Нурам - 18 (тууж)

Гэтэл тэрээр
- Би энэ бүхэн илчлэгдэхгүй өнгөрчих вий гэхээс би айж байна. Түүнээс миний энэ эвдэрхий бие одоо хэнд хэрэгтэй гэж. Цаана чинь бүхэл бүтэн уул шатчихаад байна шүү дээ. Одоо тэнд урсдаг байсан гол, ургадаг байсан мод бүгд байхгүй болсон.
- Энэ бүхэнд та өөрөө буруутнуудын нэг болж үлдэх нь дээ? гэтэл Суурь хөлсөө арчихдаа арын эгнээнд суугаа Хэрлэнг олж харав. Тэгснээ ус авч уув. Би түүнийг биеэ барихыг хичээж байна гэж ойлгов. Суурь
- Бид хойч үедээ итгэл найдвар үлдээх ёстой. Тэгэхээр миний хэн байх, хэн болохоос энэ үл хамаарна гэж бодож байна гэж хэлэхэд Суурийн хоолойны өнгө эрч хүчтэй сонсогдов. Тэрээр цааш нь сэтгүүлчдийн асуултанд маш товчхон бөгөөд оновчтой хариулсаар байлаа. Энэ хэрэг хэзээ хүртэл сунжирч, хэрхэн яаж шийдэгдэх нь тодорхой биш. Мэдээж эрхэм гишүүн өнөөдрөөс эхлэн бүх телевиз болон сонингуудтай хаалтын гэрээ гээчийг хийж өөрийнхөө талаар муу мэдээлэл цацахгүй байх бүх арга хэмжээг авна. Тэгээд шүүх, прокурорын байгууллагад хандана. Өнөө цагийн олигархи гэж нэрлэгддэг бүлгүүдийн ажил ингэж эхэлдэг. Гэхдээ бид өөрсдийн зүгээс чадах хэмжээгээрээ тэмцэнэ. Хэрвээ ямар нэгэн байдлаар хэрэг дарагдах шинжтэй болвол тэмцлийн дараагийн хэлбэрт шилжих болно. Энэ тухай бид хэдийгээр ярилцаагүй ч бидний сэтгэл зүрх үүнд бэлэн байгаа нь мэдрэгдээд байгаа. Харин хэрхэн яаж Суурийг болон өөрсдийгөө аюулгүй байдалд байлгах вэ гэдэг л байна. Өнөө маргаашдаа ямар нэгэн түгшүүр илрээгүй ч энэ бол зайлшгүй ирэх зүйл. Алдар нэр, алт эрдэнэст шунагсдын эзэрхийлэл, дарангуйллын төмөр тор энэ орныг тэр чигт нь хэрчихэж. Даанч харамсмаар. Энэ хэргийн сэжүүрийг илрүүлж чадвал үүнтэй төстэй олон, олон хэргийг зөв сөхөж дөнгөнө. Суурийн хэлдгээр бид хойч үеийнхэндээ итгэл найдварыг үлдээх ёстой. Үүнд манай багийнхан, Хэрлэн, миний хүүхдүүд, гудамжаар юу ч бодолгүй инээмсэглэж яваа залуус бүгд орно. Намайг гудамжны буланд цохисон залуусч бидний ирээдүй мөн.
Би түүнийг өөрийн найз гэж хэлэхэд нүүр бардам санагдана. Тэр буруутан, тэр гэмт хэрэгтэн. Гэхдээ тэр гэмээ ойлгосон зоригтой буруутан. Атаа жөтөө, шунал тачаал буглаж бугшсан өнөө цагт ийм буруутан бараг л бурхан гэсэн үг.

* * *
Сүүлийн хэд хоног сэтгэлд буглаад байсан түгшүүр Хэвлэлийн бага хурлаас хойш улам нэмэгдлээ. Суурийн өмнөөс тэр шүү дээ. Тэр хэрэгтэн болно. Бас тэр амьд явах ёстой. Хүний амьдралд саяхан том байр суурь эзэлж байсан асуудал хэдхэн мөчийн дараа юу ч биш болж хувирдаг бас сонин шүү. Одоо Суурийн хайр сэтгэлийн асуудал түүний амь дүйсэн энэ цаг хугацааны дэргэд өчүүхэн зүйл болж орхих шиг. Эсвэл энэ бүхэн хэзээ нэгэн цагт шийдэгдэж, харин хайр сэтгэлийн асуудал гох дэгээ болон хоцрох ч юм бил үү хэн мэдлээ. Би сэтгэл түгшээсэн бодолд дарагдахаараа уруу царайтай болчихдог талтай. Нилээн оройтсоор гэртээ ирвэл Суурь унтаж байв. Сэлэнгээ надад хоол цай хийж өгөнгөө
- Битгий ингэж оройтоод бай л даа. Санаа зовоогоод байх юм.
- Юундаа санаа зовох вэ дээ хө.
- Тэр хэвлэлийн бага хурлаас чинь хойш бүр алхам тутамдаа айж явна.
- За за би дахиж оройтохгүй дээ гэтэл Сэлэнгээ сая нэг юм тайвшрав бололтой санаа алдаад
- Хэзээ энэ хэрэг чинь нэг тийшээ шувтардаг юм бол доо гээд Суурийн байгаа өрөө рүү хяламхийгээд сэрчихвий гэсэн аятай шивнэв.
- Удахгүй байлгүй дээ гэж худлаа хэлэв. Үнэндээ бол хагас жил эсвэл бараг жил тойрон ч болж магадгүй л дээ.
- Худлаа яриад бай. Наад царай зүс чинь унжийгаад нэг л биш. Би чамайг мэднэ ш дээ
- Яахав дээ, хуулийн дагуу л шийдэх биз. Хамгийн гол нь Суурьт өөрт нь их аюултай болчихлоо. Томчуултай холбоотой болоод ирэхээр Суурийн амыг таглах гэх нь гарцаагүй гэтэл Сэлэнгээгийн царайд айдас нүүгэлтэж
- Яанаа . . . арай манайд байгааг мэдчихсэн юм биш байгаа
- Гайгүй байхаа
- Гэхдээ чамайг эмнэлэгээс авч гарсныг мэдэж байгаа ш дээ. Сая бас чи тэр хурал дээр дэргэд нь байсан. Тэд чинь тэнэг улс биш ш дээ. Гэр орныг минь самраад хаячих юм биш байгаа. Тэгээд бас хүүхдүүд . . . Ёох! Юу л болоод байна даа
- Тийм ч юм болохгүй л дээ. Харин одоо мөрдөгдөж байгаа хэргийг шууд хэвлэл мэдээллээр цацах нь өөрөө хууль бус. Гэтэл цаад Суурь чинь “Би тэртээ тэргүй хууль зөрчсөн хүн. Энэ хэргийг ингэж л шууд олонд дэлгэхгүй бол дарагдаж мэднэ. Дараа нь намайг устгана гэнэ биз. Миний амь ямар ч үнэгүйгээр үрэгдвэл харамсалтай биз дээ” гээд зүтгээд байгаа юм.
- Хөөрхий дөө, гүжирмэг ч гэсэн уг нь хүн юм байгаа юм ш дээ
- Харин тийм. Суурийн оронд би байсан бол ийм шийдвэр гаргаж чадах байсан болов уу гэж хааяа бодогдох юм
- Миний өвгөн байсан бол анхнаасаа ийм хэрэг хийхгүй байсан л даа. Ингэхэд нээрээ, танай салааг яах болсон бэ?
- Нэг юм үлдэх нь ч үлдэх байхаа. Энэ жилээс овоо суурьтай үзэх юм шиг байна. Намайг тусгай салаа байгуулах судалгаа шинжилгээний багт хамруулж магадгүй байх.
Сэлэнгээ босож гал тогооны өрөөний хаалгыг хаагаад
- Нөгөө охин нь ирэв үү? гэж сониуч нь хөдөлсөн шинжтэй нүдээ гялтгануулж ирээд асуулаа.
- Хэн?
- Заа, хэн байдгийн. Яагаав, энэ Суурийн . . . Охин гэх юмуу, хүүхэн гэх юм уу?
- Аан, Хэрлэн үү? Ирсээн, ирсэн
- Ирж л таараа ш дээ. Тэгээд ямархуу байна? Суурийн тухай ярьж байна уу гэж байхад чинь. Мэдсээр байж ойлгоогүй царай гаргаад яагаад байгаа юм? гээд ширэв татаж байна.
- Надтай юу боллоо гэж тийм нандин юмаа ярив гэж дээ.
- Чи нэг ярьж байгаад энэ хоёрыг уулзуулвал яасын. Тэгээд болвол нэг тийшээ эс болвол хоёр тийшээ болно биз.
- Энэ суумгай болсон хүнийг тэр охин одоо тоохгүй байх аа. Тэгээд ч хэрэг төвөгт орооцолдчихлоо. Угаасаа эмнэлэгт байхад нь ирээд учраа ололцсон юм шиг байна лээ. Бөөн уур уцаар болцорсон байсан. Би чамд ярьсан ш дээ
- Яахав дээ. Хүн чинь сэтгэлийн амьтан юм хойно хэн хэн нь учраа олохсон гэж бодож л байгаа байлгүй. Дахиад нэг оролдоод үз л дээ.
- Суурь уурлана аа. Бидний хооронд битгий гүйгээд байгаарай гэж өөрөө хэлсэн юм чинь
- Тэр нь ямар хамаатай юм. Энэ хүнд чинь одоо сэтгэлийн түшиг хэрэгтэй байна. Чи бид хоёр гэртээ хооллож ундлаад байх юу ч биш. Сэтгэлээрээ цадах хэрэгтэй байна. Тэгвэл ядаж шийдсэн шийдвэртээ урам зоригтой ч болох юм бил үү.
- Бүр гай болвол яана.
- Энэ хүний бүх барцад нь урдаа гарчихсан. Одоо түүнийгээ давах тэнхэл хэрэгтэй байна. Ойлгож байна уу? гэж адгав.
Сэлэнгээгийн хэлж байгаа нэгэн бодлын зөв. Ер нь юуны ч тухай бай удаахан ярих юм бол Сэлэнгээгийн зөв болж хувирдаг юм. Энэ удаа ч гэсэн тэгж л байх шиг.
- Хэрлэн миний үгэнд орох болов уу?
- Юу ч гэсэн яриад л үз. Орвол тэр л биз. Орохгүй бол одоо яая гэхэв. Чи чинь л их сүрхий хэрсүү хүн гээд байсан биз дээ. Тэгээд ч хэзээ хойно “Би нээрээ нэг уулзаад үзэхгүй яав даа” гэж харамсах ч юм бил үү гэлээ. Сэлэнгээгийн энэ үг Хэрлэнтэй уулзах сэжим болов.
- Юу ч гэсэн очихоос доо гэж би амандаа бувтналаа.

* * *
Яагаад ч надад Суурийг Хэрлэнтэй уулзуулах ёстой мэт бодогдоно. Суурийн мууг үзэх гэсэндээ биш зүгээр л түүний сэтгэлд эргэлдээд байгаа энэ их шаналгааг нэг тийш нь болгох хэрэгтэй мэт. Гэхдээ би энэ бүхнийг бодож санаа чилээх эрхтэй хүн нь мөн үү, биш үү. Суурь болохоор намайг эр эмийн хооронд бүү жороол гээд байгаа. Ямартай ч байсан Хэрлэнтэй уулзъя даа гэж бодсоор түүнтэй уулзъя гэж тохирсон газраа ирлээ.
. . . Хэрлэн, энгийн даашинз өмсөөд төдийлөн урт ургаагүй үсээ сул тавьсан нь үзэсгэлэнтэй харагдана.
- Чи их өөр харагдаж байна
- Амраад тэгсэн байх л даа.
- Би чамтай уулзах гээд . . .
- Харин таныг гэнэт ярихаар гайхлаа. Уг нь нөгөөдөр цугла гэсэн биз дээ?
- Тийм л дээ, гэхдээ . . . За байз юунаас эхэлдэг юм билээ дээ. Чамайг Суурь дээр очвол зүгээр юм болов уу гэж бодох юм. Магадгүй хүлээгээд байдаг байж болох шүү дээ. Хүн гэдэг чинь цаг ямагт хэн нэгнийг хүлээж байдаг хойно. Магадгүй, чи одоохондоо хүлээхийн тухай мэдэхгүй байх л даа гэтэл Хэрлэн над руу нэг их сүрхий харснаа
- Хэрвээ та завтай бол би хүлээх гэж юу байдаг тухай танд ярьж өгсөн ч болох байна. Таныг хүсвэл шүү дээ гэлээ. Хэрлэнгийн харцанд өс хонзон гэхээр арай хатуудмаар үзэн ядалт гэхээр хаашаа ч юм ямартай ч гэсэн нэг тийм хурц оч гялсхийв. Тэр ингэж ярив.
- Аавынхаа тухай ээжээсээ л сонсож байснаас би амьдралдаа түүнийг хараагүй. Гэхдээ би хүүхдийн сэтгэлээр аавыгаа хүлээдэг байлаа. Хэзээ нэгэн цагт би чиний аав чинь байна гээд нэг өндөр сүрлэг сайхан аав ороод ирэх юм шиг, тэгээд намайг тэртээ дээр өргөөд л . . . хүзүүн дээрээ суулган гудамжаар алхана гэж үргэлж бодож, тоглохдоо хүртэл аав ирлээ гэж тоглодог байв. Найман насандаа ээжээсээ өнчин хоцрохдоо ч гэсэн түүнийг хүлээж л байсан шүү гэж хэлэхдээ Хэрлэнгийн хоолой сааралтаж, нүднийх нь аяганд нулимс дүүрч ирснээ биеэ барих нь ийм байдалд олон удаа ороо болов уу гэмээр санагдана. Тэгээд Хэрлэн
- Миний аавыгаа хүлээсэн хүлээлт сүүлдээ хурдхан шиг насанд хүрэхсэн гэсэн хүлээлтээр солигдсон юм
- Насанд хүрэхээ . . .?
- Тийм, насанд хүрэх. Би насанд хүрч түүний амьдралыг бусниулахсан гэж хүсэх болсон. Сүүлдээ шийдсэн. Магадгүй энэ үзэн ядалтаас үүдсэн байх л даа. Ээж маань намайг оюутан байхдаа олсон гэдэг юм. Миний эцэг болох хүн эрүүл чийрэг, тухайн үеийн охидуудын харааг булаахаар сайхан залуу байсан гэдэг. Ээж маань түүнтэй учирч чадсандаа ямар их баяртай, жаргалтай байсан гээ. Гэтэл тэр хүн миний ээжийн чин сэтгэлийн хайрыг мэдэхийг хүсээгүй. Эмэгтэй хүн хайртай хүндээ хамаг бүхнээ, тэр тусмаа бүхэл бүтэн амьдралаа хүртэл зориулдагийг тэр хүн ойлгоогүй. Ойлгохыг ч хүсээгүй. Зүгээр л хог цаас шиг базаад хаячихсан. Бүр намайг олсныг мэдсээр байж тэр шүү дээ гээд Хэрлэн яриагаа түр орхин өөр тийш харж зогслоо. Бодвол тэр бодол санаагаа төвлөрүүлж байсан байх. Би түүнд ямар нэгэн юм хэлэх ёстой эсэхээ ч мэдэхгүй зогсов. Тэгтэл Хэрлэн
- Тэгээд би түүнийг судалж эхэлсэн. Тэгтэл тэр ээжийн хэлсэн тэр л байгууллагтаа ажиллаж байсан. Гэр бүлгүй байв. Гэр бүлтэй байсан ч би түүнийг салгаж дөнгөнө гэж бодож байлаа. Ямар ч байсан түүнийг жаргалтай байлгахгүй гэж бодсоор арай гэж хорин нас хүрсэн дээ. Надад түүний ярьж байгаа нь сонин ч юм шиг, хачин ч юм шиг санагдаж эхлэв.
- Тэгээд чи санасандаа хүрээ юу? гэж асуучихаад учиргүй санаа зовов. Хүний мууд дурласан хөгийн ч юм болчих шиг. Хэрлэн над руу тогтуун харснаа
- Чадсангүй ээ, чадах ч үгүй юм шиг байна. “Хүний амьдрал санаснаар болдоггүй юмаа” гэж ээж минь хэлдэг байсан. Тэр л үнэн бололтой гээд санаа алдлаа.
- Амьдралаа тэгж эхлээд яахав дээ. Харин ч хүний ёсоор сайн сайхан явбал ээж чинь баярлана. Тэнгэрт хальсан улс чинь тэндээсээ харж л байдаг юм гэсэн гэж хэлэхтэй зэрэг тархи зүрх хоёр руу нэг юм манасгээд явчихлаа.
- Чи чинь ингэхэд . . . гээд би Хэрлэнг хартал тэр хэн нэгэнтэй хачин адилхан харагдав.
- Таныг ээж “Маш ухаантай хүн гэж байнга ярьдаг байсан” гэж тэр хэллээ.
- Чи чинь Сүрнээгийн охин байна ш дээ. Яагаад энэ бүгдийг одоо ярьж байдаг хүүхэд вэ? гэхэд тэр
- Би нэгэнт шийдчихсэн байсан болохоор яаж танд хэлэх вэ. Тэгээд ч миний анкетанд Лхамсүрэнгийн Хэрлэн гэж байгаа л даа. Та нар л анзаараагүй.
- Чи ч ёстой золигийн хүүхэд юмаа.
- Танай эхнэр Сэлэнгээ гэдэг хүний азтайд ээж маань их баярладаг байсан юм шүү. “Тэр хоёртоо би тээр дараа болоод яахав” гэж дандаа ярьдаг байлаа.
- Дараа болох юу байхав дээ гэж намайг шүүрс алдахад
- “Би өөрийнхөө сонголт, өөрийнхөө шийдвэрээр л явсан. Үүнд тэр хоёрын минь буруу гэж байхгүй” гэж ээж маань намайг яг л том хүн өөдөөс нь харж суугаа юм шиг ярьж байсан гэж Хэрлэн ярьлаа.
Миний дотор харанхуйлж эхлэв. Сэлэнгээ бид хоёр Сүрнээгээс холдсон цагаасаа эхлээд ор тас мартсан гэхэд болно. Тэр хүний бодож байгаа бидний байж байгаа хоёр мөн чих зөрүүтэй ажээ. . Бид ер нь ямар гээчийн хүмүүс болцгоосон юм бэ? Хаана байна тэр нөгөө яриад байдаг хүн чанар, хүний сайхан сэтгэл чинь гэж хаа нэгтэйгээс хэн нэгэн миний чихэнд шивнэх шиг.
- Би ахмад Суурийг эмнэлэгт байхад нь очиж уулзчихаад дараа нь нэг л хоосон болчихсон. Бүр хов хоосон. Багаасаа эхлэн энэ хүнтэй л уулзаж, энэ хүнээс ээжийнхээ гомдлыг тайлна гэж бодож явсан маань утгагүй болчихсон гэж Хэрлэн миний бодлыг таслав.
- Би чамайг ирээд явсны дараа эмнэлэг дээр очсон л доо. Суурь нэг хэсэг гүн хямралд орсон байсан.
- Магадгүй ээ, тэгсэн байх. Тэр надад эхлээд итгээгүй. Тэгээд би энэ зургийг түүнд үзүүлсэн юм гээд Хэрлэн надад бор дэвтэр завсраасаа нэгэн цаас гаргаж өгөв. Авч үзвэл Суурь сууж, хажууд нь Сүрнээ зогсоод авхуулсан зургийг нөгөө цэгэн зургийн аргаар зуржээ. Гэтэл Сүрнээгийн гэдсийг нь урагш нь цондойлгон томруулж хэдэн цэг хатгачихсан байв. Тэр нь сүүлд нэмсэн болов уу гэмээр эв хавгүйхэн харагдана.
- Наад гэдсийг нь ээж өөрөө нэмж зурсан юм гэсэн. Уг нь намайг олсноо хэлэх гээд яаж хэлэх ухаанаа олохгүй амьхандаа их романтик маягаар хэлэх гэж оролдсон санаа нь. Тэгсэн чинь зураг сараачсан хэрэгт ороод юун нөгөө анхны хүүхдээ олсон хөөр баясал, хайр сэтгэл. Алгадуулаад, түүгээр ч зогсохгүй бүр салахдаа тулах шалтаг болсон юм гэнэ лээ. Би ээждээ зовлон л авчирсан байх гэлээ. Энэ бүхэн надад цочирдмоор сонин байв. Хэрвээ Хэрлэн өөрөө биш хэн нэгэн хөндлөнгийн хүн надад энэ тухай хэлсэн бол би бараг итгэхгүй байсан биз.
“Би ингэж гайхшаа барж байхад Суурь тэгтлээ бахардах нь аргагүй. Тэр нэг өдөр даанч бүр нэг галзуу юм шиг байсан юмаа. Гэхдээ л намайг ороод зууралдаад авахад ганц ч үг ганхийгээгүй. Айхтар чанга байгаа юм шүү. За тэр ч яахав. Энэ охин цаашдаа яана даа” гэж бодоод
- Одоо тэгээд энэ бүхнийг яаж нэг тийш нь болгоно доо, охин минь гэж гуйсан ч юм шиг зөөлөн өнгөөр хэлэхэд Хэрлэн нэг их санаа алдаад
- Цаашдаа юу? Цаашдаа би бууж өгнө өө гэв.
- Хэнд?
- Хувь заяаны эргүүлэгт. Би одоо яах вэ гэж олон хоног бодсон. Гэтэл одоо болно, миний охин одоо хүссэнээрээ амьдар гэж тэр хэлсэн гэж Хэрлэн хэлэв.
- Хэн? Хэн чамд хэлсэн гэж? гэвэл Хэрлэн намайг дүрлийтэл харж байснаа
- Ээж. . . гэлээ. Би түүнийг гайхсандаа хэлэх үгээ олсонгүй.
- Би ээжтэйгээ үргэлж цуг байдаг юм. Нас барсан өдрөөс нь эхлээд л хамт байсан гэж боддог гээд гунигт автсан харцаар тэнгэрийн хаяа ширтлээ. Хөдөө байхад нэг дэвтэр тэвэрчихээд алсыг ширтэн суудаг яг л тэр төрхөндөө орчихов. Тэр цаг үргэлж ээжтэйгээ хамт байсан нь үнэн ажээ.
- Би энэ зун ажилд яваад юу гэж ойлгосон гээч. Ой бол манай гариг дээрх хамгийн төгс нэгдлийн хэлбэр гэж. Амьдрал ч гэсэн яг л ой гэсэн үг. Тэнд бүх юм байх мөртөө бүгд хоорондоо гайхамшигтай сайхан зохицож чадсан байдгийг анзаарсан шүү. Би амьдралыг дэндүү өөрөөр бодож явжээ гээд Хэрлэн хархан нүдээ гялтгануулан инээмсэглэлээ. Түүний хажууд хэн ч байсан сэтгэл нялхарч, хүний орчлонгийн сайханд уярмаар ажээ.
- Миний дүү тэгээд юу хүсэж байна даа? Ямар нэгэн тус хэрэгтэй бол Сэлэнгээ эгч бид хоёр нь чадахаараа туслана шүү гэхэд
- Би юу? Би аавтайгаа хамт амьдарнаа гэж итгэл дүүрэн хэлээд “Энийг ч харин нэг чадна шүү” гэсэн харцаар намайг ширтэж байлаа.
Тиймээ, тэр чадна. Тэр эцгийгээ дууриасан хатуу чанд охин гэдэгт би итгэнэм.

Төгсөв. 2013. 07. 29. УБ хот.