Хөтөл давсан монгол - 2 (Өгүүллэг)

“Эдний мал ер нь бидэнд ямар хамаа байнаа” гэсэн янзтай Шүр байж ядан дороо хавчигнан зогсоно. Хурдхан шиг туслаад өгчихгүй гээд адгаж байгаагий нь Тогтох бол гадарлаж л байгаа. Тогтох тэднийхний малыг харчих санаатай ийш тийш хараачлан шингэж буй нарны доогуур саравчлахад түүний бодлыг таах мэт залуу
- Хэдэн хүүхэд малтайгаа урдуур яваа. Газар нь арай цагаан юм. Бид хэд түрүүлж очоод төвхөнчих санаатай яваа ухаантай. Мөдхөн нар унах нь, гэгээтэй дээр гэрээ шовойлгоно байгаа гээд өндийхөд Тогтох юм хэлэх гэж ам нь ангалзана. Хажуугаас нь Шүрийн нүд ам татагнаад сандаргана. Тэгж тэгж Тогтох нэг юм
- Хэрвээ боломж байвал бидэнд туслах арга байна уу? гэж зориг муутайхан хэлэхэд
- Харанхуйгийн ажил бүтэмж муу. Маргааш өглөө тэрэгтэй чинь ноцолдохуу даа гэлээ. Тэр үнэхээр цаг хугацаанд баригдсан шинж алга. Тогтоход хэлэх үг олдсонгүй.
- За тэгье дээ гээд Шүр лүү хартал нүд нэг их эргэлдсэнээ нөгөө залуугаас
- Бид нар уг нь жаахан яаруухан яваа юм л даа ахаа. Боломж байвал одоо гаргалцаад өгөхгүй юу? гэтэл
- Одоо энэ бүрэнхийд тэмээ мал үргээд сүйд болноо. Манай энэ хэд машин техник бараг үзээгүй мал. Тэгээд ч та нар энэ харанхуйд жаахан ийшлээд л суучихвал хэн та нарт туслах юм. Өшөө дахиад хэд ч хоноо билээ, тийм үү дээ? Айн? гэхэд түүний үг үнэний хувьтай тул хэлэх үг олдсонгүй. Цэнхэр дээлтэй бүсгүй нөхрөө даган босож, хормойгоо гөвөөд тэмээнүүдээ ээлж дараалан сөөглөн хэвтүүлэхийг харсан бага хүү нь
- Ээжээ, ээжээ тэр эгчийг хараа. Тэмээнүүдэд нэг үг хэлээд бүгдийнх нь хөлийг нь нугалаад суулгачихлаа. Циркийн тэмээ юм шиг байнаа гэж хашгирав. Машин руугаа явж байсан Тогтох хүүгийнхээ өмнөөс нүүр нь улалзавч харуй бүрийд үл мэдэгдэнэ. Хүүхэн залуу хоёр ч олон юм ярилгүй хомноотой ачаагаа буулгаж эхлэв. Хэвтсэн тэмээний хоёр талд гаран тэнгийн ачаанаас уруулаа хагас зуумар болоод сэвхийтэл өргөх бүсгүйг харж зогссон Шүр гайхсандаа амаа ангайн гөлрөнө. Гэтэл голын хүрэн тэмээний тэгнээтэй ачаанаас хоёр хүүхэд шовос гээд гараад иртэл тэгнэ чинээ саналгүй харж зогссон Шүр нүдэндээ итгэсэнгүй цочсондоо
- Эжий минь ээ! гэж муухай хашгиран арагшаа ухасхийхэд хоёр хүүхэд нь даган хаа нэг тийшээ зугатав. Тэдний дуунаар тэмээний толгой ольсхийж, морьдын чих солбилзов. Халтар нохой хоолойгоо хүржигнүүлэн хаашаа хамаагүй хуцах аядав. Яг энэ үед машинаасаа майхан саваа авчирч байсан Тогтох санаа нь зовсондоо Шүр лүү хяламхийж
- Аятайхан бай л даа чи одоо гэж шивнээд
- Алив надад туслаач, майханаа барья гэлээ.
Ачаатай арагнаас гарсан хоёр хүүхэд гадны улсаас бишүүрхэн эцэг эхийгээ тойрон хэсэг байзнаснаа хүүхэд л юм болохоор сониучирхан Тогтохын хоёр хүү рүү аажим аажимаар дөхнө. Том нь Тогтохын багатай ойролцоо болов уу. Бага нь бүр бага ажээ. Үсийг нь хусаад жаахан согсоо үлдээчихсэн нь үдшийн намуун салхинд сэвэгнэн хийснэ. Хоёулаа ув улаан хацартай, энгэр нь халтартсан дээлтэй. Бага нь баадай өмсчихөж. Нусаа шур шурхийлгэн татаж, үлдсэн хэсгийг нь гарынхаа араар шудрах тэр хоёр амьтан хорголон хар нүдээр тэднийг цоолчихвий гэмээр гайхан ширтэнэ. Тогтоход бол хөөрхөн л юмнууд харагдана. Тогтох ч гэсэн багадаа ийм юмнуудын л нэг байсан байж мэднэ. Тогтох Шүр хоёрыг майханаа барих гэж уяа бүч, тулгуур багана гээд элдвийн олон төмрийнх нь учрыг олох гэсээр байтал нэг мэдэхнээ нөгөө эр эм хоёр идээ цагааны бололтой багавтар бор гэрийг аль эдийн босгочихно тэр. Тэр хооронд ажил нь бүтэмж муутай, хээр гадаа хонож яваадаа багтарч ядах Шүр
- Чамаас болж хээр хонож, үзээгүйгээ үзэх нь. Машин барьж чадахгүй юм бол үхсэнээ хийж наашаа явсан юм. Алив өнөөх миний нутаг, төрсөн газар орон гээд л үхчих гээд байдаг. Ганц судаг тойроод гарчихаж чадахгүй. Энэ хоёр хүүхэд ч гэсэн шумууланд бариулж гүйцлээ. Шөнө зүүдлээд унтахгүй ээ одоо . . . гээд л зай завсаргүй үглэдэг нь болов.
- Чи ингэж яншаад байхаар эндээс түшиж байгаа ч гэж нэг багана түшүүлэв. Тэдний тод өнгөтэй эрээн майханаас тэмээ мал үргэн сортолзож, эзэн нь хашгирч гууглан малдаа чимээ өгч байгаа харагдана.
Ийнхүү хот хөдөөгийн хоёр айл Дөмөнгийн хөндийд хоноглох болов. Нар аль хэдийн шингэжээ. Толгой хорогдох оронтой болчихоор хэн хүний сэтгэл жаахан тайвширдаг юм хойно доо. Нэгэнт энд хонох нь тодорхой болсон тул Шүрийн үглэх бага зэрэг татрав. Хүүхдүүд ч гэсэн хэдийгээр хоёр хоёроороо хуваагдсахийн байгаа ч бас ч гэж бөөндөө шүү. Эв нь таарвал тоглочих санаатай. Тогтохын бага гүйж ирсэнээ ээждээ
- Ээжээ тэр хүүхдийг хараа боовоо гаргачихаж
- За за айлын хүүхэд ямар байх нь ямар хамаатай юм гэснээ Тогтох руу харж
- Нээрээ ялаа шумуул идчихдэггүй л юм байхдаа. Ядаж л шороо тоос гээд хэцүү л баймаар юмаа гэхэд
- Хөдөөний хүүхдүүд ингэж л хүн болдог юм шүү дээ. Харин чи цаана чинь чихэр ёотон байвал эдэнд өгөөч гэлээ. Шүр сая гэнэт санав бололтой цүнхээ ухан атга атга чихэр хоёр хүүд өгөв. Өөрөө хүүхэдтэй эх хүний хувьд иймэрхүү юманд Шүр харин нэг их юм яриад байхгүй ээ зайлуул. Хүүхдүүд хувиа аван гэрлүүгээ гүйлдэнэ. Бага нь ганц нэгийг унагаав бололтой эргэж буцан тонголзоно. Тогтохынх хиам талх гээд бэлэн юмаар хооллов. Дөмөнгийн хөндий тэр чигээрээ нам гүмхэн. Дэлгээтэй орхиосон тэмээн хомноо, тэнгийн ачаа, чөдөр тушаа гээд цаашлаад униар татсан хөндийн тэрүүхэн тэнд идээшлэх хэдэн тэмээ, чөдрийн хоёр морь гээд нүдэнд торох бүхнийг майхны амаар харан суухдаа Тогтох
- Хөдөө нутгаа гэж мөн ч сайхан байгаа юм шүү. Монгол гэдэг маань энд л нэг жинхэнэ утгаараа байгаа юм даа гэж юунд ч юм санаа алдан хэлэхэд
- Хн! Ёстой чиний л монгол байхдаа. Гэрэл цахилгаан ч үгүй, ус унд ч байхгүй юу нь тэгтэлээ сайхан байгаа юм? гэхэд
- Чи ойлгохгүй ээ гэж Тогтох сунжруулан хэлээд
- Чи харахгүй байна уу? Тайван амгалан, хүмүүс нь ч гэсэн хүнээрээ. Яриа хөөрөө нь энгүүн элдвийн буруу зөрүү бодолгүй. Хүүхнүүд нь ч гэсэн дээ олон үггүй, байгаагаараа гэтэл Шүрийн юм нь хөдлөөдөхөв
- Үгүй ээ ерөө. Чи ч тэгж л бодож байгаа л даа. Нэртэйгээр нь намайг нэг гандсан дээл эгэлдрэглүүлээд, цагаан ултай эмээгийн гутал өмсгөчих. Тэгээд амаа хамхиад, пад хар царайлаад яйжийгаад сууж бай гэл дээ чи.
- Чи наад амаа. Хүн сонсчихвол яана. Юунд ингэж хэрүүл өдөж байдаг юм гэхэд Шүр сэхээ авав бололтой
- Тэгж байгаа, тэгж байгаа чи. Би ер чиний дотор чинь сууж байгаа юм шиг мэдэж байна. Энэ хүүхэн шиг болчихоосой гэж чи хүсээд л байгаа байлгүй гэж шивнэж үгэллээ.
Харин нөгөө айл хээрийн цай буцалган ааруул өрөмхөн хөвүүлэн цайлж хонох шинжтэй. Хоорондоо юу ч юм ярилцан дүнгэнэж, залуу үе үе хүг хүг инээж, хүүхэн ч гэсэн ямар нэгэн юм тасралтгүй ярьж байгаа нь бүдэгхэн сонсогдоно. Гэтэл Шүр гэнэт юм санасан шинжтэй
- Тогтохоо, эд нар гайгүй байгаа. Шөнө биднийг сүйд хийчих юм биш биз дээ. Янз бүрийн юм сонсогдоод л байдаг шүү гэж шивнэн асуухад
- За юү гэждээ. Чи ер нь яасан хачин юм боддог юм. Монгол хүн чинь уг нь цоожгүй хаалгатай, хоёргүй сэтгэлтэй сайхан ард түмэн байсан юм шүү гэснээ цааш нь юу ч гэж яриад нэмэргүйг мэдэх тул хий дэмий л санаа алдаснаа
- Харин энэ залууд ганц шил юм задалдаг юм билүү гэхэд
- Юү гээд солиороод байгаа юм бэ. Согтуу хөлчүүдээ яадаг ч юм билээ. Аягүй бол орвонгоороо . . . гэснээ үгээ тасалж долоовор хуруугаараа хоолойгоо зурж үзүүлээд
- Ингүүлчих ч юм билүү гэхэд Шүрийг харсан Тогтохын инээд ч хүрэх шиг, уур ч хүрэх шиг. Хоёр нүдээ алаглуулж ирээд үнэнээсээ хэлж байгаагий нь бодохоор өрөвдмөөр ч юм шиг. Миний санаж байгаа энэ хүний бодож яваа хоёр тэнгэр газар шиг ялгаатай юм даа. Харсаар байтал өөрсдийгөө ингэж өөрчлөгдөж байгаагаа бодохоор юунд ч юм бухимдмаар.
Тэрээр майханаас гарч, гадаа орчныг ажин тамхилан зогсоно. Уг нь сар хээр хоносон сайхан шөнө санж. Гурван тэмээ, хоёр адуу тэрүүхэн тэнд идэшлэн байгаа нь тодхон харагдана. Морьд сүүлээ шарваж, хаа нэг тургилна. Тэмээний буйл бурантаг хүртэл сэртийж сүүдэртэнэ. Тэр ч байтугай өвсний толгойд бөнжигнөх шүүдэрс сарны туяанд гялтаганах нь илхэн. Замын явдалдаа ядарсан уу яасан нөгөө залуугийнх лаагаа унтраагаад төдөлгүй хурхирах дуу тэдний нимгэн гэрээс тодхон дуулдана. “Уг нь бид хот, хөдөөгийнх л болохоос ойролцоо насны нэг үеийн залуус. Ийм сайхан нутагт таарсан замын улс байна сайхан сэтгэлээр бие биендээ хандаж, байгаа байгаа орчныхоо тухай ярьж хөөрч, ганц нэг зуу татсан шиг хоносон бол. Даана ч манай энэ гэж шазав татав хийгээд юун ярьж суух манатай. Эд ч гэсэн дээ хөөрхий өдөржин морин дээр агсагдаад ядарсан ч байхаа даа. Хөдөөний амьдралаа гэж нэгэн бодлын бас л хүнд шүү. Дуу шуу багатай мөрөөрөө улс байх шиг байна. Тэр муу эхнэр нь ер нь ганц үг хэлэв үү? Үгүй л байхаа даа. Эсвэл би анзаарсангүй юү. Би ч гэж би. Миний чихэн дээр Шүрийн дуу л хадаад байхаас өөрийг ч бараг сонсохгүй болчихож дээ. Эмэгтэй болгон манай Шүр шиг байвал энэ хорвоо ертөнц ер нь юу болох бол” хэмээн бодсоноо айл болгонд Шүр шиг хүн байна гэж төсөөлж бодов бололтой инээмсэглэн толгой сэгсрэв. Тэрээр тамхиа таатай нь аргагүй сороод тэнгэрт анивчих оддыг ширтэн зогстол майхны амаар Шүрийн толгой цухуйж
- Хүүеээ! Үлийгээ хийгээд гадаа зогсоод байгаа юм бэ? Орж унтаач. Өдөржингөө энэ ямбий машинд чинь сэгсрэгдээд нуруу тасарчих гээд байхад гэж Шүр шивнэн зандрав. Тогтох айлын улсыг сэрээчихвий гэх дээ хурдхан шиг майхандаа шурган орлоо. Шүр тэр үүдэнд юу ч юм хийж майхны амтай ноцолдож байгаад эргэж Тогтоход наалдан хэвтээд
- Яанаа зүгээр байгаа?
- Яав л гэждээ. Сайхан монгол хүмүүс л байна.
- За за монгол монгол гээд ойрдоо солиороод байх юм. Бид монгол биш юм уу? гайхуулах гэж зүгээр гэхэд Тогтох уртаар санаа алдан
- Бид монгол биш болжээ гэдгийг өнөөдөр л сайн ойлгож авлаа. Өнөөгийн бид нар нэгэн бодлын ичмээр ч юмаа даа гэхэд
- Үгүй ерөө чи тэгээд нэг хятад авгайтай зовж яваа амьтан юм биздээ гэхэд Тогтох эхнэрээ шоолонгуй инээмсэглэж “Тэмээ гэхээр ямаа гэдэг янзын амьтан шүү. Юу ч гэж хэлээд ойлгохгүй хүнийг яалтай ч билээ дээ” гэж бодсоноо
- Шүрээ, Чи тэр хүүхнийг энэ орой ер нь ам ангайсныг үзсэн үү? гэтэл
- Харин тийм. Ер юу ч ярихгүй юм. Бидэнтэй мэндэлсэнийг бодоход хэлтэй л баймаар юм. Аягүй бол энэ нэг хар юм нь олон юм ярилаа гээд уурладаг юм болов уу. Хөөрхий манай энэ хөдөөний хүүхнүүдэд гэж гэр бүлийн хүчирхийлэлд автсан улс. Эдэнд жендэрийн асуудал үнэхээр хэрэгтэй байгаа байхгүй юу гэж Шүр нэг их ухаантай царайлахад Тогтох түсхийтэл инээд алдчихав.
- За үхсэндээ хүн шоолсон юм. Хорвоо дээр ганцхан чи л ухаантай нь юм уу? гэж Шүр уурлах тунирхахын завсар хэлэв. Тогтох инээдээ барьж ядан жуумагнана. Үгүй бас тэгээд хурал дээр илтгэл тавьж байгаа юм аятай майхны дээвэр лүү жижигхэн могжгор гараараа савчиж ирээд л “жендэр жендэр” гэсний нь бодохоор инээд нь хүрээд болох биш. Уг нь Тогтох шал өөр юм бодож байсан юмсанж. Хэлэх ч үг олдсонгүй. Шүр түүний харцаараа ширвэж
- За за юун айлгүйтчихсэн юм. Ангалзаад байлгүй унтаж үз. Аягүй бол маргааш үүлгэртэж явж бас нэг юм руу ороод хээр хонох юм болно зүгээр гэсээр Шүр тонтогонон цааш эргэлээ. Тэгтэл майхны хаяагаар нэг амьтаны амьсгаадан уухилж, шиншлэх чимээ гарахад Шүр байдгаараа сандран
- Яанаа. Хэлээгүй юу. Энэ гадаа хүн байнаа. Ингээд үхдэг байжээ гэж шивэгнэн айсандаа Тогтохын суганд шигдэв. Тогтох жаахан чагнаж байснаа
- Эдний халтар нохой байнаа. Чи цаад хүүхдүүдээ сэрээчихэв гээд чих тавин чагнаж байгаад хэн хэн нь нам унтжээ.
Нэг мэдсэн чинь морь малын чимээ гараад, майхны гадаа хүн хоолой засах дуунаар Тогтох сэрэв. Нар аль хэдийнээ мандсан бололтой майханд гэгээ татаж, битүү халсан майханд нам унтсан бололтой. Майхны наран талын дээвэр дээр шөнөдөө бээрч хоносон ялаанууд далавчаа хавиран дүнгэнэлдэн сууцгаана. Тогтох нүд нь аниатай шахам амьтан гарах гэж майхныхаа амны цахилгаантай ноцолдоод болдоггүй. Сайн хартал нэг муу хумсны толион чинээ шар цоожоор цоожилчихож.
- Еээ! . . . гээд Тогтохыг мунгинаж байтал Шүр араас нь
- Май энэ түлхүүр аваач мангараа
- Үхсэнээ хийж түгжсэн юм гэхэд Шүр
- Яадгийн яадгийн гэж хөнжлийн завсраар шазав татав хийнэ. Өглөө нүдээ хуулаад л хэрэлдэх маягийн юм болов. Майхан дотроо түнтэгнэж түнтэгнэж нэг юм гарч иртэл яг хажууд нь нөгөө залуу гайхсан янзтай зосгож байв. Тогтохын ичсэн зовсон гэж юүхэв. Нүүр нь шатах шиг болж халуу дүүгнэ. Ичсэндээ хий дэмий л
- Манай энэ хүүхдүүд . . . гээд үгээ гүйцэж чадсангүй ээрэн түгдэрсэнээ инээмэр аядав. Тэд аль хэдийнээ босоод бүр гэр бараагаа хүртэл хураагаад ачаалахад бэлэн болжээ. “Хэдий завандаа вэ” гэж бодохын сацуу нар гартал унтсан өөрсдөөсөө баахан ичив.
- За хө эртхэн танай машиныг гаргах уу даа. Бид ч гэсэн газар дөхөхгүй бол бас зайтай гэсээр том хүрэн атаа хөтлөөд ирэв. Тэрээр суран аргамжаагаа хуйлан мөрөндөө өлгөжээ.
Тогтох сандуу мэндүү гутлаа угалж, яваан дундаа цамцаа өмсөнө. Залуугийн дэргэд явахад түүнээс хээрийн нар салхи хийгээд гандмал даавууны үнэр ханхлана. Хүрэн ат шөнөжин идсэнээ хивж ногооны үнэртэй халуун амьсгаа нь тэр хоёрын ар дагзанаас мэдрэгдэнэ. Төдхөн намгарахаг газар тэмээн тавагны хэлбэрээр хонхойн ус шүүрэн тогтож, гишгэгдэлд налсан зөөлөн ширэг өвс ширхэг ширхэгээр сэрийлдэн босно.
Муу саарал тэрэг нь шаварт нэг хоноод бүр өнгөө алдан нурмайж харагдана. Өчигдөр шавраас гаргах гэж байгаа нь энэ гээд баахан хольхуулаад, шавраар будаад хаясандаа тэр байх л даа. Шавар луу яаж оръё доо гэсэн шиг Тогтохыг гишгэж ядан шавар тойрон алцагнаж явтал нөгөө залуу түрийтэй том гутлаараа шал пал хийлгэн туучуулаад явж орчихов. Авч явсан сурныхаа үзүүрээр машины урд талаас гогцоолдон уяад битүү үзүүрийг нь тэмээнийхээ хэнхдэгээр ороон урд бөхнийх нь урдуур зөрүүлэв. Тэгээд
- За хө машинаа асаагаад тэмээг зүтгэхлээр дэмнээд өгөхийг бодоорой хө. Гарчих байхаа гэж амгалан нь аргагүй хүнгэнүүлэн хэлэв. Тогтох ч яахав дэгэн, дэгэн гэж гүйсээр машиндаа сууж мотороо асаагаад залууг тэмээгээ ороолгонгуут даган хаазлав. Дугуйн эргэлтээр ус шавар сарр сарр хийн ийш тийш цацрав. Тэмээ ч эхэндээ үргэж цовхчоод учраа олсонгүй юү эхний оролдлого болсонгүй. Дараагийн удаа Тогтох нэг киноноос санаа авч тэмээг зүтгэнгүүт сигналаа дартал тэмээ цочсондоо хоёр овгос гээд л гаргачихна тэр. Тэмээний араас чирэгдэн хэсэг явахад машины дугуйнд шавар хавирах нь сонсогдоно. Залуу сураа тайлж, хэсэг бусаг шаврыг нь ханцуйгаараа шудраад алдалж татан эвхэнэ. Сурны дотор талаар шар хальс нь шаргалтаж, тос даан харагдахыг бодоход энэ жил идээлж элдсэн шинэхэн сур бололтой. Сурны үзүүр ончирч зангирсаныг залуу адууных шиг иржийсэн тагжгар цагаан шүдээр хэдхэн зулгаагаад тайлчихав. Түүний аманд сур идээлсэний шорвог шүүс амтагдав уу гэлтэй жаахан ярвайсхийсэн ээ нулимж байгаа харагдав. Тэгэхэд Тогтох “Яасан сайхан шүдтэй юм. Уулзсанаасаа хойш анзаараагүй юм байх чинь” гэж хаа хамаагүй юм бодож зогсов.
Машин гаргахад нэг их цаг орсонгүй. Тэднийг эргээд иртэл Шүр хүүхдүүдтэйгээ дөнгөж майхнаас гарч ирж байлаа. Шүр машин гаргасаныг хараад
- Өө! ингээд л болчихно энэ үү? гэж царай нь гийхийг бодоход баярлаж байгаа нь илт. Тэгсэнээ гэнэт хувирч
- Энүүхэний төлөө хөдөө нэг хоночих гэж Тогтох руу нүд буландав. Тогтох харин энэ удаа нэг эр хүн шиг
- Алив цаанаасаа нэг шил архи, дүнсэн тамхи, талх боов юу байна нэг уутанд хийгээд аль гэж нилээд шийдэмгий дуугарсан тул Шүр ч олон юм ярилгүй гаргаад ирэв. Тэр хооронд залуу аль хэдийн хүрэн атаа ачаалчихав. Тогтох түүнийг авч
- За хө! замд таарч их тус боллоо. Энэ нэг жаахан чихэр боовхон. Хүүхдүүддээ өгөөрэй гэхэд залуу авч өвөртлөөд
- За гялайлаа. Та нар одоо гэрэл гэгээтэйд алзахгүй бизээ. Сайн яваад хүрээрэй гэлээ.
Чихэр боов гэх сургаар аль хэдийн тэмээнд тэгнэгдсэн арган дотроос халтайсан хоёр юм шоволзож, хорголон хар нүдээ гялтагнуулан харах нь хөөрхөн гэж. Шарга морьтой бүсгүй мөн л чимээгүйхэн инээмсэглэн
- Баяртай сайн яваарай гэж цорын ганц бүтэн өгүүлбэр хэлэв. Ийнхүү бяцхан жин хөдөлж, тэдний хажуугаар өнгөрөхөд хүүхний унаж явсан шарга морь хамар амандаа орох ялаанаас төвөгшөөн тургив. Тогтохын хоёр хүү бондогосхийн цочиж ээж рүүгээ ухас хийснээ том хүү нь эргэн харж
- Тэр морь нулимаад байна ааваа гэж авлаа. Тогтох хүү рүүгээ нэг үг хэлэх гэснээ “Үгүй ээ бид гэж нэг иймэрхүү монголоо алдчихсан янзтай байхад энэ хүүхдүүд арга ч үгүй юм байхаа даа” гэж бодон хүүгийнхээ мөрөн дээр гараа тавин жингийн араас харан зогсоно.
- Замын улсад туслаад өгдөг сайн улсууд байна шүү гэж Шүрийн амнаас анх удаа аятайхан үг унав. Түүнийг нь дэмжиж Тогтох
- Монголчууд гэж иймэрхүү л улс байсан юм. Одоо ч ийм улс ховордоо. Зүгээр хот орон газрын хүмүүс таарсан бол шан харамж нэхэх байсан биз гэхэд Шүр
- Бид сая тэгээд хөлсий нь чамгүй л өглөө шүү дээ. Үүнээс илүү яадаг юм
- Тэр чинь үнэ хөлс бишээ хө. Сэтгэл юм шүү дээ. Хөлс. сэтгэл хоёрын хооронд ялгаа их бий гэж Тогтох шүүрс алдан хэлэв. Морьд тургилж, тэмээд гув гув дуугаран хэзээ очих газраа хүрнэ дээ гэмээр аажуухан цаашлана. Энэ бяцхан хөсөг, энэ гэр бүл тэр чигээрээ энэ хөндий, энэ байгалийн нэгэн хэсэг мэт зохицон харагдана. Харин энэ төмөр машин, майхан сав, тэдний хувцас хунар гээд хэтэрхий тод, хэтэрхий хүйтэн эдгээр юмс лав байгалийнх бишээ.
Яагаад ч юм бүү мэд тэдний араас харахад Тогтохоос нэг л юм салгаад аваад явчих шиг хөнгөн гунигт автана. Тэгсэнээ тэд сая нэг юм гэнэт ухаан орж майхан саваа хураах юм болон бужигнаж эхлэв. Хүү нь тэдний яриаг чагнаж байсан бололтой аавдаа ирж
- Ааваа тэр хүмүүс жинхэнэ монгол хүмүүс юм уу? гэхэд Тогтох өөрийн адил европ хувцас өмсөж, шавар тогтсон пүүз угласан хүүгээ харж байснаа хүүгийнхээ толгойг илж
- За бараг л тийм дээ миний хүү гэлээ. Тэгтэл Шүр тэндээс
- За та хоёр одоо ямар юмны чинь монгол зонгол гээд том том юм ярьдаг юм зүгээр. Чи одоо өөрөө л өвчигнөх мөрөөрөө өвчигнөхгүй хүүхэд уруу татаад. Их бага хоёр нийлчихээд одоо л сүйд болж гэнэ. Энэ юмаа хураагаач. Одоо ингэсээр байтал бас шөнө боллоо. Би л дахиж энэ эзгүй зэлүүд газар чинь унтаж чадахгүй шүү. Ямар чоно нохой биш. Урд шөнө доороос чийг даагаад унтаж ч чадсангүй. Энэ хоёр бөөр салсан байх өө, салсан байх . . . гэх түүний үглээн тасралтгүй үргэлжлэнэ. Тогтох Шүрийг харж нэг толгой сэгсэрснээ. “За за ингэж үглэж л байвал жаргаж байдаг хүн юм байхаа даа” хэмээн эхнэрээ өршөөн бодов. Өөр ч яах ч билээ.
Одоо энэ хөндийн нам гүмийг Шүрийн хаа хамаагүй үглэх, машины төмөр хаалга хап яп хийх чимээ л хаа нэг эвдэнэ. Гэсэн ч цэцэгс цомирлогоо дэлгэн дээшээ тэнгэр өөд сарвайж, тэртээ дээр хоёр жижигхэн шувууд бие биетэйгээ хөөцөлдөн нисэлдэж Дөмөнгийн шинэ өглөө эхэлдгээрээ эхлэх ажээ. Тогтох майхан юмаа хурааж машиндаа хий зуураа бяцхан жингийн хойноос үе үе харц гүйлгэсээр байлаа. Тэд зэрэглээн дунд намилзан цаашилсаар. . . Яагаад ч юм Тогтоход тэдгээр хүмүүс зүүд зэрэглээ ч юм шиг. Эсвэл үлгэр домог нүдний нь өмнүүр хөврөөд өнгөрөх шиг мэдрэмж төрөх нь сонин. Тогтох хамаг юмаа ачаад эргэж хартал бяцхан нүүдэл аль хэдийн Цагаан хөтлийг алгуурхан давж яваа харагдлаа. “Малын хөл гэж хорон юмдаа. Хэзээ хүрнэ дээ гэж бодогдохоор л байсан. Намайг ганц майхан хураах хооронд л тэнд хүрчихэж байна шүү дээ” гэж бодон Тогтох тэнгэр газрын савслага руу орох мэт Цагаан хөтлийг давж буй ганц бараан дурсээс харцаа салгаж чадахгүй байлаа “Урдны улс нэгэн бодлын сайхан байжээ. Хөдөө талдаа эрх дураараа, энэ сайхан байгальдаа эзэн нь болж. Үнэн хэрэгтээ бол нэгэн хэсэг нь байж. Хүмүүс бид хөгжих ёстой л байх. Хөдөөнийхөн маань хэцүүхэндээ хэцүүхэн л байх шиг. Ёстой Шүрийн хэлдгээр жендэрээс авхуулаад юм юм л хэрэгтэй нь үнэн. Гэвч эдэнд маань хүний сэтгэлийн сайн сайхан чанарууд байсаар л байна шүү дээ. Гэхдээ одоохондоо. Өдөр ирэх бүр биднээс холдсоор байгаа бүхэндээ бид авах гээхийн ухаанаар хандах ёстой юм даа” гэж Тогтох, бичигч хүний зангаар болоод өнгөрсөн эсвэл бодогдоод өнгөрсөн бүхнээ базан дотор хүнтэйгээ ярилцана. Түүний шар царайд их холын хүслээсээ үлдэж хоцорсон хүний үл ялиг гуниг сүүмэлзэж Цагаан хөтлийн хэцийг ширтэн зогсоно. Ард нь машины хаалга онгойх чимээ сонсогдож
- Өнөөдөр ингэхэд явах уу, үгүй юү? Ахиад эндээ хонох гээд байгаа юм уу? Юугаа гөлрөөд зогсчихдог юм? гээд Тогтохыг юм хэлэх нь үү гэсэн янзтай хэсэг хүлээснээ
- Өө чихгүй толгой гэх Шүрийн амандаа үглэх нь сонсогдоно. Энэ удаа Тогтох хариу хэлсэнгүй. Тэгтэл хүү нь аавынхаа дэргэд гүйж ирснээ
- Ааваа ааваа! тэрийг хараа. Нөгөө жинхэнэ монгол хүмүүс чинь уул даваад, тэнгэр лүү орчихлоо . . .
- Тийм ээ миний хүү тэд явчихлаа . . .