- За . . .аа, наадах чинь харлаа гээд яахын бэ?
- Чи байзаа . . . гэснээ асаасан лаагаа миний толгойны хажууд тавьснаа жаахан хол зогсон онилж хараад зэвүүн нүдээ онийлгон
- Үгүй ээ, чиний царай харагдахгүй байна. Өшөө жаахан . . . гээд лааг ойртуулав. Тэр миний царайг лааны гэрэлд тод харах гээд байгаа бололтой. Тэгснээ өөрсдийнхөө орны дэргэд нэг лаа асааж тавив.
... “Тэнэг л байна даа. Би хэвтэхээрээ дээшээ л хардаг юм ш дээ”
- Одоо чи намайг, би чамайг харж чадна. Чамд би кино үзүүлнээ хи хи хи гэхэд Заяа
- Арай эвгүй юм биш үү?
- Чи өдий болтол тэгж бодож байсан гэж үү?
- Чи ч ёстой чөтгөр юм даа.
- Хэн нь бурхан юм, тэгээд? хи хи хи гэснээ Заяаг дарж авлаа. Тэд бараг цаг гаран заваарсан байх. Тэгээд чимээгүй болчихов. Лааны гэрэл нүдний дэргэд ёлтгонож, сүүдэр нь адарт туналзахыг атаа хорслоо дүүрэн атлаа арга барагдсан харцаар ширтэж хэвтэв.
... “Араатнууд юм даа та нар. Уг нь эд биш би л араатан байгаа юм. Гэтэл арван хар нүглийн горыг амьдын там болтлоо мэдрэх юм гэж хэн мэдлээ. Мэдэрлээ гээд яах ч билээ. Энэ бие минь өндийхөөсөө өнгөрснийг мэдсээр атлаа та нар яах гэж миний гавлын ясыг точигнуулан байж тархийг минь малтана вэ?”
Миний нүдэнд халуун нулимс дүүрч ирснээ гоожилгүй хий дэмий цэлэлзэн нүд бүрэлзүүлнэ. Нулимсаа урсгах санаатай толгойгоо хажуу тийш болгоход Сиймхийгийн үлдээсэн лаа хажууд шахуу сүүмэлзэхийг харав.
... “Би хэдий болтол эдний бах тавыг хангаж хэвтэх гэж. Миний толгой энэ лаанд хүрэх болов уу”
Би толгойгоо ганхуулан лаанд хүрэх гэж оролдов. Болмоор ч юм шиг.
... “Унагах л хэрэгтэй”
Тэдний хурхирах чимээ харанхуй шөнийн нам гүмд дэндүү тод сонсогдоно. Тархийг минь зажилж, зажилж одоо хэхэрч байгаа мэт санагдана.
... “Тиймээ, тэд миний тархийг ч, зүрхийг ч идэж дуусах шив. Би яах ёстой юм бол? Яаж ч чадахгүй юм чинь гээд хэвтээд байх хэрэг үү”
Нулимс нэгэнт урссан тул нүд маань аяган дотроо хуурайшин эргэлдэж, атга зүрх минь цээжний хаа нэгтээ уур омгоор дэлсэж эхлэв. Толгойгоороо лааны зүг тэмүүллээ. Яах гэж байгаагаа сайн ойлгоогүй ч миний хөдөлж чадах хэмжээ тэр л байсан болохоор тэр байх.
... “Сиймхий энэ лааны гэрэлд тарчилсан царайг минь харсан шигээ жаргасан юм биз дээ”
Энэ бодол намайг лааны зүг дахин тэмүүлэхэд хүргэв. Хариугүй л хүрэх гээд байх шиг хэрнээ л хүрэхгүй юм. Ямар ч боломжгүй зүйл гэж байх л юм даа. Хясал гээч ямар айхтар там бэ.
... “Сахал Намбарын зовлон дуусах л ёстой”
Толгойгоо бөнжигнүүлэн савлуулж эхэллээ. Тэгж тэгж лааны зүг хүчтэй шидэв. Одоо л би яг яах гээд байгаагаа ойлгож эхлэх шиг. Би үхэх гээд байгаа юм байна
... “Чадах л ёстой. Лааг унагаж, байшинтайгаа, хувь тавилантайгаа бас энэ муу хоёртой цуг шатан тамын оронд цуг очвол та хоёроос би өшөө авч л таараа”
Би хэдий хугацаанд ингэж оролдсоноо мэдсэнгүй. Хамаг биений хөлс цутган зүрх савлана. Гэлээ ч няцсангүй.
... “Намбараа, дахиж ийм боломж олдохгүй шүү”
Дахин хэд саваад зүтгэтэл лаа түг түг хийн хаашаа ч юм унаж адарт сүүмэлзэн байсан сүүдэр анивалзан өрөөнд харанхуй болчихов. Хамаг итгэл найдвар түүнийг даган унтарлаа.
... “Бурхан гэж юу юм бэ? Хүслийг хяслаар ороож хэсэг хэсгээр хэрчиж иддэг чөтгөр бол бурхан чи өөрөө. Чи бол үнэндээ ад чөтгөрийн боол”
Би зүрхнийхээ гүнээс гиншин уйллаа. Доошоо нойтогнож байгаагаа ч тоосонгүй. Гэсэн ч энэ надад юуны хамаа байхав. Нүд маань дахин нулимсаар дүүрч усан бүрхүүл тогтлоо. Бодвол сахал доорх уруул минь хүүхдийнх шиг өмөлзөж байсан биз. Гэтэл . . . гэтэл усан бүрхүүл дунд жижигхэн цэгээ цэгийх шиг болов. Толгойгоо сэгсрэн нулимсаа унагаад адар өөд аврал эрсэн харцаар ширтэхэд тэнд гэрэл сүүдэр анивалзан хором хормоор томорч, өрөөний хаа нэгтэй үхмэл шар туяа улам бүр тамиржиж эхэллээ.
... “Ха . . . ха . . . ха . . . асч байна. Чи хорвоогийн хамгийн сайн лаа. Новшнууд минь би чадлаа ш дээ. Салтаандаа тархиа чихсэн та муу хоёрыг тамын ёроолын аль ч мухараас олно би. Ха . . . ха . . . ха . . .”
Би оюун ухаандаа ингэж л хашгирч байв. Хөндлөнгөөс харсан хүнд миний царай чухам ямар байсан бол. Хүсэл хясал, уур хилэнгээр дүүрсэн улаан нүдээр адар ширтсэн атлаа сахалтай амаа байдгаар нь ангайн сар жилээр угаагүй шар шүдийг шазалзуулан инээж буй төрх харагдах байсан байх.
... “Нээрээ, ингэж хашгирч байгаад сэрээчихвий дээ”
Амаа хамхин, хоёр нүдээ аягандаа эргэлдүүлэн анхаарлаа тэдний зүг хандууллаа. Тэд сонсоно гэж ямар юм байхав. Би л зүгээр санаа гаргаж буй нь тэр.
Одоо гэрэл улам бүр томорч галын дөл болсон байв. Шатаж буй мод үнэртэнэ. Сайхан үнэр. Тиймээ энэ үнэр зунгааралдаж нялцганасан заарны үнэрээс сайхан байлгүй яахав. Гал дүрэлзэж, адарт хар утаа хуйлран эргэлдэж, хоолой ам гашуу оргино.
... “Ханиахгүй л юм шүү. Тэгвэл сэрчихнэ”
Чаддаг бол шээстэй хөнжлөө татаж хамар дээрээ тавихсан. Тэгвэл угаартахгүй. Амьд үлдэх гэсэндээ биш л дээ. Тэдний дараа л үхэх гэсэн дээ тэгж бодож буй хэрэг. Түрүүлээд угаартчихаж болохгүй шүү дээ. Гал хана туурга өөд цоролзож, сандал ширээг шатааж байгаа нь мэдрэгдэнэ. Тэр ч байтугай ор хөнжлийг долоож шээсэнд норсон хэсгийг тойрч байх шиг санагдана. Сүүлдээ харж чадахаа байлаа. Хичнээн хичээсэн ч өөрийн эрхгүй бөгшүүлэн ханиалаа. Миний ханиах чимээнээр тэд хөрвөөснөө гэнэтхэн ээлжлэн ханиаж эхлэв. Бөглөрч, бөглөрч онгойх шиг.
... “Ээ чааваас сэрчихлээ ш дээ”
Заяа зогсоо зайгүй ханиах завсраа
- Юу вэ? Хүүшээ . . . Босооч ээ гээд хажуудахаа нудрав. Сиймхий сэрлээ. Тэр бас баахан ханиаснаа
- Хөөш, юун гал вэ? Алив, хаалга хаана байнаа? Тэд түчигнэлдэн хаалга руу тэмтчив. Заяа
- Намбар яасан болоо?
- Тэр ядгийн
- Намбарыг авъя л даа гээд дэргэд ирж нүүрэнд тулж хоёр нүдийг минь харснаа
- Ашгүй ухаантай байна уу? Алив . . . гээд тэмтчин байж тэргэнцэрийг татав. Нойтон байсан болохоор хараахан шатаагүй аж. Энэ үед Сиймхий хаалга онгойлгов. Гаднаас орж ирсэн агаарт утаа нэг намсхийснээ гал улам хүчийг аван дүрэлзэх нь мэдэгдэв.
- Чи туслаач ээ
- Хаяа хая. Тэртээ тэргүй үхсэн хүнийг
- Ёстой муу шаар юм даа чи гэж Заяа хахаж цацахын хажуугаар үглэн надтай зууралдсаар тэргэнцэр дээр гаргав. Аргагүй дээ дөрвөн жил хийсэн ажил нь юм чинь. Хар утаан дундуур намайг түлхэн бэдчүүлнэ. Миний ухаан санаа орж гаран ханиалгана. Арай хийж үүдэнд иртэл өнөөх өндөр босго тулав бололтой
- Хүүш ээ новшоо! Чи ядаж . . . гээд ханиалгав
- Хаяач ээ. Наад сэгээрээ яах гээд байгаа юм гэх Сиймхийгийн дуу нилээн цаанаас сонсогдож байв. Тээглэсэн тэргэнцэрийг Заяа араас нь өргөн байдгаараа түлхэв.
... “Чи өөрөө гараа. Би яахав”
Гэтэл ард нэг сонин исгэрэх дуу гарснаа залгуулан чих дүлийрэм чимээ болоод цааш юу яасныг мэдсэнгүй.
Нүдээ нээлээ. Манай муу умгарыг бодвол ихээ саруулхан өрөө байна. Адар нь тэртээ дээр юм. Ингэж эмнэлэгт ухаан орлоо.
- Та хамгийн сүүлд юу болсныг санаж байна уу?
“Нээрээ яалаа байз? Хамгийн сүүлд Заяа намайг хаалгаар гаргах гэж оролдож байсан” гэж бодоод
- Заяа яасан бэ?
- Танай хүний бие жаахан тааруу, манай түлэнхийн эмнэлэгт хэвтэж байгаа гэлээ. Надад эмчийн хэлсэн сонин биш харин би үг хэлчих шиг болсон нь сонин байлаа.
- Би ярьчихав уу даа?
- Тэгсэн. Та үг хэлж байна
Итгэмээргүй юм. Санаандгүй хуруугаа хөдөлгөж үзсэн нь болоод ч байх шиг.
Би тэр өдрөөс хойш гурван долоо хоногийн дараа эмнэлэгээс гарлаа. Гэхдээ хөлөөрөө. Эмчийн хэлснээр бол Заяа намайг босго давуулах гэж оролдож байхад ард нь газ дэлбэрч бид хамтдаа нилээн хол газар шидэгсэн байж. Заяа миний ард нүцгэн шахуу байсан болохоор түлэгдэлт ихтэй гэсэн. Би шидэгдэн тэр хол унахдаа мэдрэлийг судсаа цочроож, бор тархинаас ирэх мэдээллээ бүх биеэрээ дамжуулж чаддаг болсон гэж эмч хэлсэн юм. Мэдэх ч юм алга. Хар үгээр бол түгжээ мултрах шиг л юм болж. Гайхамшиг гэдэг л энэ байх. Би цоо эрүүл болж, надад байсан бүхэн эргэн ирсэн байв.
Эхлээд Заяа дээр очъё гэж бодлоо. Заяа битүү боодолтой юм хэвтэнэ. Тэр дөчин хувийн түлэгдэлтэй авч амьд байлаа. Дээрээс нь тонгойвол тэр намайг таньж байгаа бололтой нүд нь том болж ирснээ нулимс дүүрч ирлээ.
- Тэр ярьж чадах уу?
- Энэ байдлаараа эдгэвэл ярих нь байтугай хөл дээрээ ч босож чадахгүй. Арьс нь татсанаас тэр л дээ. Харин ухаан санаа нь эрүүл. Хэрвээ арьс нөхүүлвэл өөр л дөө гэнэ. Гэхдээ түүнд арьсаа хуулж өгөх тийм тэнэг хүн хаана байхав дээ. Оюун ухаан нь эрүүл гэдгийг сонсох надад таатай байв.
- За тэр яахав. Хэзээ гарах вэ?
- Ойролцоогоор хоёр долоо хононо гэлээ.
Тэндээс гараад гэр хүрэх зуураа “Одоо би чамд өөрийнхөө амссан болгоныг амсуулна. Тэргэнцэр дээр хөдөлгөөнгүй суух ямар байдгийг чи үзнэ. Бас нүдэн дээр чинь чиний хийсэн болгоныг чинь хийнэ. Тэгэхийн тулд чамайг авч очих оромж хэрэгтэй. Сахал Намбар хөл дээрээ боссон цагт түүнийг олчих эрэмбэ байлгүй дээ. Өнгөрсөн дөрвөн жилд надаас зугтсан хулгайчуудыг сэгсрэхдээ л нэг сэгсэрнэ” гэж бодлоо. Гэрээрээ очлоо. Өнөө муу байшин маань шатаад, хэдэн арзгар хар юм л болсон байв. Харин Сиймхийгийн яндангаас утаа саагиж байхыг хараад өөрийн эрхгүй хоёр гараа тас атган шүдээ шажигнатал зуун хорвоогийн хамгийн адгийн цэгийг харсан мэт зогссон юм. Гэхдээ би биеэ барьж байв. Түүнээс өшөө авч амжина. Хүлээх хэрэгтэй.
Сиймхийг өдөржингөө хүлээв. Юмыг яаж мэдэхэв гэж нэг хутга олж халааслав. Сиймхийг хүн гэхэд хэцүү. Айсан хүн хүн ална гэгч болж мэднэ. Орой бүрэнхий болохын алдад Сиймхийг хашааны булан тойроод гараад ирэхээр яг урд нь тулаад зогслоо. Доошоо газар ширтдэг зангаараа явсан тэр миний хөлнөөс дээш харц гүйлгэснээ хөшиж орхив. Бараг зогсоогоороо үхсэн гэхэд болно. Царай нь зэвхий даагаад дагжин чичирч эхлэв. Түүнийг зодож нүдэх, хутга шөвөг үзүүлэх хэрэг огт байсангүй.
- Эрлэг чинь ирлээ дээ. Одоо өнөө сайхан инээдээрээ инээдээ
гэж шүд зуун хэлэхэд тэр салгалан чичирч эхлэв
- Инээлдээ чи гэж зандархад эрүүгээ чичирүүлэн
- Хи хи хи гэж дуугарав. Яг тэр үеийнх шиг нь биш ч гэлээ цаанаа нэг зэвүүн муухай сонсогдоно. Миний дотор зарайж
- Дахиад . . . дахиад новшоо . . . дахиад гэж зандрахад тэр
- Хи хи хи . . . хи хи хи . . . хи хи хи . . . гэж шүлсээ савируулан зогсолтгүй гингэнээд өмдөндөө шээчихлээ. Энэ бол айдас. Үзэж байж л мэдэрдэг ёрын мэдрэмж. Айдас гэдгийг үнэн голоосоо айж үзсэн хүн л ойлгоно. Хэрвээ би түүнд хутгаа үзүүлсэн бол тэр газар дээрээ үхэх байсан биз. Гэхдээ иймэрхүү новшнууд тийм амархан үхэж жаргах гэж үү. Үгүй байхаа. Энэнд тийм эрх байхгүй.
- Харж байна уу? Миний гэсэн болгон шатаж дууссан.
- Би . . . би хашаа байшингаа өгье
- Өө, бас тэгж матмаар байна уу? Сахал Намбар миний гэр орныг дээрэмдсэн гэх гэсэн юм биз дээ?
- Яалаа гэж дээ. Тэгвэл би өөрийг авч өгье
- Хэзээ?
- Гурав хоногийн дотор
- Хоёр
- За
- Хэрвээ чи ямар нэгэн санаа гаргах л юм бол юу болохыг мэдэж байгаа биз? Энэ хорвоогийн аль ч хонхороос олоод мөч мөчөөр чинь жиргэнэ шүү.
- Үгүй ээ. Би заавал олж өгнө гэнгүүт түрүүнээс хойш зэвүүн харагдаад байсан сорвитой шанаанд нь тас буулгатал Сиймхий ширвүүлсэн болжмор шиг хөсөр унав. Би халаасыг нь ухаж бүх мөнгийг нь аваад булан тойрлоо.
Тэр хэлсэндээ хүрсэн юм. Хэнийг, яаж шаналгасан юм бүү мэд. Би түүнийг дэргэдээсээ холдуулалгүй нохой шиг дагуулж юм болгондоо зарж байлаа. Хүн үйлийн үрээ эдлэх ёстой гэдгийг би өнгөрсөн дөрвөн жилд ойлгосон. Үхэл нь ирсэн хулгана муурын сүүлээр оролдоно гэдэг үг байдаг хойно одоо яая гэхэв. Арав гаран хоногийн дараа Заяаг эмнэлэгээс гаргалаа. Өрөөсөн тал нь бараг тэр чигтээ түлэгдсэн тул умарч тахийгаад атирсан юм болоод тэргэнцэр дээр нүдээ гялтгануулан хэвтэнэ. Хаа очиж миний өхөөрддөг байсан хөх нь гайгүй юм. Бас болоогүй ээ өрөөсөн гар хөлөө хөдөлгөнө. Завж нь татсан учраас юу яриад байгаа нь ойлгогдохгүй ч нэг юм хэржигнүүлээд дуугараад байна. Намайг бодвол эрүүл гэсэн үг л дээ.
- Чи ч азтай юмаа. Эрүүл шахуу юм гэхэд тэр шал шал гээд нэг юм хэлсэн боловч ойлгогдсонгүй. Шүлс нь гоожоод энгэр нь тэр чигтээ нойтон. Айдас дүүрэн харцаараа намайг хаашаа ч хөдөлсөн салгалгүй ширтэнэ.
- Чамайг ухаантай байгаад би баярлаж байна. Чи бүхнийг харж, бүхнийг ойлгоно гэсэн үг. Уг нь чи намайг хэн гэдгийг мэдэх л ёстой доо. Даанч чи тэнэг байж. Миний нүдэн дээр яадаг байсныг би дахин ярихгүй. Одоо надад чамтай амьдрах нь байтугай би өөрөө ч амьд явах хүсэл алга. Доромжлол гэдэг ийм л байдаг юм байна. Гэхдээ та нар шиг юмыг энэ хорвоод орхиод би үхнэ гэж байхгүй. Энэ доромжлол намайг хөл дээр минь босгохдоо чамаас өшөөгөө аваа л гэсэн гэж ойлгож байгаа. Миний ухамсар ийм л юм хойно одоо яая гэхэв. Одоо миний ээлж. Чиний таньдаг бүх эмэгтэйг би нүдэн дээр чинь бузарлана. Би тэнэг биш юм чинь тэднийг амьд үлдээхгүй. Үүдний амбаарт хураачихна. Санаснаа гүйцээх хүртлээ цагдаад мэдэгдэхгүй байхыгаа би мэднэ. Чи намайг сонсож, надад итгэж байгааг чинь би мэдэж байна гэж би намуухан хэрнээ занал хуйрагнуулан хүүрнэв. Гэхдээ миний дотоод мөн чанарт ийм бодол байгаа эсэхээ би өөрөө ч мэдэхгүй байлаа. Өөрөөр хэлвэл энэ миний чин хүсэл байх вий гэхээс эмээж байсан юм. Харин Сиймхийгийн үйлийг үзнэ гэдэгтээ итгэлтэй байв. Заяа хоолойгоо хэржигнүүлж, өрөөсөн гар хөлөө савчуулан байснаа шээс алдлаа. Нүднээс нь нулимс урсана.
- Шээж байна уу? Зүгээрээ, нойтон байх чинь ядаж л удаан шатдаг сайн талтай. Одоо Сиймхийгийн авгай ирнэ. Мэдээж би түүнтэй чиний нүдэн дээр хурьцал үйлдэнэ.
... Заяа хэржигнэн дуугарч суудал дээр займчив.
- Чи байз. Дараа нь Сиймхий ирнэ. Тэгээд бүр гоё юм болно. Дандаа би жаргалаа эдлээд байж болохгүй биз дээ? Би яана гээч . . . Би та хоёрыг хамгийн сүүлчийн орой шигээ байхыг шаардана гэхэд Заяа байдгаараа савчин муухай ориллоо.
- Чи хүсэхгүй ч Сиймхий бол чадна. Тэр чинь хүн биш шүү дээ. Араатан. Гэхдээ тэр аймхай, арчаагүй новшийн араатан. Тийм амьд сэгнүүд эхээс төрөөгүй байдаг юм. Тэгэхээр чамайг үрчгэр хар нүүрс болсон байсан ч тэр айхын эрхээр миний хэлсэн болгоныг хийнэ гэлээ. Заяа баахан савчсандаа туйлдаж, амьсгаадан хэвтлээ. Тэр үзээдийн муухай харагдана. Тархи нь тамирдаж байгааг би мэдрэхийн дээдээр мэдэрч байв.
Тэгтэл хаалга аяархан онгойж Сиймхийгийн авгай нус нулимстайгаа холилдсон амьтан орж ирлээ. Муу чөтгөр чинь миний хэлснээр авгайгаа явуулжээ.
Өчигдөр би Сиймхийд
- Авгайгаа өнөөдөр явуулаарай. Яах гэснийг чи ойлгож байгаа биз дээ? гэхэд
- Тэгэлгүй яахав. Хүссэнээрээ л бол хи хи хи гэж нөгөө муухай инээдээрээ инээж байсан юм. Сиймхийгийн авгай бидэн рүү айсан нүдээр харснаа
- Манай хүн намайг явууллаа гэж арай ядан хэлэв.
- Чи тэгээд яах гэж байна?
- Үгүй гэвэл тэр намайг ална. Би мэдэж байна гээд уйлан уйлан хувцсаа тайлав. Түүний бүхий л бие хүн харахын аргагүй хөх эрээн болжээ. Хөх дэлэн гуя хас гээд гар хүрэх газар түүнд алга. Тэр байтугай энд тэнд нь ирт мэсээр исгэсэн шарх ч байв. Сиймхий нааш нь явуулах гэж зодсон нь илт. Хүүхэн эрүү амаа тачигнуулан чичирч зогсоно. Энэ бас л айдас шүү дээ. Заяа хоолойгоо хэржигнүүлэхээс өөр яаж ч эс чадна.
Би тэднийг харжээ суухад хаа нэгтэй мөсөн уул уяран нурах шиг мэдрэмж яагаад ч юм төрлөө. Намайг тамхиа татаж дуустал тэр чичирсээр . . . Заяагийн хоолой хэржигнэсээр . . .
- Сиймхий хаана байна? гэхэд
- Гадаа гэв. “Бас гадаа хүлээж зогсдог байх нь ээ” гэж бодоод
- Хөөш, Сиймхий . . . гэж гэрээсээ хашгирахад тэр хаалга зөөлхөн онгойлгож эхлээд бараг толгойгоо оруулж эргэн тойрон харснаа орж ирээд
- Яасан? Наадах муу гичий чинь үгүй гээд байна уу? гэж авгайгаа руугаа муухай харан архирав. Би түүнйиг газар сөхөрч унатал нь цохиод
- Чи энэ түлэнхий хар арьстай хамгийн сүүлд хийснээ хий гэхэд түүний нүд бүлтгэнэж
- Ээ . . . Намбараа . . . гээд хойш цахлахад нь дахиад зодлоо. Бүр бахаа ханатал нүдэв.
- Болъё оо Намбараа . . . гэх дуунаар би түр зогсож амьсгаагаа дарав. Тэр улаан нялга болжээ.
- Би чиний хий гэснийг хийе л дээ. Битгий л дээ гэж цус нөжөө гоожуулан мөлхөж ирээд гутал үнсэв. Нарсанд нэг ийм л юм байсныг би мэднэ. Яг хэвээрээ.
- Чи явган суугаад өмдөндөө хүндэр гэхэд юу сонсов гэсэн байртай над руу гайхан харав.
- Ойлгохгүй байна уу? гээд өшиглөхөд
- Ойлголоо, ойлголоо . . . одоохон гээд нүүрээ даран чарлалаа. Сиймхий явган сууж хүндрэх гэж янцаглана. Авгай нь намайг нэг, түүнийг нэг ээлжлэн харж бүлтгэнэнэ. Удалгүй Сиймхийгийн өмд салтаагаараа норж эхлэв. Тэр доош харан дүлнэ. Шоронд үүнийг төрөх гэдэг юм. Муусайн юмнууд эргэлтээс ирсэн мөнгөө залгичихаар нь ингэж төрүүлдэг юм. Сиймхий мэтийн крантууд хурдан онгойно шүү. Сиймхий над руу гөлөн гээд харлаа. Гаргачихсан гэж байгаа нь тэр.
- Гаргаад ир, наадахаа гэхэд салтаандаа гараа шургуулж өтгөнөө базан гаргаж ирэхэд гэр дүүрэн үмхий дангинав.
- Одоо наадахаа ид гэхэд миний үгэнд итгэсэнгүй бололтой.
- Ид
- Ээ . . . би . . . гэхэд нь би хутга аван босоод
- Энэ хоёр луу харж байгаа ид гэхэд өтгөн атгасан гараа салгалуулан байж амандаа аваачлаа. Тэр идлээ. Нэгэнт эхэлсэн болохоор салгалан, салгалан зажлав. Түүний хөлс цутган, нулимс нь урсана. Адгийн новшнууд ийм л байдаг байхгүй юу. Эдэнд нэр төр, хүний эрхэм чанар гэж юу ч байхгүй. Үхэж буй аминыхаа төлөө тэд юу ч хийхээс буцдаггүй юм. Зодуулсаар байгаад үхэх зориг эдэнд байхгүй. Орчлонд сайн муугийн шүүр гэж байх л ёстой. Түүний энэ байдлыг харсан миний уур, өшөө хорсол адагтаа тултал дүрэлзэж
- Дээшээ . . . дээшээ хар новшоо. Залгиач чи муу . . . гэж хашгирсаар . . .
Хашгирах тоолонд тэр огин огин залгилна. Хашгирсаар байгаад нэг мэдсэн чинь би өөрөө уйлчихаж. Заяа бүр хөдлөхөө ч больж. Сиймхий түмпэн тэврэн бөөлжинө. Би босож түүний авгайд дөхөхөд тэр бүр салгалав. Би дээлийг нь авч нөмөргөөд
- Чи одоо явж болно гэж намуухан хэллээ. Бүгдээрээ энэ үгэнд итгэсэнгүй.
- Тэр дахиад чамайг зодохгүй. Чи зүгээр л яв. Аав ээж чинь байдаг бол тэдэн дээрээ оч гэхэд тэр эргэж ч харсангүй хар хурдаараа гарав. Би Сиймхийд хандан
- Чи ч гэсэн наад түмпэнтэйгээ аваад зайл. Энэ хүүхэнд дахиад гар хүрсэн байвал үлдсэн насандаа үргэлж өтгөнөө иднэ гэж мэдээрэй. Хэрвээ хулгайч нар сонсвол эр хүний нэр гутаасан чамайг юу болгохыг мэдэж байгаа биз? гэхэд тэр толгойгоо бөнжигнүүлэн дохив.
- Одоо зайл. Миний нүдэнд дахиж битгий үзэгдээрэй гэхэд хам хум гарч одлоо.
Тэднийг гарсны дараа гэрт нам гүм болов. Миний сэтгэлд хачин их ус цалгих шиг, халуу төөнөх шиг, хорсох шиг эсвэл бүр багтрах шиг болж ирснээ халуун нулимс багтаж ядан урсав. Хоолойгоор хачин сонин авиа енгэнэн гарав. Бүр дуу авиатай удаан уйлав. Тэр өдөртөө би гэртээ холхиж өнжлөө. Надад тэгэх шаардлага байсан юмаа.
Маргааш нь Заяаг түрээд эмнэлэг явсан даа. Хоёр өдрийн дараа гэхэд бид хоёр эмнэлэгт зэрэгцэн хэвтэж байлаа. Хамаг бие минь халуу шатавч дөрвөн жил хэвтсэн надад хэвтэх гэдэг тийм их зовлон биш шүү дээ. Харин оюун ухаан минь хаа нэг тийш жигүүрлэсэн мэт нисэх мэдрэмж төрөв.
- Тань шиг хүн тийм ч олон байдаггүй юм гэж эмч хэлсэн юм. Намайг хоёр гуяныхаа арьсыг Заяад өгсөн болохоор тэгж хэлсэн байх. Зэрэгцээ орон дээр хэвтэж байсан Заяа над руу гараа зөөлхөн явууллаа. Би түүний гарыг атгав. Бид ингэхэд үхэлтэй хэдэн ч удаа тулгарав. Бүү мэд. Одоо Заяа босож, хөдөлж, ярьж чадна. Харин нөхөөс тавьсан газраараа л алаг эрээн болох юм гэсэн. Надад хэзээ ч билээ сургагчийн хэлж байсан хувь тавилан гээч сүртэй үг санаанд орж байлаа.
Эхлээд би, нилээн хэд хоногийн дараа Заяа гарлаа. Тэргэнцэртэй очсон хүн хөлөөрөө ирэв. Бид хоорондоо бараг дуугарсангүй. Хэн хэн маань болж өнгөрсөн бүхэнд тамирдсан байх л даа. Хоол цай хийж хамтдаа идлээ. Нээрээ л түүний хүзүү хоолой хацар шанаа цагаан эрээн болчихож. Харин уруул дээрх мэнгэ нь яг хэвээрээ. Доошоогоо, миний өхөөрддөг хөх, өгзөг нь чухам ямар болсон бол? Одоо ямар ч болсон байлаа гээд хэнд хамаатай гэж. Заяа суудлаасаа босож миний дэргэд сөхөрч суугаад
- Намбараа . . . чи . . . гэхэд нь би долоовор хуруугаараа түүний уруулд наан
- Чшш! гээд түүнийг зөөлхөн татаж өвөр дээрээ суулгаад энгэрт нь нүүрээ нааж бэлхүүсээр чанга тэвэрлээ. Тэр ч гэсэн миний толгойг тэвэрч байна. Бид юу ч ярихыг хүссэнгүй. Зүгээр л юуны ч юм айзамд суудал дээрээ үл ялиг ганхан сууцгаав. Бодвол сэтгэлийн айзам байх. Нэг мэдэхэд бид орондоо оржээ. Одоо би нүв нүцгэн болсон түүнийгээ удаан ширтлээ. Цагтаа миний гэж санадаг байсан бүхэн хэвээрээ. Хөөрхөн хоёр хөхний нэг эрээн алаг болчихож. Түүний хүзүү хоолойг үнслээ. Заяагийн амьсгаа түргэсэн, эелдэгхэн гиншинэ. Энэ бүхнийг урд нь анзаарч байгаагүй ч юм шиг. Би түүн рүү шурган орох тэр мөч ямар сайхан, ямар ариун мэдрэмж вэ. Яг энэ үед миний голоос гашуун зураа татаж, хоёр аньсгаар садран гарахад Заяа ч гэсэн халуун нулимсаа нэрж байв. Бид хоёр бие сэтгэлээ тавиртал, түүний дараа ч гэсэн чимээгүйхэн уйлсаар байв. Бие биенээ тас тэврэхээс өөр тайтгаруулах арга бидэнд байсангүй. Дэрээ нэвтэртэл уйлцгаав. Энэ болж буй, бодож буй бүхэн чухам миний хаанаас ирж байгаа юм бол? . . . Сонин юм.
Нэг мэдсэн чинь нар дээр хөөрчээ.
- Найз нь босч цай чаная
- Будаатай
Заяа халуун хөнжлөөс нүв нүцгэн сугарч цонхоор ташуу тусах нарны гэрлийг хөндлөн огтлон алхахад цонхны цаана хэдэн болжмор түүнээс цочин бөндгөнөж, ойж буун шулганалдах нь эгдүүтэй. Би харж буй бүхнээсээ нүд салгалгүй хэвтэхэд аз жаргалын бас . . . -ны үнэр хамрын үзүүрт сэрвэгнэнэ.
Түмэнбаярын Бум-Эрдэнэ
Бүрэн эхээрээ...
... “Араатнууд юм даа та нар. Уг нь эд биш би л араатан байгаа юм. Гэтэл арван хар нүглийн горыг амьдын там болтлоо мэдрэх юм гэж хэн мэдлээ. Мэдэрлээ гээд яах ч билээ. Энэ бие минь өндийхөөсөө өнгөрснийг мэдсээр атлаа та нар яах гэж миний гавлын ясыг точигнуулан байж тархийг минь малтана вэ?”
Миний нүдэнд халуун нулимс дүүрч ирснээ гоожилгүй хий дэмий цэлэлзэн нүд бүрэлзүүлнэ. Нулимсаа урсгах санаатай толгойгоо хажуу тийш болгоход Сиймхийгийн үлдээсэн лаа хажууд шахуу сүүмэлзэхийг харав.
... “Би хэдий болтол эдний бах тавыг хангаж хэвтэх гэж. Миний толгой энэ лаанд хүрэх болов уу”
Би толгойгоо ганхуулан лаанд хүрэх гэж оролдов. Болмоор ч юм шиг.
... “Унагах л хэрэгтэй”
Тэдний хурхирах чимээ харанхуй шөнийн нам гүмд дэндүү тод сонсогдоно. Тархийг минь зажилж, зажилж одоо хэхэрч байгаа мэт санагдана.
... “Тиймээ, тэд миний тархийг ч, зүрхийг ч идэж дуусах шив. Би яах ёстой юм бол? Яаж ч чадахгүй юм чинь гээд хэвтээд байх хэрэг үү”
Нулимс нэгэнт урссан тул нүд маань аяган дотроо хуурайшин эргэлдэж, атга зүрх минь цээжний хаа нэгтээ уур омгоор дэлсэж эхлэв. Толгойгоороо лааны зүг тэмүүллээ. Яах гэж байгаагаа сайн ойлгоогүй ч миний хөдөлж чадах хэмжээ тэр л байсан болохоор тэр байх.
... “Сиймхий энэ лааны гэрэлд тарчилсан царайг минь харсан шигээ жаргасан юм биз дээ”
Энэ бодол намайг лааны зүг дахин тэмүүлэхэд хүргэв. Хариугүй л хүрэх гээд байх шиг хэрнээ л хүрэхгүй юм. Ямар ч боломжгүй зүйл гэж байх л юм даа. Хясал гээч ямар айхтар там бэ.
... “Сахал Намбарын зовлон дуусах л ёстой”
Толгойгоо бөнжигнүүлэн савлуулж эхэллээ. Тэгж тэгж лааны зүг хүчтэй шидэв. Одоо л би яг яах гээд байгаагаа ойлгож эхлэх шиг. Би үхэх гээд байгаа юм байна
... “Чадах л ёстой. Лааг унагаж, байшинтайгаа, хувь тавилантайгаа бас энэ муу хоёртой цуг шатан тамын оронд цуг очвол та хоёроос би өшөө авч л таараа”
Би хэдий хугацаанд ингэж оролдсоноо мэдсэнгүй. Хамаг биений хөлс цутган зүрх савлана. Гэлээ ч няцсангүй.
... “Намбараа, дахиж ийм боломж олдохгүй шүү”
Дахин хэд саваад зүтгэтэл лаа түг түг хийн хаашаа ч юм унаж адарт сүүмэлзэн байсан сүүдэр анивалзан өрөөнд харанхуй болчихов. Хамаг итгэл найдвар түүнийг даган унтарлаа.
... “Бурхан гэж юу юм бэ? Хүслийг хяслаар ороож хэсэг хэсгээр хэрчиж иддэг чөтгөр бол бурхан чи өөрөө. Чи бол үнэндээ ад чөтгөрийн боол”
Би зүрхнийхээ гүнээс гиншин уйллаа. Доошоо нойтогнож байгаагаа ч тоосонгүй. Гэсэн ч энэ надад юуны хамаа байхав. Нүд маань дахин нулимсаар дүүрч усан бүрхүүл тогтлоо. Бодвол сахал доорх уруул минь хүүхдийнх шиг өмөлзөж байсан биз. Гэтэл . . . гэтэл усан бүрхүүл дунд жижигхэн цэгээ цэгийх шиг болов. Толгойгоо сэгсрэн нулимсаа унагаад адар өөд аврал эрсэн харцаар ширтэхэд тэнд гэрэл сүүдэр анивалзан хором хормоор томорч, өрөөний хаа нэгтэй үхмэл шар туяа улам бүр тамиржиж эхэллээ.
... “Ха . . . ха . . . ха . . . асч байна. Чи хорвоогийн хамгийн сайн лаа. Новшнууд минь би чадлаа ш дээ. Салтаандаа тархиа чихсэн та муу хоёрыг тамын ёроолын аль ч мухараас олно би. Ха . . . ха . . . ха . . .”
Би оюун ухаандаа ингэж л хашгирч байв. Хөндлөнгөөс харсан хүнд миний царай чухам ямар байсан бол. Хүсэл хясал, уур хилэнгээр дүүрсэн улаан нүдээр адар ширтсэн атлаа сахалтай амаа байдгаар нь ангайн сар жилээр угаагүй шар шүдийг шазалзуулан инээж буй төрх харагдах байсан байх.
... “Нээрээ, ингэж хашгирч байгаад сэрээчихвий дээ”
Амаа хамхин, хоёр нүдээ аягандаа эргэлдүүлэн анхаарлаа тэдний зүг хандууллаа. Тэд сонсоно гэж ямар юм байхав. Би л зүгээр санаа гаргаж буй нь тэр.
Одоо гэрэл улам бүр томорч галын дөл болсон байв. Шатаж буй мод үнэртэнэ. Сайхан үнэр. Тиймээ энэ үнэр зунгааралдаж нялцганасан заарны үнэрээс сайхан байлгүй яахав. Гал дүрэлзэж, адарт хар утаа хуйлран эргэлдэж, хоолой ам гашуу оргино.
... “Ханиахгүй л юм шүү. Тэгвэл сэрчихнэ”
Чаддаг бол шээстэй хөнжлөө татаж хамар дээрээ тавихсан. Тэгвэл угаартахгүй. Амьд үлдэх гэсэндээ биш л дээ. Тэдний дараа л үхэх гэсэн дээ тэгж бодож буй хэрэг. Түрүүлээд угаартчихаж болохгүй шүү дээ. Гал хана туурга өөд цоролзож, сандал ширээг шатааж байгаа нь мэдрэгдэнэ. Тэр ч байтугай ор хөнжлийг долоож шээсэнд норсон хэсгийг тойрч байх шиг санагдана. Сүүлдээ харж чадахаа байлаа. Хичнээн хичээсэн ч өөрийн эрхгүй бөгшүүлэн ханиалаа. Миний ханиах чимээнээр тэд хөрвөөснөө гэнэтхэн ээлжлэн ханиаж эхлэв. Бөглөрч, бөглөрч онгойх шиг.
... “Ээ чааваас сэрчихлээ ш дээ”
Заяа зогсоо зайгүй ханиах завсраа
- Юу вэ? Хүүшээ . . . Босооч ээ гээд хажуудахаа нудрав. Сиймхий сэрлээ. Тэр бас баахан ханиаснаа
- Хөөш, юун гал вэ? Алив, хаалга хаана байнаа? Тэд түчигнэлдэн хаалга руу тэмтчив. Заяа
- Намбар яасан болоо?
- Тэр ядгийн
- Намбарыг авъя л даа гээд дэргэд ирж нүүрэнд тулж хоёр нүдийг минь харснаа
- Ашгүй ухаантай байна уу? Алив . . . гээд тэмтчин байж тэргэнцэрийг татав. Нойтон байсан болохоор хараахан шатаагүй аж. Энэ үед Сиймхий хаалга онгойлгов. Гаднаас орж ирсэн агаарт утаа нэг намсхийснээ гал улам хүчийг аван дүрэлзэх нь мэдэгдэв.
- Чи туслаач ээ
- Хаяа хая. Тэртээ тэргүй үхсэн хүнийг
- Ёстой муу шаар юм даа чи гэж Заяа хахаж цацахын хажуугаар үглэн надтай зууралдсаар тэргэнцэр дээр гаргав. Аргагүй дээ дөрвөн жил хийсэн ажил нь юм чинь. Хар утаан дундуур намайг түлхэн бэдчүүлнэ. Миний ухаан санаа орж гаран ханиалгана. Арай хийж үүдэнд иртэл өнөөх өндөр босго тулав бололтой
- Хүүш ээ новшоо! Чи ядаж . . . гээд ханиалгав
- Хаяач ээ. Наад сэгээрээ яах гээд байгаа юм гэх Сиймхийгийн дуу нилээн цаанаас сонсогдож байв. Тээглэсэн тэргэнцэрийг Заяа араас нь өргөн байдгаараа түлхэв.
... “Чи өөрөө гараа. Би яахав”
Гэтэл ард нэг сонин исгэрэх дуу гарснаа залгуулан чих дүлийрэм чимээ болоод цааш юу яасныг мэдсэнгүй.
Нүдээ нээлээ. Манай муу умгарыг бодвол ихээ саруулхан өрөө байна. Адар нь тэртээ дээр юм. Ингэж эмнэлэгт ухаан орлоо.
- Та хамгийн сүүлд юу болсныг санаж байна уу?
“Нээрээ яалаа байз? Хамгийн сүүлд Заяа намайг хаалгаар гаргах гэж оролдож байсан” гэж бодоод
- Заяа яасан бэ?
- Танай хүний бие жаахан тааруу, манай түлэнхийн эмнэлэгт хэвтэж байгаа гэлээ. Надад эмчийн хэлсэн сонин биш харин би үг хэлчих шиг болсон нь сонин байлаа.
- Би ярьчихав уу даа?
- Тэгсэн. Та үг хэлж байна
Итгэмээргүй юм. Санаандгүй хуруугаа хөдөлгөж үзсэн нь болоод ч байх шиг.
Би тэр өдрөөс хойш гурван долоо хоногийн дараа эмнэлэгээс гарлаа. Гэхдээ хөлөөрөө. Эмчийн хэлснээр бол Заяа намайг босго давуулах гэж оролдож байхад ард нь газ дэлбэрч бид хамтдаа нилээн хол газар шидэгсэн байж. Заяа миний ард нүцгэн шахуу байсан болохоор түлэгдэлт ихтэй гэсэн. Би шидэгдэн тэр хол унахдаа мэдрэлийг судсаа цочроож, бор тархинаас ирэх мэдээллээ бүх биеэрээ дамжуулж чаддаг болсон гэж эмч хэлсэн юм. Мэдэх ч юм алга. Хар үгээр бол түгжээ мултрах шиг л юм болж. Гайхамшиг гэдэг л энэ байх. Би цоо эрүүл болж, надад байсан бүхэн эргэн ирсэн байв.
Эхлээд Заяа дээр очъё гэж бодлоо. Заяа битүү боодолтой юм хэвтэнэ. Тэр дөчин хувийн түлэгдэлтэй авч амьд байлаа. Дээрээс нь тонгойвол тэр намайг таньж байгаа бололтой нүд нь том болж ирснээ нулимс дүүрч ирлээ.
- Тэр ярьж чадах уу?
- Энэ байдлаараа эдгэвэл ярих нь байтугай хөл дээрээ ч босож чадахгүй. Арьс нь татсанаас тэр л дээ. Харин ухаан санаа нь эрүүл. Хэрвээ арьс нөхүүлвэл өөр л дөө гэнэ. Гэхдээ түүнд арьсаа хуулж өгөх тийм тэнэг хүн хаана байхав дээ. Оюун ухаан нь эрүүл гэдгийг сонсох надад таатай байв.
- За тэр яахав. Хэзээ гарах вэ?
- Ойролцоогоор хоёр долоо хононо гэлээ.
Тэндээс гараад гэр хүрэх зуураа “Одоо би чамд өөрийнхөө амссан болгоныг амсуулна. Тэргэнцэр дээр хөдөлгөөнгүй суух ямар байдгийг чи үзнэ. Бас нүдэн дээр чинь чиний хийсэн болгоныг чинь хийнэ. Тэгэхийн тулд чамайг авч очих оромж хэрэгтэй. Сахал Намбар хөл дээрээ боссон цагт түүнийг олчих эрэмбэ байлгүй дээ. Өнгөрсөн дөрвөн жилд надаас зугтсан хулгайчуудыг сэгсрэхдээ л нэг сэгсэрнэ” гэж бодлоо. Гэрээрээ очлоо. Өнөө муу байшин маань шатаад, хэдэн арзгар хар юм л болсон байв. Харин Сиймхийгийн яндангаас утаа саагиж байхыг хараад өөрийн эрхгүй хоёр гараа тас атган шүдээ шажигнатал зуун хорвоогийн хамгийн адгийн цэгийг харсан мэт зогссон юм. Гэхдээ би биеэ барьж байв. Түүнээс өшөө авч амжина. Хүлээх хэрэгтэй.
Сиймхийг өдөржингөө хүлээв. Юмыг яаж мэдэхэв гэж нэг хутга олж халааслав. Сиймхийг хүн гэхэд хэцүү. Айсан хүн хүн ална гэгч болж мэднэ. Орой бүрэнхий болохын алдад Сиймхийг хашааны булан тойроод гараад ирэхээр яг урд нь тулаад зогслоо. Доошоо газар ширтдэг зангаараа явсан тэр миний хөлнөөс дээш харц гүйлгэснээ хөшиж орхив. Бараг зогсоогоороо үхсэн гэхэд болно. Царай нь зэвхий даагаад дагжин чичирч эхлэв. Түүнийг зодож нүдэх, хутга шөвөг үзүүлэх хэрэг огт байсангүй.
- Эрлэг чинь ирлээ дээ. Одоо өнөө сайхан инээдээрээ инээдээ
гэж шүд зуун хэлэхэд тэр салгалан чичирч эхлэв
- Инээлдээ чи гэж зандархад эрүүгээ чичирүүлэн
- Хи хи хи гэж дуугарав. Яг тэр үеийнх шиг нь биш ч гэлээ цаанаа нэг зэвүүн муухай сонсогдоно. Миний дотор зарайж
- Дахиад . . . дахиад новшоо . . . дахиад гэж зандрахад тэр
- Хи хи хи . . . хи хи хи . . . хи хи хи . . . гэж шүлсээ савируулан зогсолтгүй гингэнээд өмдөндөө шээчихлээ. Энэ бол айдас. Үзэж байж л мэдэрдэг ёрын мэдрэмж. Айдас гэдгийг үнэн голоосоо айж үзсэн хүн л ойлгоно. Хэрвээ би түүнд хутгаа үзүүлсэн бол тэр газар дээрээ үхэх байсан биз. Гэхдээ иймэрхүү новшнууд тийм амархан үхэж жаргах гэж үү. Үгүй байхаа. Энэнд тийм эрх байхгүй.
- Харж байна уу? Миний гэсэн болгон шатаж дууссан.
- Би . . . би хашаа байшингаа өгье
- Өө, бас тэгж матмаар байна уу? Сахал Намбар миний гэр орныг дээрэмдсэн гэх гэсэн юм биз дээ?
- Яалаа гэж дээ. Тэгвэл би өөрийг авч өгье
- Хэзээ?
- Гурав хоногийн дотор
- Хоёр
- За
- Хэрвээ чи ямар нэгэн санаа гаргах л юм бол юу болохыг мэдэж байгаа биз? Энэ хорвоогийн аль ч хонхороос олоод мөч мөчөөр чинь жиргэнэ шүү.
- Үгүй ээ. Би заавал олж өгнө гэнгүүт түрүүнээс хойш зэвүүн харагдаад байсан сорвитой шанаанд нь тас буулгатал Сиймхий ширвүүлсэн болжмор шиг хөсөр унав. Би халаасыг нь ухаж бүх мөнгийг нь аваад булан тойрлоо.
Тэр хэлсэндээ хүрсэн юм. Хэнийг, яаж шаналгасан юм бүү мэд. Би түүнийг дэргэдээсээ холдуулалгүй нохой шиг дагуулж юм болгондоо зарж байлаа. Хүн үйлийн үрээ эдлэх ёстой гэдгийг би өнгөрсөн дөрвөн жилд ойлгосон. Үхэл нь ирсэн хулгана муурын сүүлээр оролдоно гэдэг үг байдаг хойно одоо яая гэхэв. Арав гаран хоногийн дараа Заяаг эмнэлэгээс гаргалаа. Өрөөсөн тал нь бараг тэр чигтээ түлэгдсэн тул умарч тахийгаад атирсан юм болоод тэргэнцэр дээр нүдээ гялтгануулан хэвтэнэ. Хаа очиж миний өхөөрддөг байсан хөх нь гайгүй юм. Бас болоогүй ээ өрөөсөн гар хөлөө хөдөлгөнө. Завж нь татсан учраас юу яриад байгаа нь ойлгогдохгүй ч нэг юм хэржигнүүлээд дуугараад байна. Намайг бодвол эрүүл гэсэн үг л дээ.
- Чи ч азтай юмаа. Эрүүл шахуу юм гэхэд тэр шал шал гээд нэг юм хэлсэн боловч ойлгогдсонгүй. Шүлс нь гоожоод энгэр нь тэр чигтээ нойтон. Айдас дүүрэн харцаараа намайг хаашаа ч хөдөлсөн салгалгүй ширтэнэ.
- Чамайг ухаантай байгаад би баярлаж байна. Чи бүхнийг харж, бүхнийг ойлгоно гэсэн үг. Уг нь чи намайг хэн гэдгийг мэдэх л ёстой доо. Даанч чи тэнэг байж. Миний нүдэн дээр яадаг байсныг би дахин ярихгүй. Одоо надад чамтай амьдрах нь байтугай би өөрөө ч амьд явах хүсэл алга. Доромжлол гэдэг ийм л байдаг юм байна. Гэхдээ та нар шиг юмыг энэ хорвоод орхиод би үхнэ гэж байхгүй. Энэ доромжлол намайг хөл дээр минь босгохдоо чамаас өшөөгөө аваа л гэсэн гэж ойлгож байгаа. Миний ухамсар ийм л юм хойно одоо яая гэхэв. Одоо миний ээлж. Чиний таньдаг бүх эмэгтэйг би нүдэн дээр чинь бузарлана. Би тэнэг биш юм чинь тэднийг амьд үлдээхгүй. Үүдний амбаарт хураачихна. Санаснаа гүйцээх хүртлээ цагдаад мэдэгдэхгүй байхыгаа би мэднэ. Чи намайг сонсож, надад итгэж байгааг чинь би мэдэж байна гэж би намуухан хэрнээ занал хуйрагнуулан хүүрнэв. Гэхдээ миний дотоод мөн чанарт ийм бодол байгаа эсэхээ би өөрөө ч мэдэхгүй байлаа. Өөрөөр хэлвэл энэ миний чин хүсэл байх вий гэхээс эмээж байсан юм. Харин Сиймхийгийн үйлийг үзнэ гэдэгтээ итгэлтэй байв. Заяа хоолойгоо хэржигнүүлж, өрөөсөн гар хөлөө савчуулан байснаа шээс алдлаа. Нүднээс нь нулимс урсана.
- Шээж байна уу? Зүгээрээ, нойтон байх чинь ядаж л удаан шатдаг сайн талтай. Одоо Сиймхийгийн авгай ирнэ. Мэдээж би түүнтэй чиний нүдэн дээр хурьцал үйлдэнэ.
... Заяа хэржигнэн дуугарч суудал дээр займчив.
- Чи байз. Дараа нь Сиймхий ирнэ. Тэгээд бүр гоё юм болно. Дандаа би жаргалаа эдлээд байж болохгүй биз дээ? Би яана гээч . . . Би та хоёрыг хамгийн сүүлчийн орой шигээ байхыг шаардана гэхэд Заяа байдгаараа савчин муухай ориллоо.
- Чи хүсэхгүй ч Сиймхий бол чадна. Тэр чинь хүн биш шүү дээ. Араатан. Гэхдээ тэр аймхай, арчаагүй новшийн араатан. Тийм амьд сэгнүүд эхээс төрөөгүй байдаг юм. Тэгэхээр чамайг үрчгэр хар нүүрс болсон байсан ч тэр айхын эрхээр миний хэлсэн болгоныг хийнэ гэлээ. Заяа баахан савчсандаа туйлдаж, амьсгаадан хэвтлээ. Тэр үзээдийн муухай харагдана. Тархи нь тамирдаж байгааг би мэдрэхийн дээдээр мэдэрч байв.
Тэгтэл хаалга аяархан онгойж Сиймхийгийн авгай нус нулимстайгаа холилдсон амьтан орж ирлээ. Муу чөтгөр чинь миний хэлснээр авгайгаа явуулжээ.
Өчигдөр би Сиймхийд
- Авгайгаа өнөөдөр явуулаарай. Яах гэснийг чи ойлгож байгаа биз дээ? гэхэд
- Тэгэлгүй яахав. Хүссэнээрээ л бол хи хи хи гэж нөгөө муухай инээдээрээ инээж байсан юм. Сиймхийгийн авгай бидэн рүү айсан нүдээр харснаа
- Манай хүн намайг явууллаа гэж арай ядан хэлэв.
- Чи тэгээд яах гэж байна?
- Үгүй гэвэл тэр намайг ална. Би мэдэж байна гээд уйлан уйлан хувцсаа тайлав. Түүний бүхий л бие хүн харахын аргагүй хөх эрээн болжээ. Хөх дэлэн гуя хас гээд гар хүрэх газар түүнд алга. Тэр байтугай энд тэнд нь ирт мэсээр исгэсэн шарх ч байв. Сиймхий нааш нь явуулах гэж зодсон нь илт. Хүүхэн эрүү амаа тачигнуулан чичирч зогсоно. Энэ бас л айдас шүү дээ. Заяа хоолойгоо хэржигнүүлэхээс өөр яаж ч эс чадна.
Би тэднийг харжээ суухад хаа нэгтэй мөсөн уул уяран нурах шиг мэдрэмж яагаад ч юм төрлөө. Намайг тамхиа татаж дуустал тэр чичирсээр . . . Заяагийн хоолой хэржигнэсээр . . .
- Сиймхий хаана байна? гэхэд
- Гадаа гэв. “Бас гадаа хүлээж зогсдог байх нь ээ” гэж бодоод
- Хөөш, Сиймхий . . . гэж гэрээсээ хашгирахад тэр хаалга зөөлхөн онгойлгож эхлээд бараг толгойгоо оруулж эргэн тойрон харснаа орж ирээд
- Яасан? Наадах муу гичий чинь үгүй гээд байна уу? гэж авгайгаа руугаа муухай харан архирав. Би түүнйиг газар сөхөрч унатал нь цохиод
- Чи энэ түлэнхий хар арьстай хамгийн сүүлд хийснээ хий гэхэд түүний нүд бүлтгэнэж
- Ээ . . . Намбараа . . . гээд хойш цахлахад нь дахиад зодлоо. Бүр бахаа ханатал нүдэв.
- Болъё оо Намбараа . . . гэх дуунаар би түр зогсож амьсгаагаа дарав. Тэр улаан нялга болжээ.
- Би чиний хий гэснийг хийе л дээ. Битгий л дээ гэж цус нөжөө гоожуулан мөлхөж ирээд гутал үнсэв. Нарсанд нэг ийм л юм байсныг би мэднэ. Яг хэвээрээ.
- Чи явган суугаад өмдөндөө хүндэр гэхэд юу сонсов гэсэн байртай над руу гайхан харав.
- Ойлгохгүй байна уу? гээд өшиглөхөд
- Ойлголоо, ойлголоо . . . одоохон гээд нүүрээ даран чарлалаа. Сиймхий явган сууж хүндрэх гэж янцаглана. Авгай нь намайг нэг, түүнийг нэг ээлжлэн харж бүлтгэнэнэ. Удалгүй Сиймхийгийн өмд салтаагаараа норж эхлэв. Тэр доош харан дүлнэ. Шоронд үүнийг төрөх гэдэг юм. Муусайн юмнууд эргэлтээс ирсэн мөнгөө залгичихаар нь ингэж төрүүлдэг юм. Сиймхий мэтийн крантууд хурдан онгойно шүү. Сиймхий над руу гөлөн гээд харлаа. Гаргачихсан гэж байгаа нь тэр.
- Гаргаад ир, наадахаа гэхэд салтаандаа гараа шургуулж өтгөнөө базан гаргаж ирэхэд гэр дүүрэн үмхий дангинав.
- Одоо наадахаа ид гэхэд миний үгэнд итгэсэнгүй бололтой.
- Ид
- Ээ . . . би . . . гэхэд нь би хутга аван босоод
- Энэ хоёр луу харж байгаа ид гэхэд өтгөн атгасан гараа салгалуулан байж амандаа аваачлаа. Тэр идлээ. Нэгэнт эхэлсэн болохоор салгалан, салгалан зажлав. Түүний хөлс цутган, нулимс нь урсана. Адгийн новшнууд ийм л байдаг байхгүй юу. Эдэнд нэр төр, хүний эрхэм чанар гэж юу ч байхгүй. Үхэж буй аминыхаа төлөө тэд юу ч хийхээс буцдаггүй юм. Зодуулсаар байгаад үхэх зориг эдэнд байхгүй. Орчлонд сайн муугийн шүүр гэж байх л ёстой. Түүний энэ байдлыг харсан миний уур, өшөө хорсол адагтаа тултал дүрэлзэж
- Дээшээ . . . дээшээ хар новшоо. Залгиач чи муу . . . гэж хашгирсаар . . .
Хашгирах тоолонд тэр огин огин залгилна. Хашгирсаар байгаад нэг мэдсэн чинь би өөрөө уйлчихаж. Заяа бүр хөдлөхөө ч больж. Сиймхий түмпэн тэврэн бөөлжинө. Би босож түүний авгайд дөхөхөд тэр бүр салгалав. Би дээлийг нь авч нөмөргөөд
- Чи одоо явж болно гэж намуухан хэллээ. Бүгдээрээ энэ үгэнд итгэсэнгүй.
- Тэр дахиад чамайг зодохгүй. Чи зүгээр л яв. Аав ээж чинь байдаг бол тэдэн дээрээ оч гэхэд тэр эргэж ч харсангүй хар хурдаараа гарав. Би Сиймхийд хандан
- Чи ч гэсэн наад түмпэнтэйгээ аваад зайл. Энэ хүүхэнд дахиад гар хүрсэн байвал үлдсэн насандаа үргэлж өтгөнөө иднэ гэж мэдээрэй. Хэрвээ хулгайч нар сонсвол эр хүний нэр гутаасан чамайг юу болгохыг мэдэж байгаа биз? гэхэд тэр толгойгоо бөнжигнүүлэн дохив.
- Одоо зайл. Миний нүдэнд дахиж битгий үзэгдээрэй гэхэд хам хум гарч одлоо.
Тэднийг гарсны дараа гэрт нам гүм болов. Миний сэтгэлд хачин их ус цалгих шиг, халуу төөнөх шиг, хорсох шиг эсвэл бүр багтрах шиг болж ирснээ халуун нулимс багтаж ядан урсав. Хоолойгоор хачин сонин авиа енгэнэн гарав. Бүр дуу авиатай удаан уйлав. Тэр өдөртөө би гэртээ холхиж өнжлөө. Надад тэгэх шаардлага байсан юмаа.
Маргааш нь Заяаг түрээд эмнэлэг явсан даа. Хоёр өдрийн дараа гэхэд бид хоёр эмнэлэгт зэрэгцэн хэвтэж байлаа. Хамаг бие минь халуу шатавч дөрвөн жил хэвтсэн надад хэвтэх гэдэг тийм их зовлон биш шүү дээ. Харин оюун ухаан минь хаа нэг тийш жигүүрлэсэн мэт нисэх мэдрэмж төрөв.
- Тань шиг хүн тийм ч олон байдаггүй юм гэж эмч хэлсэн юм. Намайг хоёр гуяныхаа арьсыг Заяад өгсөн болохоор тэгж хэлсэн байх. Зэрэгцээ орон дээр хэвтэж байсан Заяа над руу гараа зөөлхөн явууллаа. Би түүний гарыг атгав. Бид ингэхэд үхэлтэй хэдэн ч удаа тулгарав. Бүү мэд. Одоо Заяа босож, хөдөлж, ярьж чадна. Харин нөхөөс тавьсан газраараа л алаг эрээн болох юм гэсэн. Надад хэзээ ч билээ сургагчийн хэлж байсан хувь тавилан гээч сүртэй үг санаанд орж байлаа.
Эхлээд би, нилээн хэд хоногийн дараа Заяа гарлаа. Тэргэнцэртэй очсон хүн хөлөөрөө ирэв. Бид хоорондоо бараг дуугарсангүй. Хэн хэн маань болж өнгөрсөн бүхэнд тамирдсан байх л даа. Хоол цай хийж хамтдаа идлээ. Нээрээ л түүний хүзүү хоолой хацар шанаа цагаан эрээн болчихож. Харин уруул дээрх мэнгэ нь яг хэвээрээ. Доошоогоо, миний өхөөрддөг хөх, өгзөг нь чухам ямар болсон бол? Одоо ямар ч болсон байлаа гээд хэнд хамаатай гэж. Заяа суудлаасаа босож миний дэргэд сөхөрч суугаад
- Намбараа . . . чи . . . гэхэд нь би долоовор хуруугаараа түүний уруулд наан
- Чшш! гээд түүнийг зөөлхөн татаж өвөр дээрээ суулгаад энгэрт нь нүүрээ нааж бэлхүүсээр чанга тэвэрлээ. Тэр ч гэсэн миний толгойг тэвэрч байна. Бид юу ч ярихыг хүссэнгүй. Зүгээр л юуны ч юм айзамд суудал дээрээ үл ялиг ганхан сууцгаав. Бодвол сэтгэлийн айзам байх. Нэг мэдэхэд бид орондоо оржээ. Одоо би нүв нүцгэн болсон түүнийгээ удаан ширтлээ. Цагтаа миний гэж санадаг байсан бүхэн хэвээрээ. Хөөрхөн хоёр хөхний нэг эрээн алаг болчихож. Түүний хүзүү хоолойг үнслээ. Заяагийн амьсгаа түргэсэн, эелдэгхэн гиншинэ. Энэ бүхнийг урд нь анзаарч байгаагүй ч юм шиг. Би түүн рүү шурган орох тэр мөч ямар сайхан, ямар ариун мэдрэмж вэ. Яг энэ үед миний голоос гашуун зураа татаж, хоёр аньсгаар садран гарахад Заяа ч гэсэн халуун нулимсаа нэрж байв. Бид хоёр бие сэтгэлээ тавиртал, түүний дараа ч гэсэн чимээгүйхэн уйлсаар байв. Бие биенээ тас тэврэхээс өөр тайтгаруулах арга бидэнд байсангүй. Дэрээ нэвтэртэл уйлцгаав. Энэ болж буй, бодож буй бүхэн чухам миний хаанаас ирж байгаа юм бол? . . . Сонин юм.
Нэг мэдсэн чинь нар дээр хөөрчээ.
- Найз нь босч цай чаная
- Будаатай
Заяа халуун хөнжлөөс нүв нүцгэн сугарч цонхоор ташуу тусах нарны гэрлийг хөндлөн огтлон алхахад цонхны цаана хэдэн болжмор түүнээс цочин бөндгөнөж, ойж буун шулганалдах нь эгдүүтэй. Би харж буй бүхнээсээ нүд салгалгүй хэвтэхэд аз жаргалын бас . . . -ны үнэр хамрын үзүүрт сэрвэгнэнэ.
Түмэнбаярын Бум-Эрдэнэ
