Бороотой өглөө иржээ
Хүслээр болов.
Бодлоо норгож зогслоо
Хайр төрөв.
Хаанаас ирдэг юм бол
Энэ их сэтгэлийн уянга, бас
Хаашаа оддог юм бол
Тэр их уяралын шаргиа . . .
Сэтгэл чандын ийм л орон зайд
Нэг дүүрч, нэг хоосорсоор
Дүрт биеийг элээж
Тоот насыг үрэх нь дээ . . .

Т. Бум-Эрдэнэ. 2015.4.30. 7:45 Бүрэн эхээрээ...

* * *

Харанхуй шөнөөр хөгшин нохой
Хий хардан хуцах, тийм нэг мэдрэмжийг
Халуухан янаг минь хаа нэгтэй
Хархан үсээ урсган гинших, тийм нэг мэдрэмжийг
Дулаан хөнжилд эргэж хөрвөөвч
Дурлалын мөсөнд биеэ тумлайдах, тийм нэг мэдрэмжийг
Холын хүний хүндхэн амьсгааг
Ойрын хүний дэргэд сонсох, тийм нэг мэдрэмжийг
Анаад анаад ирээгүй ганцхан мөр үгс
Аньсган дундуур зуралзах, тийм нэг мэдрэмжийг
Хайнгадуухан харцтай хөгшин янхан шиг гудамжаар
Халамцуухан гэлдрэх, тийм нэг мэдрэмжийг
Хар дарсан зүүд шиг хачин хүйтнээр инээж ирснээ
Хаашаа ч юм уйлсаар одох, тийм нэг мэдрэмжийг
Хүйтний чичрүүдэс дунд халууныг оочлох шиг
Хөлөрч ирээд хүйтнийг залгилах, тийм нэг мэдрэмжийг
Урдуур шургасан гурван адууны аль нэгнийх нь толгойд
Уургын хуйвыг даялуулах, тийм нэг мэдрэмжийг
Амьсгаа даран сортолзох хээнцэр нэгэн ангийн
Амин газар нь гурван бие барих, тийм нэг мэдрэмжийг
Мэдэхгүй газарт зорчсон аавын минь араас
Миний сүнс, мэнд асуухаар тасрах, тийм нэг мэдрэмжийг
Урд шөнө унтсан хэрнээ унтаагүй юм шиг
Унтаагүй атлаа үүрд нойрсох, ийм олон мэдрэмжтэй найрсжээ.

Т. Бум-Эрдэнэ. 2015.04.21 4:15 Бүрэн эхээрээ...

Нурам - 18 (тууж)

Гэтэл тэрээр
- Би энэ бүхэн илчлэгдэхгүй өнгөрчих вий гэхээс би айж байна. Түүнээс миний энэ эвдэрхий бие одоо хэнд хэрэгтэй гэж. Цаана чинь бүхэл бүтэн уул шатчихаад байна шүү дээ. Одоо тэнд урсдаг байсан гол, ургадаг байсан мод бүгд байхгүй болсон.
- Энэ бүхэнд та өөрөө буруутнуудын нэг болж үлдэх нь дээ? гэтэл Суурь хөлсөө арчихдаа арын эгнээнд суугаа Хэрлэнг олж харав. Тэгснээ ус авч уув. Би түүнийг биеэ барихыг хичээж байна гэж ойлгов. Суурь
- Бид хойч үедээ итгэл найдвар үлдээх ёстой. Тэгэхээр миний хэн байх, хэн болохоос энэ үл хамаарна гэж бодож байна гэж хэлэхэд Суурийн хоолойны өнгө эрч хүчтэй сонсогдов. Тэрээр цааш нь сэтгүүлчдийн асуултанд маш товчхон бөгөөд оновчтой хариулсаар байлаа. Энэ хэрэг хэзээ хүртэл сунжирч, хэрхэн яаж шийдэгдэх нь тодорхой биш. Мэдээж эрхэм гишүүн өнөөдрөөс эхлэн бүх телевиз болон сонингуудтай хаалтын гэрээ гээчийг хийж өөрийнхөө талаар муу мэдээлэл цацахгүй байх бүх арга хэмжээг авна. Тэгээд шүүх, прокурорын байгууллагад хандана. Өнөө цагийн олигархи гэж нэрлэгддэг бүлгүүдийн ажил ингэж эхэлдэг. Гэхдээ бид өөрсдийн зүгээс чадах хэмжээгээрээ тэмцэнэ. Хэрвээ ямар нэгэн байдлаар хэрэг дарагдах шинжтэй болвол тэмцлийн дараагийн хэлбэрт шилжих болно. Энэ тухай бид хэдийгээр ярилцаагүй ч бидний сэтгэл зүрх үүнд бэлэн байгаа нь мэдрэгдээд байгаа. Харин хэрхэн яаж Суурийг болон өөрсдийгөө аюулгүй байдалд байлгах вэ гэдэг л байна. Өнөө маргаашдаа ямар нэгэн түгшүүр илрээгүй ч энэ бол зайлшгүй ирэх зүйл. Алдар нэр, алт эрдэнэст шунагсдын эзэрхийлэл, дарангуйллын төмөр тор энэ орныг тэр чигт нь хэрчихэж. Даанч харамсмаар. Энэ хэргийн сэжүүрийг илрүүлж чадвал үүнтэй төстэй олон, олон хэргийг зөв сөхөж дөнгөнө. Суурийн хэлдгээр бид хойч үеийнхэндээ итгэл найдварыг үлдээх ёстой. Үүнд манай багийнхан, Хэрлэн, миний хүүхдүүд, гудамжаар юу ч бодолгүй инээмсэглэж яваа залуус бүгд орно. Намайг гудамжны буланд цохисон залуусч бидний ирээдүй мөн.
Би түүнийг өөрийн найз гэж хэлэхэд нүүр бардам санагдана. Тэр буруутан, тэр гэмт хэрэгтэн. Гэхдээ тэр гэмээ ойлгосон зоригтой буруутан. Атаа жөтөө, шунал тачаал буглаж бугшсан өнөө цагт ийм буруутан бараг л бурхан гэсэн үг.

* * *
Сүүлийн хэд хоног сэтгэлд буглаад байсан түгшүүр Хэвлэлийн бага хурлаас хойш улам нэмэгдлээ. Суурийн өмнөөс тэр шүү дээ. Тэр хэрэгтэн болно. Бас тэр амьд явах ёстой. Хүний амьдралд саяхан том байр суурь эзэлж байсан асуудал хэдхэн мөчийн дараа юу ч биш болж хувирдаг бас сонин шүү. Одоо Суурийн хайр сэтгэлийн асуудал түүний амь дүйсэн энэ цаг хугацааны дэргэд өчүүхэн зүйл болж орхих шиг. Эсвэл энэ бүхэн хэзээ нэгэн цагт шийдэгдэж, харин хайр сэтгэлийн асуудал гох дэгээ болон хоцрох ч юм бил үү хэн мэдлээ. Би сэтгэл түгшээсэн бодолд дарагдахаараа уруу царайтай болчихдог талтай. Нилээн оройтсоор гэртээ ирвэл Суурь унтаж байв. Сэлэнгээ надад хоол цай хийж өгөнгөө
- Битгий ингэж оройтоод бай л даа. Санаа зовоогоод байх юм.
- Юундаа санаа зовох вэ дээ хө.
- Тэр хэвлэлийн бага хурлаас чинь хойш бүр алхам тутамдаа айж явна.
- За за би дахиж оройтохгүй дээ гэтэл Сэлэнгээ сая нэг юм тайвшрав бололтой санаа алдаад
- Хэзээ энэ хэрэг чинь нэг тийшээ шувтардаг юм бол доо гээд Суурийн байгаа өрөө рүү хяламхийгээд сэрчихвий гэсэн аятай шивнэв.
- Удахгүй байлгүй дээ гэж худлаа хэлэв. Үнэндээ бол хагас жил эсвэл бараг жил тойрон ч болж магадгүй л дээ.
- Худлаа яриад бай. Наад царай зүс чинь унжийгаад нэг л биш. Би чамайг мэднэ ш дээ
- Яахав дээ, хуулийн дагуу л шийдэх биз. Хамгийн гол нь Суурьт өөрт нь их аюултай болчихлоо. Томчуултай холбоотой болоод ирэхээр Суурийн амыг таглах гэх нь гарцаагүй гэтэл Сэлэнгээгийн царайд айдас нүүгэлтэж
- Яанаа . . . арай манайд байгааг мэдчихсэн юм биш байгаа
- Гайгүй байхаа
- Гэхдээ чамайг эмнэлэгээс авч гарсныг мэдэж байгаа ш дээ. Сая бас чи тэр хурал дээр дэргэд нь байсан. Тэд чинь тэнэг улс биш ш дээ. Гэр орныг минь самраад хаячих юм биш байгаа. Тэгээд бас хүүхдүүд . . . Ёох! Юу л болоод байна даа
- Тийм ч юм болохгүй л дээ. Харин одоо мөрдөгдөж байгаа хэргийг шууд хэвлэл мэдээллээр цацах нь өөрөө хууль бус. Гэтэл цаад Суурь чинь “Би тэртээ тэргүй хууль зөрчсөн хүн. Энэ хэргийг ингэж л шууд олонд дэлгэхгүй бол дарагдаж мэднэ. Дараа нь намайг устгана гэнэ биз. Миний амь ямар ч үнэгүйгээр үрэгдвэл харамсалтай биз дээ” гээд зүтгээд байгаа юм.
- Хөөрхий дөө, гүжирмэг ч гэсэн уг нь хүн юм байгаа юм ш дээ
- Харин тийм. Суурийн оронд би байсан бол ийм шийдвэр гаргаж чадах байсан болов уу гэж хааяа бодогдох юм
- Миний өвгөн байсан бол анхнаасаа ийм хэрэг хийхгүй байсан л даа. Ингэхэд нээрээ, танай салааг яах болсон бэ?
- Нэг юм үлдэх нь ч үлдэх байхаа. Энэ жилээс овоо суурьтай үзэх юм шиг байна. Намайг тусгай салаа байгуулах судалгаа шинжилгээний багт хамруулж магадгүй байх.
Сэлэнгээ босож гал тогооны өрөөний хаалгыг хаагаад
- Нөгөө охин нь ирэв үү? гэж сониуч нь хөдөлсөн шинжтэй нүдээ гялтгануулж ирээд асуулаа.
- Хэн?
- Заа, хэн байдгийн. Яагаав, энэ Суурийн . . . Охин гэх юмуу, хүүхэн гэх юм уу?
- Аан, Хэрлэн үү? Ирсээн, ирсэн
- Ирж л таараа ш дээ. Тэгээд ямархуу байна? Суурийн тухай ярьж байна уу гэж байхад чинь. Мэдсээр байж ойлгоогүй царай гаргаад яагаад байгаа юм? гээд ширэв татаж байна.
- Надтай юу боллоо гэж тийм нандин юмаа ярив гэж дээ.
- Чи нэг ярьж байгаад энэ хоёрыг уулзуулвал яасын. Тэгээд болвол нэг тийшээ эс болвол хоёр тийшээ болно биз.
- Энэ суумгай болсон хүнийг тэр охин одоо тоохгүй байх аа. Тэгээд ч хэрэг төвөгт орооцолдчихлоо. Угаасаа эмнэлэгт байхад нь ирээд учраа ололцсон юм шиг байна лээ. Бөөн уур уцаар болцорсон байсан. Би чамд ярьсан ш дээ
- Яахав дээ. Хүн чинь сэтгэлийн амьтан юм хойно хэн хэн нь учраа олохсон гэж бодож л байгаа байлгүй. Дахиад нэг оролдоод үз л дээ.
- Суурь уурлана аа. Бидний хооронд битгий гүйгээд байгаарай гэж өөрөө хэлсэн юм чинь
- Тэр нь ямар хамаатай юм. Энэ хүнд чинь одоо сэтгэлийн түшиг хэрэгтэй байна. Чи бид хоёр гэртээ хооллож ундлаад байх юу ч биш. Сэтгэлээрээ цадах хэрэгтэй байна. Тэгвэл ядаж шийдсэн шийдвэртээ урам зоригтой ч болох юм бил үү.
- Бүр гай болвол яана.
- Энэ хүний бүх барцад нь урдаа гарчихсан. Одоо түүнийгээ давах тэнхэл хэрэгтэй байна. Ойлгож байна уу? гэж адгав.
Сэлэнгээгийн хэлж байгаа нэгэн бодлын зөв. Ер нь юуны ч тухай бай удаахан ярих юм бол Сэлэнгээгийн зөв болж хувирдаг юм. Энэ удаа ч гэсэн тэгж л байх шиг.
- Хэрлэн миний үгэнд орох болов уу?
- Юу ч гэсэн яриад л үз. Орвол тэр л биз. Орохгүй бол одоо яая гэхэв. Чи чинь л их сүрхий хэрсүү хүн гээд байсан биз дээ. Тэгээд ч хэзээ хойно “Би нээрээ нэг уулзаад үзэхгүй яав даа” гэж харамсах ч юм бил үү гэлээ. Сэлэнгээгийн энэ үг Хэрлэнтэй уулзах сэжим болов.
- Юу ч гэсэн очихоос доо гэж би амандаа бувтналаа.

* * *
Яагаад ч надад Суурийг Хэрлэнтэй уулзуулах ёстой мэт бодогдоно. Суурийн мууг үзэх гэсэндээ биш зүгээр л түүний сэтгэлд эргэлдээд байгаа энэ их шаналгааг нэг тийш нь болгох хэрэгтэй мэт. Гэхдээ би энэ бүхнийг бодож санаа чилээх эрхтэй хүн нь мөн үү, биш үү. Суурь болохоор намайг эр эмийн хооронд бүү жороол гээд байгаа. Ямартай ч байсан Хэрлэнтэй уулзъя даа гэж бодсоор түүнтэй уулзъя гэж тохирсон газраа ирлээ.
. . . Хэрлэн, энгийн даашинз өмсөөд төдийлөн урт ургаагүй үсээ сул тавьсан нь үзэсгэлэнтэй харагдана.
- Чи их өөр харагдаж байна
- Амраад тэгсэн байх л даа.
- Би чамтай уулзах гээд . . .
- Харин таныг гэнэт ярихаар гайхлаа. Уг нь нөгөөдөр цугла гэсэн биз дээ?
- Тийм л дээ, гэхдээ . . . За байз юунаас эхэлдэг юм билээ дээ. Чамайг Суурь дээр очвол зүгээр юм болов уу гэж бодох юм. Магадгүй хүлээгээд байдаг байж болох шүү дээ. Хүн гэдэг чинь цаг ямагт хэн нэгнийг хүлээж байдаг хойно. Магадгүй, чи одоохондоо хүлээхийн тухай мэдэхгүй байх л даа гэтэл Хэрлэн над руу нэг их сүрхий харснаа
- Хэрвээ та завтай бол би хүлээх гэж юу байдаг тухай танд ярьж өгсөн ч болох байна. Таныг хүсвэл шүү дээ гэлээ. Хэрлэнгийн харцанд өс хонзон гэхээр арай хатуудмаар үзэн ядалт гэхээр хаашаа ч юм ямартай ч гэсэн нэг тийм хурц оч гялсхийв. Тэр ингэж ярив.
- Аавынхаа тухай ээжээсээ л сонсож байснаас би амьдралдаа түүнийг хараагүй. Гэхдээ би хүүхдийн сэтгэлээр аавыгаа хүлээдэг байлаа. Хэзээ нэгэн цагт би чиний аав чинь байна гээд нэг өндөр сүрлэг сайхан аав ороод ирэх юм шиг, тэгээд намайг тэртээ дээр өргөөд л . . . хүзүүн дээрээ суулган гудамжаар алхана гэж үргэлж бодож, тоглохдоо хүртэл аав ирлээ гэж тоглодог байв. Найман насандаа ээжээсээ өнчин хоцрохдоо ч гэсэн түүнийг хүлээж л байсан шүү гэж хэлэхдээ Хэрлэнгийн хоолой сааралтаж, нүднийх нь аяганд нулимс дүүрч ирснээ биеэ барих нь ийм байдалд олон удаа ороо болов уу гэмээр санагдана. Тэгээд Хэрлэн
- Миний аавыгаа хүлээсэн хүлээлт сүүлдээ хурдхан шиг насанд хүрэхсэн гэсэн хүлээлтээр солигдсон юм
- Насанд хүрэхээ . . .?
- Тийм, насанд хүрэх. Би насанд хүрч түүний амьдралыг бусниулахсан гэж хүсэх болсон. Сүүлдээ шийдсэн. Магадгүй энэ үзэн ядалтаас үүдсэн байх л даа. Ээж маань намайг оюутан байхдаа олсон гэдэг юм. Миний эцэг болох хүн эрүүл чийрэг, тухайн үеийн охидуудын харааг булаахаар сайхан залуу байсан гэдэг. Ээж маань түүнтэй учирч чадсандаа ямар их баяртай, жаргалтай байсан гээ. Гэтэл тэр хүн миний ээжийн чин сэтгэлийн хайрыг мэдэхийг хүсээгүй. Эмэгтэй хүн хайртай хүндээ хамаг бүхнээ, тэр тусмаа бүхэл бүтэн амьдралаа хүртэл зориулдагийг тэр хүн ойлгоогүй. Ойлгохыг ч хүсээгүй. Зүгээр л хог цаас шиг базаад хаячихсан. Бүр намайг олсныг мэдсээр байж тэр шүү дээ гээд Хэрлэн яриагаа түр орхин өөр тийш харж зогслоо. Бодвол тэр бодол санаагаа төвлөрүүлж байсан байх. Би түүнд ямар нэгэн юм хэлэх ёстой эсэхээ ч мэдэхгүй зогсов. Тэгтэл Хэрлэн
- Тэгээд би түүнийг судалж эхэлсэн. Тэгтэл тэр ээжийн хэлсэн тэр л байгууллагтаа ажиллаж байсан. Гэр бүлгүй байв. Гэр бүлтэй байсан ч би түүнийг салгаж дөнгөнө гэж бодож байлаа. Ямар ч байсан түүнийг жаргалтай байлгахгүй гэж бодсоор арай гэж хорин нас хүрсэн дээ. Надад түүний ярьж байгаа нь сонин ч юм шиг, хачин ч юм шиг санагдаж эхлэв.
- Тэгээд чи санасандаа хүрээ юу? гэж асуучихаад учиргүй санаа зовов. Хүний мууд дурласан хөгийн ч юм болчих шиг. Хэрлэн над руу тогтуун харснаа
- Чадсангүй ээ, чадах ч үгүй юм шиг байна. “Хүний амьдрал санаснаар болдоггүй юмаа” гэж ээж минь хэлдэг байсан. Тэр л үнэн бололтой гээд санаа алдлаа.
- Амьдралаа тэгж эхлээд яахав дээ. Харин ч хүний ёсоор сайн сайхан явбал ээж чинь баярлана. Тэнгэрт хальсан улс чинь тэндээсээ харж л байдаг юм гэсэн гэж хэлэхтэй зэрэг тархи зүрх хоёр руу нэг юм манасгээд явчихлаа.
- Чи чинь ингэхэд . . . гээд би Хэрлэнг хартал тэр хэн нэгэнтэй хачин адилхан харагдав.
- Таныг ээж “Маш ухаантай хүн гэж байнга ярьдаг байсан” гэж тэр хэллээ.
- Чи чинь Сүрнээгийн охин байна ш дээ. Яагаад энэ бүгдийг одоо ярьж байдаг хүүхэд вэ? гэхэд тэр
- Би нэгэнт шийдчихсэн байсан болохоор яаж танд хэлэх вэ. Тэгээд ч миний анкетанд Лхамсүрэнгийн Хэрлэн гэж байгаа л даа. Та нар л анзаараагүй.
- Чи ч ёстой золигийн хүүхэд юмаа.
- Танай эхнэр Сэлэнгээ гэдэг хүний азтайд ээж маань их баярладаг байсан юм шүү. “Тэр хоёртоо би тээр дараа болоод яахав” гэж дандаа ярьдаг байлаа.
- Дараа болох юу байхав дээ гэж намайг шүүрс алдахад
- “Би өөрийнхөө сонголт, өөрийнхөө шийдвэрээр л явсан. Үүнд тэр хоёрын минь буруу гэж байхгүй” гэж ээж маань намайг яг л том хүн өөдөөс нь харж суугаа юм шиг ярьж байсан гэж Хэрлэн ярьлаа.
Миний дотор харанхуйлж эхлэв. Сэлэнгээ бид хоёр Сүрнээгээс холдсон цагаасаа эхлээд ор тас мартсан гэхэд болно. Тэр хүний бодож байгаа бидний байж байгаа хоёр мөн чих зөрүүтэй ажээ. . Бид ер нь ямар гээчийн хүмүүс болцгоосон юм бэ? Хаана байна тэр нөгөө яриад байдаг хүн чанар, хүний сайхан сэтгэл чинь гэж хаа нэгтэйгээс хэн нэгэн миний чихэнд шивнэх шиг.
- Би ахмад Суурийг эмнэлэгт байхад нь очиж уулзчихаад дараа нь нэг л хоосон болчихсон. Бүр хов хоосон. Багаасаа эхлэн энэ хүнтэй л уулзаж, энэ хүнээс ээжийнхээ гомдлыг тайлна гэж бодож явсан маань утгагүй болчихсон гэж Хэрлэн миний бодлыг таслав.
- Би чамайг ирээд явсны дараа эмнэлэг дээр очсон л доо. Суурь нэг хэсэг гүн хямралд орсон байсан.
- Магадгүй ээ, тэгсэн байх. Тэр надад эхлээд итгээгүй. Тэгээд би энэ зургийг түүнд үзүүлсэн юм гээд Хэрлэн надад бор дэвтэр завсраасаа нэгэн цаас гаргаж өгөв. Авч үзвэл Суурь сууж, хажууд нь Сүрнээ зогсоод авхуулсан зургийг нөгөө цэгэн зургийн аргаар зуржээ. Гэтэл Сүрнээгийн гэдсийг нь урагш нь цондойлгон томруулж хэдэн цэг хатгачихсан байв. Тэр нь сүүлд нэмсэн болов уу гэмээр эв хавгүйхэн харагдана.
- Наад гэдсийг нь ээж өөрөө нэмж зурсан юм гэсэн. Уг нь намайг олсноо хэлэх гээд яаж хэлэх ухаанаа олохгүй амьхандаа их романтик маягаар хэлэх гэж оролдсон санаа нь. Тэгсэн чинь зураг сараачсан хэрэгт ороод юун нөгөө анхны хүүхдээ олсон хөөр баясал, хайр сэтгэл. Алгадуулаад, түүгээр ч зогсохгүй бүр салахдаа тулах шалтаг болсон юм гэнэ лээ. Би ээждээ зовлон л авчирсан байх гэлээ. Энэ бүхэн надад цочирдмоор сонин байв. Хэрвээ Хэрлэн өөрөө биш хэн нэгэн хөндлөнгийн хүн надад энэ тухай хэлсэн бол би бараг итгэхгүй байсан биз.
“Би ингэж гайхшаа барж байхад Суурь тэгтлээ бахардах нь аргагүй. Тэр нэг өдөр даанч бүр нэг галзуу юм шиг байсан юмаа. Гэхдээ л намайг ороод зууралдаад авахад ганц ч үг ганхийгээгүй. Айхтар чанга байгаа юм шүү. За тэр ч яахав. Энэ охин цаашдаа яана даа” гэж бодоод
- Одоо тэгээд энэ бүхнийг яаж нэг тийш нь болгоно доо, охин минь гэж гуйсан ч юм шиг зөөлөн өнгөөр хэлэхэд Хэрлэн нэг их санаа алдаад
- Цаашдаа юу? Цаашдаа би бууж өгнө өө гэв.
- Хэнд?
- Хувь заяаны эргүүлэгт. Би одоо яах вэ гэж олон хоног бодсон. Гэтэл одоо болно, миний охин одоо хүссэнээрээ амьдар гэж тэр хэлсэн гэж Хэрлэн хэлэв.
- Хэн? Хэн чамд хэлсэн гэж? гэвэл Хэрлэн намайг дүрлийтэл харж байснаа
- Ээж. . . гэлээ. Би түүнийг гайхсандаа хэлэх үгээ олсонгүй.
- Би ээжтэйгээ үргэлж цуг байдаг юм. Нас барсан өдрөөс нь эхлээд л хамт байсан гэж боддог гээд гунигт автсан харцаар тэнгэрийн хаяа ширтлээ. Хөдөө байхад нэг дэвтэр тэвэрчихээд алсыг ширтэн суудаг яг л тэр төрхөндөө орчихов. Тэр цаг үргэлж ээжтэйгээ хамт байсан нь үнэн ажээ.
- Би энэ зун ажилд яваад юу гэж ойлгосон гээч. Ой бол манай гариг дээрх хамгийн төгс нэгдлийн хэлбэр гэж. Амьдрал ч гэсэн яг л ой гэсэн үг. Тэнд бүх юм байх мөртөө бүгд хоорондоо гайхамшигтай сайхан зохицож чадсан байдгийг анзаарсан шүү. Би амьдралыг дэндүү өөрөөр бодож явжээ гээд Хэрлэн хархан нүдээ гялтгануулан инээмсэглэлээ. Түүний хажууд хэн ч байсан сэтгэл нялхарч, хүний орчлонгийн сайханд уярмаар ажээ.
- Миний дүү тэгээд юу хүсэж байна даа? Ямар нэгэн тус хэрэгтэй бол Сэлэнгээ эгч бид хоёр нь чадахаараа туслана шүү гэхэд
- Би юу? Би аавтайгаа хамт амьдарнаа гэж итгэл дүүрэн хэлээд “Энийг ч харин нэг чадна шүү” гэсэн харцаар намайг ширтэж байлаа.
Тиймээ, тэр чадна. Тэр эцгийгээ дууриасан хатуу чанд охин гэдэгт би итгэнэм.

Төгсөв. 2013. 07. 29. УБ хот.
Бүрэн эхээрээ...

Нурам - 17 (тууж)

- Тэр гэж хэн билээ?
- “Их тулгат”-ын эзэн. Бид түүнийг Ах гэж нэрлэдэг юм.
- Тэгэхээр энэ бол ямартай ч чиний санаа биш гэсэн үг, тийм үү?
- Тэгж өөрийгөө хаацайлахыг хүсэхгүй байна. Би энэ хэрэгт гүн хутгалдсан хүн. Тэгээд Эрдэнэ Хайрханыг төлөвлөгөөтэйгөөр шатааж эхэлсэн. Тэр нэг өдөр чиний хэлсэн таамаглалууд бүгд зөв байсан. Тэд хэсэг хэсгээр нь гал тавих. Харин миний үүрэг бол аль болох хоцорч очих, галыг унтраалгүй газар авхуулах, унтраахдаа хойрго хандах ёстой байлаа. Тэр үүргээ ч маш сайн биелүүлж эхний жил өнгөрөхөд Эрдэнэ Хайрханы бараг жаран хувийг шатаачихсан байсан. Энэ завсар “Их тулгат”-ын эзэн их хуралд сонгогдсон. Тэгээд тэр улам хүчирхэг болсон мэт санагдаж байв. Ах биднийг өдөр шөнөгүй шахаж шаардаж байв. Бид гэдэг нь надаас гадна тэдний компанийн цэвэрлэгээний бригадын ахлагч, өөр бас нэг залуугийн хамт байсан. Улмаар цэвэрлэгээний бригадыг шатсан ойг цэвэрлэх нэрээр оруулж амжсан.
- Гэрээгээр . . .?
- Тэгэлгүй яахав. Бид алдаа хийхийг хүсээгүй. Гэтэл энэ жилээс эхлээд Ах биднийг хурдал, түргэл. Дэндүү удаан байна. Энэ жилдээ багтааж наад уулаа нүцгэл. Би энд ердөө хэдхэн жил сууна. Намайг эндээс буухад манай компани наад уул руу чинь аль хэдийн орсон байхын тулд энэ жил л үлдлээ. Хурдал гээд шахаад эхэлсэн.
- Тэр шахаад байх, чамд шахуулаад байх шалтаг байж дээ?
- Байлгүй дээ. Тэр том байшинг юугаараа барих билээ. Бидний цалин гэж юу байдаг билээ чи мэднэ ш дээ. Тэгээд ч би энэ хөдөө хээр бүх насаараа хаягдаад нэг олдсон амьдралаа шал утгагүй өнгөрөөж байна гэсэн бодолдоо итгэчихсэн байсан үе. Та нарыг цол ахиж, цалингаа нэмүүлж байхад би тэнд хөдөө хөхөрч, гадаа гандаж явсных өдий дайны эрхтэй гэж өөрийгөө зөвтгөж байлаа. Ер нь бас нэг бодлын иймхэн цалин авчихаад үхэл дундуур гүйгээд байх нь тийм ч шударга биш санагддаг байв. Ялангуяа амь насаа алдаж байгаа цэл залуухан хүүхдүүдийг хараад харамсдаг байсан. Нэг мэдсэн чинь би өөрөө ч гэсэн залуу насаа хөдөө хээр гал дунд л өнгөрөөсөн байдаг. Тэгээд л энэ бүхэн тэнэг хэрэг юм байна гэж бодох болсон . Төөрч л явсан бодол байгаа биз? Гэтэл энэ улс эх оронд юу болж байгааг харж байгаа биз дээ? Ард түмний нэртэй болгоныг арга зальтай нөхдүүд өөрийн болгоод дууслаа шүү дээ гээд Суурь тамхиа сороод
- Тиймээ, би тэр хүнээс их мөнгө авсан. Урд нь гартаа барьж байгаагүй их мөнгө. Анхандаа гайхамшиг гэдэг гарт ороод ирэх шиг л болсон.
- Тэр үед л чи өөрийгөө алдаж дээ.
- Өөрөөсөө гадна хүн чанараа, итгэл үнэмшлээ алдсан. Мөнгө дагасан амьдрал гэдэг нэг л орчихвол эргэж гарч болдоггүй юм билээ. Тэгээд л тэр хүний гарт өдөр өдрөөр орж эхэлсэн. Ахын шахалт сүүлдээ гэр орондоо ч тайван байх аргагүй болтол ирсээр байсан.
- Тэр шар залуу гар хөл нь мөн биз?
- Тэр ч мөн. Гэхдээ жинхэнэ зуудаг нохой нь тэр сорвитой залуу. Түүнд хүнийг өрөвдөх хайрлах гэдэг ойлголт байхгүй. Би хэрийн хүнээс айдаггүй. Гэтэл түүнээс л жаахан жийрхээд байдаг юм.
- Хурандаагийн хэлснээр бол тэр шар залууг сэжигтнээр хорьсон гэсэн. Харамсалтай нь олигтой ам ангайхгүй байгаа юм шиг байна лээ.
- Тэд сандарч байгаа. Сандарсандаа үүнд холбоотой бүх хүний амыг хумхиж байна гэж хэлэхдээ Суурийн хоолойны өнгө ууртай ширүүн болж ирэв. Надад гэнэт түгшүүрт бодол төрж эхлэв.
- Тэд арай чамд . . .? гээд асуултаа дуусгаагүй байтал Суурь тасалж
- Дөнгөж сая ирээд явлаа, Галаа гэхэд түүний харцанд уур уцаар гэхээсээ илүүтэй үзэн ядалт улалзаж байв.
- Хэн? Нөгөө Ах чинь үү?
- Үгүй ээ, Сорвит
- Тэр чинь олдохгүй байгаа гэсэн ш дээ
- Олохгүй бол олдохгүй шүү дээ. Тэр миний өрөөнд орж ирээд энэ . . . гээд хажуугийн сандал дээр байх нойтон толбо болсон дэрийг заагаад
- Дэрээр дараад эгээтэй л бүтээж алсангүй. “Чамаас бусад нь амаа хамхиж чадна. Харин чи л хичээгээрэй” гээд дараад хэвтчихсэн.
- Унтаж байхад чинь үү?
- Би сэрүүн байсан. Гэхдээ сэрүүн байлаа гээд би хөдөлж чадахгүй юм чинь. Ингээд дуусдаг юм байж дээ л гэж бодогдсон шүү. Тэгтэл дэрээ буцааж авснаа “Үхэл амьдрал хоёр хөрш байдаг юм гэж Ах хэлүүлсэн шүү, амаа мэдээрэй” гээд гараад явсан. Тэгээд л чам руу залгасан хэрэг.
- Одоо тэгээд яая гэж бодож байна? гэж санааг нь сонсох санаатай асуутал тэр дуугарсангүй.
- Хэрвээ чи дургүйцэхгүй бол надад нэг санаа байна гэвэл тэр бас л чимээгүй.
- Энэ бүгдийг чи илчлэх хэрэгтэй. Ганц батлах хүн нь чи л байна. Гэхдээ энэ дэндүү өндөрөө авчихсан болохоор маш аюултай бас эрсдэлтэй гэхэд Суурь над руу ширүүн харснаа
- Би илчлэхгүй бол чи хэлэх үү? Одоо чи бүгдийг мэдэж байгаа шүү дээ гэж тулгаж асуув. Тулгамдсан энэ асуултанд би шуудхан хариулж чадсангүй.
“Хэрвээ би цааш нь хэлвэл Суурийн амьдрал орвонгоороо сүйрнэ. Сайн ч, муу ч насан багын андууд. Хэрвээ бидэнд ойлголцоогүй үе байсан бол тэр нь хүний хорвоог таних гэж бие биенээ хурцалсан гэж ойлгож болно. Бидэн шиг андуудын хооронд уурлах шалтаг байхад биесээ уучлах шалтгаан байж л таарна. Тэгвэл ийм үед хүн яах ёстой вэ. Хэрвээ би шударга үнэнийг хэлэхгүй бол өөрөө өөрийгөө хуурна гэсэн үг. Магадгүй, насан туршдаа гэмшилтэй үлдэж ч болох юм. Энэ сэжиг таамгийг олж харсан өдрөөсөө эхлээд л тэдэнтэй тэмцэхээр шийдсэн тэр эр зориг, итгэл үнэмшилээ уландаа гишгэх болно гэсэн үг. Хүмүүс намайг найзынхаа мууг үзсэн новшийн амьтан л гэж бодох байх. Гэтэл манай багийн хоёр сайхан залуу гэхэд л юуны тулд алтан амиа алдсан болж байна вэ? Сайн сайхны төлөө шүү дээ. Хүн амиа алдаж байхад миний нэр төрөө алдах юу ч биш санагдана. Би өөрөөсөө урваж чадахгүй л болов уу” хэмээн нилээн бодсоны эцэст
- Би энэ бүгдийг хэлнээ. Намайг уучлаарай Сууриа. Чамд хичнээн хэцүү байгааг ойлгож байна. Гэхдээ энэ болж байгаа бүхэн зөвхөн чиний тухай асуудал биш гэдгийг чи ойлгож байгаа байх. Тэгээд ч чи намайг энэ хэргийн хойноос яваасай гэсэндээ сая надад бүгдийг ярьсан гэж ойлгож байна гэж хэлчихээд түүний довтолгооныг хүлээлээ. “Чи миний мууг үзэх гэж үнэхээр хорхойсож байх шив дээ. Чамд тэр алдсан цолноос чинь өөр юм бодогдохгүй байна уу, новшоо” гээд л хашгирч гарах болов уу гэтэл харин тэр
- Чи зөв ойлгожээ. Би чамайг өөрөөсөө ухаантай гэж итгэдэг байсан. Заримдаа энэ бодолдоо уур хүрч байж сууж яддаг байж билээ. Аз болж чи яг хэвээрээ байна. Гэхдээ чи цааш нь энэ тухай яриад хэрэггүй, битгий . . . гэж маш тайвнаар хэлээд над руу гуйсан харцаар харснаа
- Би айж байна гэж үгээ гүйцээлээ. Би түүнийг уурандаа багтарч ядна л гэж бодож байсан болохоос ингэж гуйна чинээ бодоогүй. Гэтэл одоо би энэ харцыг яах вэ гэж бодож байтал тэрээр цааш нь
- Би өөрөө энэ бүгдийг илчлэнэ гэж палхийтэл хэлэх нь тэр. Би тэрүүхэн хооронд гайхсандаа гацаж орхив.
- Чи гайхах хэрэггүй. Би бүр хэвлэлийн бага хурал зарлана. Хэдийгээр би гавъяа байгуулаагүй ч энэ явдлыг улс орон даяар шууд олны анхааралд оруулахгүй бол болохгүй боллоо. Би тэгэх л болно. Батсуурийг тэд нар ингээд л айлгачихна гэж яаж санаа вэ. Бие минь хэмхэрсэн ч бодол санаа минь эвдрээгүй байна гэж өөртэйгөө ярьж байгаа юм шиг хурцдаж ирснээ өөрийгөө тайвшруулах гэсэн мэт амьсгаа аваад
- Одоо бодоход миний амьдрал тэр чигээрээ алдаагаар дүүрэн, хэзээ нэгэн цагт өнгөрсөн бүхнээ эргэж харахгүй юм шиг явж. Харин одоо бол тэгэхгүй ээ. Хэдийгээр оройтсон байж болох ч надад одоо үнэнээс өөр юм хэрэггүй. Үнэн гэдэг оройтдоггүй байх гэж бодож байна. Энэ бүгдийн дараа үхсэн ч гомдол алга гээд тэрээр хөмхийгөө зуулаа. Тэр шийдэхээрээ ийм царай гаргадгийг би мэднэ.
Тэр шөнөдөө би Суурийн дэргэд хоносон юм. Маргааш нь шууд л эмнэлэгээс гаргалаа. Хотод ийм байдалтайгаар очих айл түүнд байхгүй тул би гэртээ аваачихаар болов. Хүн хараас асууж байж нэг тэргэнцэр худалдаж авлаа. Хаа очиж тэрээр элдвийн ааш гаргасангүй. Харин түүний харц юутай ч зүйрлэмгүй гунигаар дүүрч байсым.

* * *
Нэгэнт ийм байдалд хүрсэн тул Хурандаатай хурдхан уулзаж болсон бүх процессыг ярив. Гэхдээ өөрийн найз Суурийн хувь заяанд санаа зовж байгаагаа ч хэлэхээ мартсангүй.
- Ахмад Батсуурийн хувьд даанч тоогүй. Батсуурь шиг жинхэнэ эрчүүд л энэ албанд зүтгэх ёстой. Гэтэл тэднийг маань өнгө мөнгөний хорвоо худалдаж авчихаад байх юм. Гэхдээ тэр хүн хар амиа бодолгүйгээр хорвоод байж болох хамгийн хорон санааг илчлэх гэж байгаа нь ихээхэн зориг шаардахын зэрэгцээ өөртөө аюултай эрсдэл дагуулж байна. Үүнийг бид үнэлэхгүй байж болохгүй гэж Хурандаа хэлэв. Харин надад Суурийн үйлдэл маш их ухаарал, гэгээрэл мэт санагдаж байлаа.
- Ахмадыг бүрэн хамгаалалтанд авах хэрэгтэй. Би энэ талаар цагдаагийн болон зохих байгууллагынханд мэдэгдэнэ гэхээр нь
- Хэрэггүй байхаа. Тэдний чих хаа ч наалдсан байж мэднэ. Тэгснээс манайд чив чимээгүй байж байгаад хэвлэлийн бага хурлыг гэнэтхэн хийсэн нь дээр байх гэвэл
- Бид хэзээ ч эрсдэл гаргаж болохгүй. Өндөгөө дарсан шувуу шиг л болгоомжтой бас соргог байх хэрэгтэй. Би ахмад Батсуурийн өмнөөс харамсаж байна. Гэхдээ үнэнээ илчлэх зоригтой байгаад нь бахархаж . . . үгээ тасалж хуруугаа гозойлгосноо
- Үгүй ээ, баярлаж байна. Гэмт хэрэг үйлдсэнийх нь төлөө төдийгүй гэмт хэрэг үйлдэх санаа төрснийх нь төлөө ч цээрлүүлвэл зохино гэдэг үг байдаг. Гэмт хэрэг гэдэг ийм л хатуу үйлийн үртэй шүү дээ. Хэвлэлийн бага хурлаас цааш хэрэг шийдтэл мөн ч их зай бий. Тэр бүрийд эрсдэл өндөрсөнө гэдгийг өөрт нь сайн ойлгуулаарай.
- Мэдлээ. Манай салааныхны талаар ямар шийд гарсан бол?
- Танайхан Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд сургалтанд хамрагдана. Тэнд ямарч байсан гурван сарын сургалт явагдана. Хөрөнгийг нь манай байгууллага гаргаж байгаа. Харин сургалтын хугацаанд хэнээр ахлуулах талаар надад саналаа хэлээрэй гэх нь намайг тийш нь явуулахгүй юм байна гэж ойлгогдов.
- Чамайг энд судалгааны багт оруулна. Энэ багийн ирээдүй чиний хийсэн судалгаа, хийсэн төслөөс ихээхэн хамаарна гэсэн үг гэснээ ширээн дээрээсээ нэгэн цаас авч надад өгөөд
- Танай холбоочин Хэрлэн хуулийн сургуульд тэнцсэн тул гарах өргөдлөө өгсөн. Хэдийгээр энд ороод удалгүй гарч байгаа нь тиймхэн боловч хүн сурч боловсрох гэж байхад бид садаа болж болохгүй гэлээ. Яриа нэгэнт дууссан тул би ёслоод гарах гэтэл
- Аа тийм, миний өмнөөс ахмад Батсуурьт талархаж байгааг минь хэлээрэй гэлээ. Түрүүнээс хойш Хурандаагийн сэтгэлд Суурь эргэлдсээр байсан аж. Тэрээр энэ албанд зүтгэж байсан нэгэн залуугийнхаа тухай халаглаж байгаа нь гарцаагүй.
Манайхан өдөрт ирдгээрээ ирсэн байв. Би Хурандаагийн хэлсэн шийдвэрийг тэдэнд танилцууллаа. Манайхан “За ашгүй, яах гээд байгаа нь ойлгогдохгүй байснаас энэ ч дээр” гэцгээхэд “Одоо тэгээд юугаа сурч, хуйхаа маажна даа” гэцгээх нэг нь ч байв. Тэгтэл Однар
- Хэр зэрэг чадалтай баг болох нь манай Галаа даргын арга ухаанаас хамаарах нь дээ гэж байна
- Намайг байхгүйд ахлах ахлагч Однар багийн ахлагч байх болно. Бусад хичээл сургалтандаа сайн анхаарч шамдаарай. Тэгтэл Сансар
- Хэрлэн яах вэ? Даргаа
- Хэрлэн Хуулийн сургуулийн оюутан болсон. Тэгэхээр бидэнд өөр холбоочин ирэх байх гэлээ. Бүгд чимээгүй болцгоочихов.
- Та нар минь хурдтай, эрчтэй, чадварлаг, гялалзсан, орон даяар үлгэр дууриал болохоор баг байх ёстой шүү гэж ширүүхэн хэллээ. Бүгд
- Мэдлээ гэж хүнгэнэв. Хэрлэнг багтаа үлдээгүйд хэн хүнээс илүү харамссан хүн бол Сансар. Хүүхдээр юм бол тэр бараг уйлж байсан байх. Би түүний мөрийг алгадаж
- Чи яагаад ингэтлээ уйтгарлаа вэ?
- Үгүй ээ, зүгээр. Би уйтгарлаагүй.
- Чи Хэрлэнд хайртай юмаа даа? гэтэл “Та яаж мэдээв” гэсэн шиг над руу бүлтийтэл харав.
- Чи харваас л мэдэгдэж байна гэхэд тэрээр толгойгоо маажиж
- Хэрлэн үнэхээр хөөрхөн охин тээ? Даанч намайг тоохгүй л дээ
- Яагаад? гэж би асуучихаад “Би хэрэггүй асуулаа” гэж бодлоо. Хэнд ч гэсэн ойлгомжтой байхад би түүнийг зовоох ямар хэрэг байхав дээ.
- Хэрлэн Батшуурь ахмадад хайртай гэж манайхан хэлшэн гээд доошоо харлаа. Надад хэлэх үг олдсонгүй. Гэхдээ энэ залуугийн сэтгэлийг сэргээх үг заавал хэлэх ёстой.
- Сансараа, Хайрлаж дурлана гэдэг чинь огт буруу зүйл биш. Алдаа ч биш. Тиймээс чи өөрийнхөө хайрын төлөө итгэл алдартлаа явах хэрэгтэй. Гэхдээ өөрийнхөө л хайрын төлөө ш дээ. Сэтгэлээ чагна, мэдрэмжиндээ итгэ. Сэргэлэн цовоо бай гээд түүний мөрийг дахин элэгсэгээр алгадлаа. Сансар чухам юу ойлгосон юм бүү мэд толгой дохино. Үнэндээ миний хэлсэн энэ хэдэн үгнээс өлгөөд авчихмаар юм байсан гэхэд эргэлзмээр. Учир нь би Сансарыг Суурь Хэрлэн хоёрын хоорондуур ор гэж хэлж чадахгүй. Тэгсэн атлаа чи одоо өөр юм бод. Хэрлэн чамд хүртээлгүй гэж бас болохгүй.
- Тэгнээ, би заавал зүтгэнэ. Тэр намайг ойлгоно тээ? гэж Сансар харцандаа оч гялтгануулан хэллээ. Надад харин хэлэх үг олдсонгүй. Хий дэмий толгой дохив.

* * *
Суурь эмнэлэгээс гарснаас яг нэг сарын дараа хэвлэлийн бага хурлыг зарлалаа. Зарласнаас хойш ердөө хоёрхон цагийн дотор хэвлэл мэдээллийн танхим пиг дүүрэн хүнтэй болов. Гэнэт зарласан гэхэд манай хэвлэлийнхэн шуурхай болсон бололтой.
Хурал эхэлж гаднаас Суурийг тэргэнцэртэй нь оруулж ирэв. Суурь яриагаа товчхон атлаа шуудхан эхэлсэн юм.
- Намайг Батсуурь гэдэг. Би Онцгой байдлын албанд насаараа ажилласан хүн. Гэсэн атлаа би гэмт этгээдүүдтэй нийлж нэг сайхан уулыг тэр чигээр нь шатаачихаад сууж байна. Би өөрийн буруугаа хүлээж, энэ үйлдэлдээ тохирох ял зэмийг үүрэхэд бэлэн байна гэлээ. Хурал эхлээд удаагүй байтал Хэрлэн сэмхэн орж ирээд арын эгнээнд очиж суухыг би харав. Суурь цааш нь үүнээс гадна энэ уулыг хэний төлөө, ямар зорилгоор, хэн хэнтэй үгсэн нийлж шатааснаа өнөөдөр илчлэх болно гэж эхлээд тэрээр юу ч үлдээлгүй бүгдийг он сар өдөртэй нь, оролцсон хүмүүсийг овог нэр, албан тушаалтай нь илчлэв. Үүний дараагаар Суурь, сэтгүүлч, сурвалжлагч нарын бужигнасан олон асуултанд нэг бүрчлэн хариулж байв. Нэг сурвалжлагч
- Та Улсын их хурлын гишүүний захиалгаар бусадтай хамтран энэ гал түймрийг санаатайгаар үйлдэхэд оролцсон гэлээ. Та хүн гүтгэж байгаа юм биш биз?
- Энэ бол туйлын үнэн. Мэдээж энэ хурлын дараагаар тусгай хүчнийхэн үнэн мөнийн эрэлд гарна. Их тулгат компанийн эзэн байсан одоогийн их хурлын гишүүний захиалга. Тус компанийн нэр бүхий хоёр ажилтан үүнд хамаарна.
- Яагаад заавал энэ Эрдэнэ Хайрхан уулыг гэж?
- Эрдэнэ Хайрхан уул нь доороо маш их алтны ордтой нь тодорхой болсон. Гэтэл ой мод болон голын эх болон ай сав газар хайгуул хийх, ашиг малтмал олборлолт хийх хориотой байдаг. Тиймээс Эрдэнэ Хайрханы ойг шатааж, усыг ширгээснээр энэ хорионд орохгүй болох ёстой байсан юм.
- Та юуны улмаас энэ бүхнээ хүлээхээр шийдэв? Танд өгөх ёстойгоо дутуу өгсөн үү?
- Үгүй дээ, тэд өгөхөө өгсөн. Би энэ тухай их бодсон. Эцэстээ би өөрийгөө олж авъя гэж шийдсэн. Магадгүй оройтсон байж болох ч дахин ийм муухай хэрэг энэ оронд битгий гараасай гэж бодсон.
- Та хэзээ тахир дутуу болсон бэ? Юуны улмаас?
- Би хоёр сар хагасын өмнө ой хээрийн түймэртэй тэмцэж байгаад шатаж буй модонд даруулж унасан. Үүнээс болж насаараа суугаа болсон.
- Тахир дутуу болсон чинь хэргээ илчлэхэд хүргэв үү?
- Тийм байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ эрүүл үлдсэн байсан ч би ингэх л байсан байх
- Одоо танд Улсын их хурлын гишүүний зүгээс маш их дарамт шахалт ирнэ. Цаашлаад амь насанд чинь нөлөөлж мэднэ. Айж байна уу?
- Айж байна гэж Суурийг хариулахад танхим даяар битүүхэн шуугиад явчихав.

Үргэлжлэл бий... Бүрэн эхээрээ...