сийлсэн дvрстэй алтан медаль, диплом, мөнгө дагалддаг. Мeнгeн шагналын хэмжээ нь фондоос хамааран 30-70 мянган долларт байдаг ажээ. Уг шагнал нь соёлт хүмүүн төрөлхтөний хувьд хамгийн нэр хүндтэй шагналын нэг байсаар иржээ.

Нобелийн гарын үсэг.