Нурам - 17 (тууж)

- Тэр гэж хэн билээ?
- “Их тулгат”-ын эзэн. Бид түүнийг Ах гэж нэрлэдэг юм.
- Тэгэхээр энэ бол ямартай ч чиний санаа биш гэсэн үг, тийм үү?
- Тэгж өөрийгөө хаацайлахыг хүсэхгүй байна. Би энэ хэрэгт гүн хутгалдсан хүн. Тэгээд Эрдэнэ Хайрханыг төлөвлөгөөтэйгөөр шатааж эхэлсэн. Тэр нэг өдөр чиний хэлсэн таамаглалууд бүгд зөв байсан. Тэд хэсэг хэсгээр нь гал тавих. Харин миний үүрэг бол аль болох хоцорч очих, галыг унтраалгүй газар авхуулах, унтраахдаа хойрго хандах ёстой байлаа. Тэр үүргээ ч маш сайн биелүүлж эхний жил өнгөрөхөд Эрдэнэ Хайрханы бараг жаран хувийг шатаачихсан байсан. Энэ завсар “Их тулгат”-ын эзэн их хуралд сонгогдсон. Тэгээд тэр улам хүчирхэг болсон мэт санагдаж байв. Ах биднийг өдөр шөнөгүй шахаж шаардаж байв. Бид гэдэг нь надаас гадна тэдний компанийн цэвэрлэгээний бригадын ахлагч, өөр бас нэг залуугийн хамт байсан. Улмаар цэвэрлэгээний бригадыг шатсан ойг цэвэрлэх нэрээр оруулж амжсан.
- Гэрээгээр . . .?
- Тэгэлгүй яахав. Бид алдаа хийхийг хүсээгүй. Гэтэл энэ жилээс эхлээд Ах биднийг хурдал, түргэл. Дэндүү удаан байна. Энэ жилдээ багтааж наад уулаа нүцгэл. Би энд ердөө хэдхэн жил сууна. Намайг эндээс буухад манай компани наад уул руу чинь аль хэдийн орсон байхын тулд энэ жил л үлдлээ. Хурдал гээд шахаад эхэлсэн.
- Тэр шахаад байх, чамд шахуулаад байх шалтаг байж дээ?
- Байлгүй дээ. Тэр том байшинг юугаараа барих билээ. Бидний цалин гэж юу байдаг билээ чи мэднэ ш дээ. Тэгээд ч би энэ хөдөө хээр бүх насаараа хаягдаад нэг олдсон амьдралаа шал утгагүй өнгөрөөж байна гэсэн бодолдоо итгэчихсэн байсан үе. Та нарыг цол ахиж, цалингаа нэмүүлж байхад би тэнд хөдөө хөхөрч, гадаа гандаж явсных өдий дайны эрхтэй гэж өөрийгөө зөвтгөж байлаа. Ер нь бас нэг бодлын иймхэн цалин авчихаад үхэл дундуур гүйгээд байх нь тийм ч шударга биш санагддаг байв. Ялангуяа амь насаа алдаж байгаа цэл залуухан хүүхдүүдийг хараад харамсдаг байсан. Нэг мэдсэн чинь би өөрөө ч гэсэн залуу насаа хөдөө хээр гал дунд л өнгөрөөсөн байдаг. Тэгээд л энэ бүхэн тэнэг хэрэг юм байна гэж бодох болсон . Төөрч л явсан бодол байгаа биз? Гэтэл энэ улс эх оронд юу болж байгааг харж байгаа биз дээ? Ард түмний нэртэй болгоныг арга зальтай нөхдүүд өөрийн болгоод дууслаа шүү дээ гээд Суурь тамхиа сороод
- Тиймээ, би тэр хүнээс их мөнгө авсан. Урд нь гартаа барьж байгаагүй их мөнгө. Анхандаа гайхамшиг гэдэг гарт ороод ирэх шиг л болсон.
- Тэр үед л чи өөрийгөө алдаж дээ.
- Өөрөөсөө гадна хүн чанараа, итгэл үнэмшлээ алдсан. Мөнгө дагасан амьдрал гэдэг нэг л орчихвол эргэж гарч болдоггүй юм билээ. Тэгээд л тэр хүний гарт өдөр өдрөөр орж эхэлсэн. Ахын шахалт сүүлдээ гэр орондоо ч тайван байх аргагүй болтол ирсээр байсан.
- Тэр шар залуу гар хөл нь мөн биз?
- Тэр ч мөн. Гэхдээ жинхэнэ зуудаг нохой нь тэр сорвитой залуу. Түүнд хүнийг өрөвдөх хайрлах гэдэг ойлголт байхгүй. Би хэрийн хүнээс айдаггүй. Гэтэл түүнээс л жаахан жийрхээд байдаг юм.
- Хурандаагийн хэлснээр бол тэр шар залууг сэжигтнээр хорьсон гэсэн. Харамсалтай нь олигтой ам ангайхгүй байгаа юм шиг байна лээ.
- Тэд сандарч байгаа. Сандарсандаа үүнд холбоотой бүх хүний амыг хумхиж байна гэж хэлэхдээ Суурийн хоолойны өнгө ууртай ширүүн болж ирэв. Надад гэнэт түгшүүрт бодол төрж эхлэв.
- Тэд арай чамд . . .? гээд асуултаа дуусгаагүй байтал Суурь тасалж
- Дөнгөж сая ирээд явлаа, Галаа гэхэд түүний харцанд уур уцаар гэхээсээ илүүтэй үзэн ядалт улалзаж байв.
- Хэн? Нөгөө Ах чинь үү?
- Үгүй ээ, Сорвит
- Тэр чинь олдохгүй байгаа гэсэн ш дээ
- Олохгүй бол олдохгүй шүү дээ. Тэр миний өрөөнд орж ирээд энэ . . . гээд хажуугийн сандал дээр байх нойтон толбо болсон дэрийг заагаад
- Дэрээр дараад эгээтэй л бүтээж алсангүй. “Чамаас бусад нь амаа хамхиж чадна. Харин чи л хичээгээрэй” гээд дараад хэвтчихсэн.
- Унтаж байхад чинь үү?
- Би сэрүүн байсан. Гэхдээ сэрүүн байлаа гээд би хөдөлж чадахгүй юм чинь. Ингээд дуусдаг юм байж дээ л гэж бодогдсон шүү. Тэгтэл дэрээ буцааж авснаа “Үхэл амьдрал хоёр хөрш байдаг юм гэж Ах хэлүүлсэн шүү, амаа мэдээрэй” гээд гараад явсан. Тэгээд л чам руу залгасан хэрэг.
- Одоо тэгээд яая гэж бодож байна? гэж санааг нь сонсох санаатай асуутал тэр дуугарсангүй.
- Хэрвээ чи дургүйцэхгүй бол надад нэг санаа байна гэвэл тэр бас л чимээгүй.
- Энэ бүгдийг чи илчлэх хэрэгтэй. Ганц батлах хүн нь чи л байна. Гэхдээ энэ дэндүү өндөрөө авчихсан болохоор маш аюултай бас эрсдэлтэй гэхэд Суурь над руу ширүүн харснаа
- Би илчлэхгүй бол чи хэлэх үү? Одоо чи бүгдийг мэдэж байгаа шүү дээ гэж тулгаж асуув. Тулгамдсан энэ асуултанд би шуудхан хариулж чадсангүй.
“Хэрвээ би цааш нь хэлвэл Суурийн амьдрал орвонгоороо сүйрнэ. Сайн ч, муу ч насан багын андууд. Хэрвээ бидэнд ойлголцоогүй үе байсан бол тэр нь хүний хорвоог таних гэж бие биенээ хурцалсан гэж ойлгож болно. Бидэн шиг андуудын хооронд уурлах шалтаг байхад биесээ уучлах шалтгаан байж л таарна. Тэгвэл ийм үед хүн яах ёстой вэ. Хэрвээ би шударга үнэнийг хэлэхгүй бол өөрөө өөрийгөө хуурна гэсэн үг. Магадгүй, насан туршдаа гэмшилтэй үлдэж ч болох юм. Энэ сэжиг таамгийг олж харсан өдрөөсөө эхлээд л тэдэнтэй тэмцэхээр шийдсэн тэр эр зориг, итгэл үнэмшилээ уландаа гишгэх болно гэсэн үг. Хүмүүс намайг найзынхаа мууг үзсэн новшийн амьтан л гэж бодох байх. Гэтэл манай багийн хоёр сайхан залуу гэхэд л юуны тулд алтан амиа алдсан болж байна вэ? Сайн сайхны төлөө шүү дээ. Хүн амиа алдаж байхад миний нэр төрөө алдах юу ч биш санагдана. Би өөрөөсөө урваж чадахгүй л болов уу” хэмээн нилээн бодсоны эцэст
- Би энэ бүгдийг хэлнээ. Намайг уучлаарай Сууриа. Чамд хичнээн хэцүү байгааг ойлгож байна. Гэхдээ энэ болж байгаа бүхэн зөвхөн чиний тухай асуудал биш гэдгийг чи ойлгож байгаа байх. Тэгээд ч чи намайг энэ хэргийн хойноос яваасай гэсэндээ сая надад бүгдийг ярьсан гэж ойлгож байна гэж хэлчихээд түүний довтолгооныг хүлээлээ. “Чи миний мууг үзэх гэж үнэхээр хорхойсож байх шив дээ. Чамд тэр алдсан цолноос чинь өөр юм бодогдохгүй байна уу, новшоо” гээд л хашгирч гарах болов уу гэтэл харин тэр
- Чи зөв ойлгожээ. Би чамайг өөрөөсөө ухаантай гэж итгэдэг байсан. Заримдаа энэ бодолдоо уур хүрч байж сууж яддаг байж билээ. Аз болж чи яг хэвээрээ байна. Гэхдээ чи цааш нь энэ тухай яриад хэрэггүй, битгий . . . гэж маш тайвнаар хэлээд над руу гуйсан харцаар харснаа
- Би айж байна гэж үгээ гүйцээлээ. Би түүнийг уурандаа багтарч ядна л гэж бодож байсан болохоос ингэж гуйна чинээ бодоогүй. Гэтэл одоо би энэ харцыг яах вэ гэж бодож байтал тэрээр цааш нь
- Би өөрөө энэ бүгдийг илчлэнэ гэж палхийтэл хэлэх нь тэр. Би тэрүүхэн хооронд гайхсандаа гацаж орхив.
- Чи гайхах хэрэггүй. Би бүр хэвлэлийн бага хурал зарлана. Хэдийгээр би гавъяа байгуулаагүй ч энэ явдлыг улс орон даяар шууд олны анхааралд оруулахгүй бол болохгүй боллоо. Би тэгэх л болно. Батсуурийг тэд нар ингээд л айлгачихна гэж яаж санаа вэ. Бие минь хэмхэрсэн ч бодол санаа минь эвдрээгүй байна гэж өөртэйгөө ярьж байгаа юм шиг хурцдаж ирснээ өөрийгөө тайвшруулах гэсэн мэт амьсгаа аваад
- Одоо бодоход миний амьдрал тэр чигээрээ алдаагаар дүүрэн, хэзээ нэгэн цагт өнгөрсөн бүхнээ эргэж харахгүй юм шиг явж. Харин одоо бол тэгэхгүй ээ. Хэдийгээр оройтсон байж болох ч надад одоо үнэнээс өөр юм хэрэггүй. Үнэн гэдэг оройтдоггүй байх гэж бодож байна. Энэ бүгдийн дараа үхсэн ч гомдол алга гээд тэрээр хөмхийгөө зуулаа. Тэр шийдэхээрээ ийм царай гаргадгийг би мэднэ.
Тэр шөнөдөө би Суурийн дэргэд хоносон юм. Маргааш нь шууд л эмнэлэгээс гаргалаа. Хотод ийм байдалтайгаар очих айл түүнд байхгүй тул би гэртээ аваачихаар болов. Хүн хараас асууж байж нэг тэргэнцэр худалдаж авлаа. Хаа очиж тэрээр элдвийн ааш гаргасангүй. Харин түүний харц юутай ч зүйрлэмгүй гунигаар дүүрч байсым.

* * *
Нэгэнт ийм байдалд хүрсэн тул Хурандаатай хурдхан уулзаж болсон бүх процессыг ярив. Гэхдээ өөрийн найз Суурийн хувь заяанд санаа зовж байгаагаа ч хэлэхээ мартсангүй.
- Ахмад Батсуурийн хувьд даанч тоогүй. Батсуурь шиг жинхэнэ эрчүүд л энэ албанд зүтгэх ёстой. Гэтэл тэднийг маань өнгө мөнгөний хорвоо худалдаж авчихаад байх юм. Гэхдээ тэр хүн хар амиа бодолгүйгээр хорвоод байж болох хамгийн хорон санааг илчлэх гэж байгаа нь ихээхэн зориг шаардахын зэрэгцээ өөртөө аюултай эрсдэл дагуулж байна. Үүнийг бид үнэлэхгүй байж болохгүй гэж Хурандаа хэлэв. Харин надад Суурийн үйлдэл маш их ухаарал, гэгээрэл мэт санагдаж байлаа.
- Ахмадыг бүрэн хамгаалалтанд авах хэрэгтэй. Би энэ талаар цагдаагийн болон зохих байгууллагынханд мэдэгдэнэ гэхээр нь
- Хэрэггүй байхаа. Тэдний чих хаа ч наалдсан байж мэднэ. Тэгснээс манайд чив чимээгүй байж байгаад хэвлэлийн бага хурлыг гэнэтхэн хийсэн нь дээр байх гэвэл
- Бид хэзээ ч эрсдэл гаргаж болохгүй. Өндөгөө дарсан шувуу шиг л болгоомжтой бас соргог байх хэрэгтэй. Би ахмад Батсуурийн өмнөөс харамсаж байна. Гэхдээ үнэнээ илчлэх зоригтой байгаад нь бахархаж . . . үгээ тасалж хуруугаа гозойлгосноо
- Үгүй ээ, баярлаж байна. Гэмт хэрэг үйлдсэнийх нь төлөө төдийгүй гэмт хэрэг үйлдэх санаа төрснийх нь төлөө ч цээрлүүлвэл зохино гэдэг үг байдаг. Гэмт хэрэг гэдэг ийм л хатуу үйлийн үртэй шүү дээ. Хэвлэлийн бага хурлаас цааш хэрэг шийдтэл мөн ч их зай бий. Тэр бүрийд эрсдэл өндөрсөнө гэдгийг өөрт нь сайн ойлгуулаарай.
- Мэдлээ. Манай салааныхны талаар ямар шийд гарсан бол?
- Танайхан Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд сургалтанд хамрагдана. Тэнд ямарч байсан гурван сарын сургалт явагдана. Хөрөнгийг нь манай байгууллага гаргаж байгаа. Харин сургалтын хугацаанд хэнээр ахлуулах талаар надад саналаа хэлээрэй гэх нь намайг тийш нь явуулахгүй юм байна гэж ойлгогдов.
- Чамайг энд судалгааны багт оруулна. Энэ багийн ирээдүй чиний хийсэн судалгаа, хийсэн төслөөс ихээхэн хамаарна гэсэн үг гэснээ ширээн дээрээсээ нэгэн цаас авч надад өгөөд
- Танай холбоочин Хэрлэн хуулийн сургуульд тэнцсэн тул гарах өргөдлөө өгсөн. Хэдийгээр энд ороод удалгүй гарч байгаа нь тиймхэн боловч хүн сурч боловсрох гэж байхад бид садаа болж болохгүй гэлээ. Яриа нэгэнт дууссан тул би ёслоод гарах гэтэл
- Аа тийм, миний өмнөөс ахмад Батсуурьт талархаж байгааг минь хэлээрэй гэлээ. Түрүүнээс хойш Хурандаагийн сэтгэлд Суурь эргэлдсээр байсан аж. Тэрээр энэ албанд зүтгэж байсан нэгэн залуугийнхаа тухай халаглаж байгаа нь гарцаагүй.
Манайхан өдөрт ирдгээрээ ирсэн байв. Би Хурандаагийн хэлсэн шийдвэрийг тэдэнд танилцууллаа. Манайхан “За ашгүй, яах гээд байгаа нь ойлгогдохгүй байснаас энэ ч дээр” гэцгээхэд “Одоо тэгээд юугаа сурч, хуйхаа маажна даа” гэцгээх нэг нь ч байв. Тэгтэл Однар
- Хэр зэрэг чадалтай баг болох нь манай Галаа даргын арга ухаанаас хамаарах нь дээ гэж байна
- Намайг байхгүйд ахлах ахлагч Однар багийн ахлагч байх болно. Бусад хичээл сургалтандаа сайн анхаарч шамдаарай. Тэгтэл Сансар
- Хэрлэн яах вэ? Даргаа
- Хэрлэн Хуулийн сургуулийн оюутан болсон. Тэгэхээр бидэнд өөр холбоочин ирэх байх гэлээ. Бүгд чимээгүй болцгоочихов.
- Та нар минь хурдтай, эрчтэй, чадварлаг, гялалзсан, орон даяар үлгэр дууриал болохоор баг байх ёстой шүү гэж ширүүхэн хэллээ. Бүгд
- Мэдлээ гэж хүнгэнэв. Хэрлэнг багтаа үлдээгүйд хэн хүнээс илүү харамссан хүн бол Сансар. Хүүхдээр юм бол тэр бараг уйлж байсан байх. Би түүний мөрийг алгадаж
- Чи яагаад ингэтлээ уйтгарлаа вэ?
- Үгүй ээ, зүгээр. Би уйтгарлаагүй.
- Чи Хэрлэнд хайртай юмаа даа? гэтэл “Та яаж мэдээв” гэсэн шиг над руу бүлтийтэл харав.
- Чи харваас л мэдэгдэж байна гэхэд тэрээр толгойгоо маажиж
- Хэрлэн үнэхээр хөөрхөн охин тээ? Даанч намайг тоохгүй л дээ
- Яагаад? гэж би асуучихаад “Би хэрэггүй асуулаа” гэж бодлоо. Хэнд ч гэсэн ойлгомжтой байхад би түүнийг зовоох ямар хэрэг байхав дээ.
- Хэрлэн Батшуурь ахмадад хайртай гэж манайхан хэлшэн гээд доошоо харлаа. Надад хэлэх үг олдсонгүй. Гэхдээ энэ залуугийн сэтгэлийг сэргээх үг заавал хэлэх ёстой.
- Сансараа, Хайрлаж дурлана гэдэг чинь огт буруу зүйл биш. Алдаа ч биш. Тиймээс чи өөрийнхөө хайрын төлөө итгэл алдартлаа явах хэрэгтэй. Гэхдээ өөрийнхөө л хайрын төлөө ш дээ. Сэтгэлээ чагна, мэдрэмжиндээ итгэ. Сэргэлэн цовоо бай гээд түүний мөрийг дахин элэгсэгээр алгадлаа. Сансар чухам юу ойлгосон юм бүү мэд толгой дохино. Үнэндээ миний хэлсэн энэ хэдэн үгнээс өлгөөд авчихмаар юм байсан гэхэд эргэлзмээр. Учир нь би Сансарыг Суурь Хэрлэн хоёрын хоорондуур ор гэж хэлж чадахгүй. Тэгсэн атлаа чи одоо өөр юм бод. Хэрлэн чамд хүртээлгүй гэж бас болохгүй.
- Тэгнээ, би заавал зүтгэнэ. Тэр намайг ойлгоно тээ? гэж Сансар харцандаа оч гялтгануулан хэллээ. Надад харин хэлэх үг олдсонгүй. Хий дэмий толгой дохив.

* * *
Суурь эмнэлэгээс гарснаас яг нэг сарын дараа хэвлэлийн бага хурлыг зарлалаа. Зарласнаас хойш ердөө хоёрхон цагийн дотор хэвлэл мэдээллийн танхим пиг дүүрэн хүнтэй болов. Гэнэт зарласан гэхэд манай хэвлэлийнхэн шуурхай болсон бололтой.
Хурал эхэлж гаднаас Суурийг тэргэнцэртэй нь оруулж ирэв. Суурь яриагаа товчхон атлаа шуудхан эхэлсэн юм.
- Намайг Батсуурь гэдэг. Би Онцгой байдлын албанд насаараа ажилласан хүн. Гэсэн атлаа би гэмт этгээдүүдтэй нийлж нэг сайхан уулыг тэр чигээр нь шатаачихаад сууж байна. Би өөрийн буруугаа хүлээж, энэ үйлдэлдээ тохирох ял зэмийг үүрэхэд бэлэн байна гэлээ. Хурал эхлээд удаагүй байтал Хэрлэн сэмхэн орж ирээд арын эгнээнд очиж суухыг би харав. Суурь цааш нь үүнээс гадна энэ уулыг хэний төлөө, ямар зорилгоор, хэн хэнтэй үгсэн нийлж шатааснаа өнөөдөр илчлэх болно гэж эхлээд тэрээр юу ч үлдээлгүй бүгдийг он сар өдөртэй нь, оролцсон хүмүүсийг овог нэр, албан тушаалтай нь илчлэв. Үүний дараагаар Суурь, сэтгүүлч, сурвалжлагч нарын бужигнасан олон асуултанд нэг бүрчлэн хариулж байв. Нэг сурвалжлагч
- Та Улсын их хурлын гишүүний захиалгаар бусадтай хамтран энэ гал түймрийг санаатайгаар үйлдэхэд оролцсон гэлээ. Та хүн гүтгэж байгаа юм биш биз?
- Энэ бол туйлын үнэн. Мэдээж энэ хурлын дараагаар тусгай хүчнийхэн үнэн мөнийн эрэлд гарна. Их тулгат компанийн эзэн байсан одоогийн их хурлын гишүүний захиалга. Тус компанийн нэр бүхий хоёр ажилтан үүнд хамаарна.
- Яагаад заавал энэ Эрдэнэ Хайрхан уулыг гэж?
- Эрдэнэ Хайрхан уул нь доороо маш их алтны ордтой нь тодорхой болсон. Гэтэл ой мод болон голын эх болон ай сав газар хайгуул хийх, ашиг малтмал олборлолт хийх хориотой байдаг. Тиймээс Эрдэнэ Хайрханы ойг шатааж, усыг ширгээснээр энэ хорионд орохгүй болох ёстой байсан юм.
- Та юуны улмаас энэ бүхнээ хүлээхээр шийдэв? Танд өгөх ёстойгоо дутуу өгсөн үү?
- Үгүй дээ, тэд өгөхөө өгсөн. Би энэ тухай их бодсон. Эцэстээ би өөрийгөө олж авъя гэж шийдсэн. Магадгүй оройтсон байж болох ч дахин ийм муухай хэрэг энэ оронд битгий гараасай гэж бодсон.
- Та хэзээ тахир дутуу болсон бэ? Юуны улмаас?
- Би хоёр сар хагасын өмнө ой хээрийн түймэртэй тэмцэж байгаад шатаж буй модонд даруулж унасан. Үүнээс болж насаараа суугаа болсон.
- Тахир дутуу болсон чинь хэргээ илчлэхэд хүргэв үү?
- Тийм байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ эрүүл үлдсэн байсан ч би ингэх л байсан байх
- Одоо танд Улсын их хурлын гишүүний зүгээс маш их дарамт шахалт ирнэ. Цаашлаад амь насанд чинь нөлөөлж мэднэ. Айж байна уу?
- Айж байна гэж Суурийг хариулахад танхим даяар битүүхэн шуугиад явчихав.

Үргэлжлэл бий...