Блогоор аялсан түүх - 6

Шилдэг блогчид - 2007

Манай блогчин залуус маань шинэ оны өмнө шилдэгээ шалгаруулжээ. Олон олон уншигч, бичигчийн сэтгэгдлээр шүүн тунгаагдаж гарч ирсэн блогчиддоо болон бусад хамтран зүтгэгч нартаа шинэ ондоо ихийн их амжилт хүсэн ерөөе. Ганбаагийн блогоос татан буулгав За хө арай гэж үсээ зулгаангаа алддагын даваан дээр дүнгээ гаргаж дуусгалаа. Гэхдээ Сэтгэл их өндөр байна ээ. Санал асуулгад маань идэвхтэй оролцсон блог андууддаа бүгдээрэнд нь маш их баярласанаа илэрхийлье. Ингээд уламжлал ёсоороо энэ оны шилдэг блогчдыг үзүүлье ээ.
эмэгтэй: mikarito.blogspot.com 17
эрэгтэй: amarsaihan.blogspot.com 12
IT: sanakae.blogspot.com 12
Дэбүүүт: addidea.blogspot.com 7
Амьд домог: amarsaikhan.blogspot.com 6
Мартагдсан аялгуу: togoruu.blogspot.com 7
Төрөлжсөн: gadaadhelblog.blogspot.com 6
Сэтгэгдэл: miniibodol.blogspot.com 6
Дизайн: deppsu.blogspot.com 6
Цахиур: addidea.blogspot.com 4
Цахиур: amarsaihan.blogspot.com 4

Хадагтай Микарито аргагүй олны талархал хүлээсэн хүчирхэг бүсгүй юм аа. Баяр хүргье.
Шилдэг Эрэгтэй, бас амьдаараа домог болсон, бас ч үгүй цахиур халах хүнээр тодорсон эрхэм ах Амарсайхан бол яалт ч үгүй орчин цагийн блог ертөнцдөө Идол болжээ гэдгийг ард түмэн андахаа ч байж. Блог гэж ийм байдаг байх гэж тодорхойлсон фэнийх нь үгтэй санал нэг байна.
Манай IT салбарынхан блог ертөнцөд өргөн хүрээтэй ажиллаж "амьдардаг" билээ. Тэдгээрээс олны санаанд нийцсэн Санакидаа нийт ажилчин ангийнханыхаа өмнөөс баяр хүргье ээ. :D
Хүч түрэн орж ирсэн энэ Idea хэмээх энэ хүн үнэхээр өргөн чөлөөнийх бололтойдогоо. Цахиур хагалах нь ойлгомтой дог. Баяр хүргье 2008 онд шилдэг эрэгтэй/эмэгтэй блогчин болоорой. :D (эрэгтэй эмэгтэйг нь мэддэггүү наасан сори шү.)
Мартагдсан аялгуу номинацийн эзэн Тогорууг олон хүн санан хүлээдэг бололтойм аа. Хорхойссон блогчид хүлээсээр л ... :D Ирэх онд дахин гарч ирэх болтугай гэж ерөөе.
Гадаад хэл сурах гэж буй хүмүүс энэ блогийн нэрийг алдаагүй зөв бичиж сурахаас хэл судлах анхны алхамаа тавиуштай юм шүү. Хэрэгтэй олон ч зүйл татаж авсан даа. Дашрамд нь баярласанаа илэрхийлээд орж нэг аяга "кофе" ууя даа. :D
Блог ертөнцийн бас нэг салшгүй хүчин зүйл бол сэтгэгдэл билээ. Энэ олон блогчид дундаас хүмүүсийн анхаарлыг татаж сэтгэлд нь үлдэнэ гэдэг чансаатай хүний л чадах ажил болов уу.
Баяр хүргье.
Сувдан охин Дэрсү Узала маань шилдэг дизайнтай блогоор шалгарчээ. Аргагүй ээ аргагүй. :D
За ингээд он онд нэг бужигнуулдаг ажил маань хоёр дах удаагаа амжилттай өндөрлөлөө. Цаашид програм хийж ашиглахгүй бол маний iq хүрэхээ байх шинжтэй юм байна гэж сая үсээ зулгааж байхдаа бодлоо.
Ийгээд Бийрбэх комоос авсан сайхан үгээр, гоё зургаар энэ оны блогдолтоо өндөрье өөө.

Будрах цасан гоёлтой орчлонгийн гоо улиралд
Буман оддыг шаргиулах тэнгэрийн мөнгөн заадаснаас
Болор эрдэнийн чимэгтэй сүлд ногоон модноос
Баярын жавхаа дүүрэн шинэ жил айсуй
Их хайр,жаргал баярын дуутай
Илбэ шидийн мэт тансаг ертөнц бэлэглэж
Хаан цэнгэл вальсийн аялгуу дундаас
Хасын туяа цацруулан шинэ он ирлээ... сайхан баярлаарай, аз жаргал хүсье !


Бүрэн эхээрээ...

Гагнаас

Хангай дэлхий цасан хөнжлөө нөмрөөд өөр бусад түүнд огт хамаагүй мэт хэнэггүйгээр цэлийж, цасан дундаас гэнэн нь дэндсэн зэгс дэрс цухуйн салхин аясаар дуртай дургүй сэрвэлзэнэ. Турьхан иш нь хугарчихмаар хөлдүүслэн харагдавч оройдоо цан татуулсан нь бас ч гэж амь голтой ажээ. Дэжидийн хунхуйн баруун дөрөлж давсан үхрийн жимээр ганц морьтой хүн алгуурхан гарч ирсэнээ яараагүй бололтой мориноосоо буулаа.
Далбагар нудрагатай үзүүрсгэн нэхий дээл хөдөрч, нэхий дотортой өмдөн дээр монтгор эсгий гутал углаж, том улаан үнэгэн лоовууз буулгаж бүчлээд, мануулын сүүлэн хүзүүвч эрүүвчилжээ. Үс нь бөмбийтөл ургасан хөгшин цавьдар морь нь цан хүүргэнд дарагдан бууралтан харагдана. Өвгөн цантсан сормуусаа хуруугаараа арчаад, хүзүүвчээ хойш нь эргүүлэхэд уур савсах нь ер даарсан шинж алга.
Өвгөн мориноосоо бууж, ялимгүй хазганан жимээс гарч, хормойныхоо үзүүрээр өвдгөө тумлайдан ороогоод дороо хийн, муу хөлөө жийн сууж, гаансаа сугалж тамхи нэрэн, асаасан чүдэнзээ шатаж дуустал нь маанийн зургаан үсэг амандаа шивнэнэ.
Ирж буцдаг хорвоогийн жамаар бие барсан нутгийн өвгөн Нахиу Нанзадынхаа ажил явдалд оролцчихоод буцан, гэрийнхээ барааг харан сууж байгаа энэ хүнийг Хазгар Олзод гэнэ. Тээр жил юм даа, цэргээс ирсэнийхээ хойтын хойт жил билүү, хайнагийн шар явгаар уургалчихаад чирэгдэж гүйж яваад тугалын зэлний нарийхан хушин гадсан дээр зузаан гуяараа унаад цус алдаад сүйд болчихоо шахсан Олзодод таарах бүлгийн цус олдохгүй сандарч байтал нэгэн ачтан таарч цусаа өгсөнөөр мань эр амь аврагдсан гэдэг. Эдгэж тэнхэрсэн Олзод сумын бага эмчээс тэр ач тустай хүн хэн болохыг асуутал “явуулын л хүн дээ” гэснээс өөр нэг их юм хэлээгүй.
“Юмыг яаж мэдэхэв үүгээр дахиж ирвэл үүнийг өгөөд, манайхыг зааж өгөөрэй” гээд үргэлж барьж явдаг аавынхаа үлдээсэн нэг их томгүй халтар манан хөөргөө үлдээгээд эмнэлэгээс гарсан. Хожим нь тэр хүн сумаар нэг ирсэн сураг байвч Олзодынд ирээгүй. Тэр цагаас хойш Хазгар Олзод хэмээн нэрлэгдэх болсоор насыг элээж яваа хүн.
Өвлийн ёлтгор нар цасан дээр ойн гялбаж харахад нэн төвөгтэй тул Олзод хий дэмий гэрээдээ саравчлана. Дэжидийн наад нөмөр хонхорт гурван гэр барьсан өвөлжөө эргэн тойрон мэлийсэн цасан дунд хуруугаараа дарж гэсгээсэн хэсэгхэн газар мэт харлан харагдана.
Өчигдөр Нанзадынхаа хойдохыг гүйцээчихээд тэндээ нэг унтчихаад өглөө наашаагаа гарсан нь энэ.
- За Балжид минь биеээ бодож, сайн л сууж байгаарай даа гэж Олзод аргадангуй хэлээд босоход галын өмнө уймарч суусан Балжид гэнэт нэг юм санасан бололтой
- Еэ элээ минь! гэж мартах нь. Ингэдэг л өгөр байгаа юм гээд орны толгойн тушаа жижигхэн бор авдар ухаж цагаан пансан алчууранд боодолтой юм гаргаад
- Бүрлээч маань энийг таньд өгөх юм шүү гээд байсан гэтэл
- Ишш! юу юм болдоо? зайлуул
- Мэдэхгүй л дээ. Элдвийн юм л хэлээгүй
- За за гээд авч өвөртлөөд гарав. Араас нь нэг хүү нь болох залуу гүйн гарч мордуулж өгөөд
- Өнөөдөр бас л тачигнах нь дээ. Та гайгүй яваад хүрчих байгаа гэх нь эгээ л Нахиу Нанзад дуугарвуу гэмээр. “Яасан сүрхий дуурайгаа вэ. Урд нь ер анзаарч байгаагүй юм байна. Хүний бие баравч, үр хүүхдээрээ дамжин хэдэн үедээ амьдардаг нь үнэндэгээ” гэж бодонгоо
- Гайгүй дээ. Ямар анх удаа явж байгаа биш. Та нар муу эхийгээ л сайн харж хандаж байгаарай гэж захиад мордсон. Тэгээд буцах замын турш Нахиу Нанзадынхаа тухай бодоод салах биш. Үе үе цээж нь давчдаж, нүдэнд нь нулимс бүрэлзэхэд “За одоо уйлж унжаад хойд төрлөө олох гэж ядаж явахад нь усан бороо цутгуулж саад хийгээд яахав” хэмээн санан биеэ барьсаар явлаа.
Нахиу Нанзад гэж дунд зэргийн нуруутай хөнгөн шингэн, бэлэн цэцэн үгтэй нэгэн байсан аж. Нанзад Олзод хоёр энэ нутгийн үе тэнгийн хоёр. Нэгэн үе залуу халуун ч байж эрсэж, тэрсэж явсан юм энэ хоёрт бий. Нанзад ганц насаар ах юмдагуу. Олзодыг цэргээс ирэхэд жилийн өмнө ирсэн Нанзад Олзодоос өрсөж Балжидтай тоонот гэрт толгой холбосноос үүдэлтэй.
Олзод, Балжид хоёрынх голдуу айл саахалт явсан болоод тэрүү тэд багадаа хурга тугалын бэлчээр, сүүлдээ гүү саахаас авхуулаад ер салангид байгаагүй тул Олзод түүнийг өөрийнхөө бүсгүй мэт л санаж явсансан. Цайвар шингэвтэр царай, цангинасан хөөрхөн инээдийг нь цэргийн гурван жил цээжиндээ тээсээр ирэхэд тэр хэдийнээ хоцорсон байжээ. Гэхдээ ил цагаан хадаг сүй тавиагүй байсан болохоор нэг их айхтар зүйлгүй, атаархал төдий байсан нь цагийн аясаар бүдгэрсээр сүүлдээ бие биенээ давах гэж хэл амаа билүүдсэн, хаа нэг уулзахаараа тоглож наргисан, бас ч гэж хоёр биенээ үгүйлэх янзтай нутгийн буурал өвгөцүүл болцгоосон билээ.
“За байз Нахиутайгаа хэзээ хамгийн сүүлд уулзлаадаа” гэж санаснаа Нахиу Нахиу л гэх. Хэн түүнийг хамрыг нахиу болголоо доо. Би шүү дээ. Тэр жил бас л хэд гурван үг шидэлцэж байгаад муу золиг чинь надад
- За чи ч дээ. Муу цустай лүд гээ биздээ. Таарчих цустай хүн олдохгүй балардгийн даваан дээр бас нэг тийм хачин амьтан таарч амь гарсан гээ биз. Аз л юм даа. Нэг тэрэгний хоёр дугуй гэгчээр тийм амьтан байж л байдаг гэж өнөө ачтаны маань дайруулж хэлчихээд арсайтал инээхээр нь залуу ч байсныг хэлэх үү гэнэтхэн дотроос нэг юм дүрэлзэж
- Чи намайг л хэмлэж байвал барав. Тэр хүнээр багахан шиг оролдоорой гээд таягныхаа үзүүрийг явуулчихсан нь хамарт нь таарч нахиу болгож орхисон доо. Уг нь бол их л уурламаар. Тэгсэн харин
- Тэр хүнээ мартаагүй чинь овоо доо гээд хамраа угаачихаад мордоод явчихаж билээ.
Түүнээс хойш энэ нутгаар Нахиу Нанзад гэх болсондоо. Би ч эхэндээ гайгүй шиг байснаа нас ахих тусам эмзэглэж түүнд ямар нэгэн тус хийчих юмсан гэж бодох болж билээ. Сайндаа ч биш л дээ зайлуул залуугийнхаа гэмийг л цайруулах гэсэн юм биз. Тэр жилийн намар мал тооллогоор Нанзадынх хоёр үхэр дутаад байгаа сураг гарангуут нь би эндээс хоёр үхэр холбож хөөгөөд гарсан. Ашгүй хомиссынхон хөдлөөгүй байж. Би ч мэдээгүй дүр үзүүлж зэлэн дээр байсан Балжид руу
- Аль зун оодонгийн цагаар танай энэ хоёр мялан чинь манай хэдтэй нийлсэн. Ирээд авчихаа яана. Одоо тэр тооллогынхон ирж явна гэнэ цаана чинь. Манайхаас илүү гараад сүйд хийнэ. Шоронгийн хадаас ч болох юм билүү гэж хашгирчихаад үгийн ч зөрөөгүй давхиад явчихсан. Дотроо Нанзадад овоо тус хийж нүглээ цайруулж байгаа ухаантай. Сүүлд нь сонсохноо тоо толгой дутаагүй л сурагтай байсан. Дараа жил нь миний сонирхоод байсан хурдан хээрийнхээ удмын нэг даагыг хүүхдээр хөтлүүлээд
“Тэр нэг хөл муу, хурд муу амьтанд буян болог” гээд явуулсан байсан. Бид гэж ийм л улс байждээ. Тэгсэнээ хадуурч давхисан бодлоо эмхлэх мэт хэсэг байзнаснаа. Тийм л дээ. Сүүлд бид наадмын дараахан нэг уулзахад царай зүс нь тийм ч аятайхан харагдаагүй шүү.
- Сүүлийн үед цээжээр хатгуулаад, нойр баахан муутай болсон гэж байсан. Гэтэл би гэж өдий болтлоо ухаан суудаггүй хог
- За чи бас л юм юманд урьтдаг хүн болох гэж галзуураад гэхэд
- Тэр ч үнэн бололтой. Чи ч яахав дээ намайг бодвол залуу хүн арай болоогүй биз гэж суусансан. Гэхдээ миний бие баравч би чамтай хамт л үлдэх болов уу гэж юу бодсон нь мэдэгдэхгүй юм хэлж билээ. Бодвол чи намайг дурсан санаж явах болно гэсэн юм болов уу даа. Нээрээ бид хоёр насаараа шахуу бие биенээ адарч, арсаж явсан ч хоёр биендээ нэг их муу санаж яваагүй дээ.
Чамаас илүү гарчих санаатай амьдралынхаа турш л оролдож явсан тулдаа би өдий дайны яваа юм болов уу. Юм л бол “залуу хүүхэд” гэж намайг явуулах. Бусад үед барилдаад хаяад байх хэр нь яг наадамд зодоглохоор бардаггүйсэн. Намайг бодвол тооцоотой байсан юм байхаа даа. За тэгээд энэ муу хөлнөөс болоод нэг их ч ноцолдоогүй дээ. Нэг л наадамд ноцолдсон шиг билээ. Сүүлдээ нас явж үг уралдуулахаас цаашгүй болоход бас л намайг даваад байх. Нэг удаа би
- Бага байхад, бараг өлгийтэй байсан байх. Дээр нэг юм гялайгаад л байдагсан. Одоо бодоход тооно байсан байна шүү дээ гэчихээд “энэ золиг одоо юу гэж золигтох бол” гэж бараг бодож амжаагүй шахам байхад л
- Тэр ч яахав тооно. Нэг их сүйдтэй юм биш. Харин эхээс унахад сэрүү татаад л, ээ дээ! мөн эвгүй шүү. Хавар байсныг хэлэх үү гээд муу нахиу хамрынхаа үзүүрийг харангаа тамхиа сороод сууж байж билээ. Миний шар хөдлөөд болох биш. Гэсэн ч хариу хэлж чадаагүй дээ.
Дараа нь өвсний гарц үзэх далимаар эднийхээр нэг буусан. Сайндаа ч биш л дээ. Муу бөгтөр хээр аргамжаагаа тасалчихаад барьж чадахгүй мунгинаж явахдаа нэг үг бодож олоод түүнийгээ л муу золигт хэлэх гэж яваа нь тэр л дээ. Балжид жижиг бетонтой юм бид хоёрын дунд тавьчихаад
- Ахиад юм байхгүй шүү хоёр лүд минь гэчихээд үнээндээ гараад явчих.
- Ойрд юмны бараа харуулаагүйсэн. Энэ Балжид ер нь одоогоороо чамд муугүй шүү гээд нахиу хамраараа хий гаргаад инээж байсан. Би ч дуугай ч байгаагүй.
- Уулын өндөр, усны тунгалаг гэдэг дээ. Хожимдсон ч гэсэн юмны сайн мууг ялгадаг болж байгаа нь тэр гээд л нэг их амьтан. Тэр үедээ ч давчихлаа л гэж бодож суусан. Бедонтой юм шингэрч дон хийх үед
- Цаадах чинь одоо ороод ирнэ. Тэгэхээр уул усныхаа сайхныг одоо л харуулна даа гээд л марсайсан муу золиг. Ухаандаа надаар Балжидыг аргалуулж нэмэх гэж түрүүчийн үгийг хэлсэн байгаа юм. Балжид ч намайг хэлсэн хэлээгүй гаргаад л ирсэн л дээ. Жаал сууж байгаад ярианыхаа завсраар
- Нас ахиад ирэхээр хашир дэндээд байх бололтой. Аргамжаатай морио уургалж барьдаг боллоо гэж өглөө бодож олсон үгээ хэлчихээд нүднийхээ булангаар ажиглаж суутал гутлынхаа хоншоор дээр гансаа цохингоо
- Харин тиймээ хэний яанаагүй. Би чинь одоо алсан адуугаа чөдөрлөж байгаад өвчинө гэж бодож байгаа гэж нохойтдог байгаа. Мөн чиг бэлэн үгтэй туучий шүү хэмээн санана.
Эрт эдүгээгийн эгэл жирийн өдрүүд Олзодын нүдний өмнүүр жирэлзэнэ. Хэдийгээр Олзодын биед элдэв шаналан байхгүй ч өнгөрдөг жил муу эмгэн нь унаад өгсөн. Энэ жил Нанзад гээд бодохоор ээлжтэй юм ээлж нь ирэхээр яах ч аргагүй юм даа хэмээн бодолд ээрэгдэн тамхилсаар. Хүний хорвоо ээлжлэн өнгөрөх авч яг өөр дээр тулаад ирэхээр бас ч гэж харамсах хоргодох юм байдаг нь жам. Нас өдий зэрэгт хүрсэн хүний хувьд хэрийн юманд биеэ барих боловч орь ганцаар байх үед сэтгэл гэдэг сулардаг юм болов уу даа Олзод өөрийн эрхгүй гунигт дарагдан суух ажээ. Тамхины утааных уу, бодлын шорвогийнх уу цээж нь хөндүүрлэн хий юм өгсөж хоёр нүдний нь аньсагийг хоросгоно. Олзод сүүлчийнхээ нэрэлтийг асаагаад мааниа хэлчихээд, чүдэнзээ өвөртлөхөд, Балжидын өглөөний өгсөн боодолтой зүйл гарт нь таарав. Түүнийг гэнэт санаж гаргаж хормой дээрээ тавин задлахад аль цагийн мартах шахсан аавынх нь халтар манан хөөрөг өөрийг нь хүлээж цөхөрсөн мэт хэвтэнэ. Үүнийг харангуут
- Ээ моньд минь дээ. Энэ чинь чи байж шүү дээ хэмээн амандаа шивнэн салганана. Тэртээ тэрэнгүй бараг бэлэн байсан Олзодын нулимс сад тавин, муу циймэн хоёр нүд нь мэлийсэн цагаан тал дээгүүр хэн нэгнийг хайх мэт тэнүүчилж, хоолойноосоо хэржигнэсэн дуу гарган енгэнүүлнэ.
Хөдөө хээр хөр цасан дээр өрөөсөн хөлөө жийн суусан буурал өвгөний хаваас нь чангадсан мэт үрчлээт нүүрэн дээгүүр халуун нулимс урсахад, мойнийсон хуруугаараа арчин арчин, хоёр мөрөө чичрүүлэн гав ганцаар суусаар …

Бүрэн эхээрээ...

Арван долоотой зун

Цас хуйрагнан шамаргалж, хэд хоног үе үе салхи исгэрүүлсэн бүүдгэр саарал тэнгэр хэзээ ч онгойхгүй мэт нүүгэлтэн дарж байснаа өнөө өглөөнөөс лагс зузаан үүлс дундаасаа цоорох мэт ярагдан онгойж, “юу билээ энэ чинь” гэмээр өвлийн ёлтгор шар нар хэрэндээ бас цооноглох маягтай тусна. Цаг хэдий хатуу ч өвлийн нар өвөлдөө л дулаан гэгчээр үгүй бас яахав ээ юм юм хөөрхөн бүлээцэж, сэтгэл хүртэл бага гэлтгүй уужрах шиг.
Тас хийсэн жавар тэрүүхэн хугацаанд уярч, сэтгэл дагаад тэрүү бодлын ногт жаахан тавирч, цулбуураа чирэн аюултгүй цаашлахад, он цагийн шар хуудсууд зөөлхөн, алгуурхан эргэсээр нилээд дээх нь үеийн хуудаснаа ирэн зогслоо. Өдий болтол хүний л жамаар амьдарч өөрийн гэсэн түүх нилээд зузаарсантай харьцуулбал энэ хуудас гавьтай юм биш шиг боловч, өдөржин бодол болон намайг тойрон хургаж, тархи ээрүүлчих юм чинээ санасангүй.
Бидний багад манай өвөө эмээгийнх гэж хүүхэд шуугисан, хөл толгой нь мэдэгдэхээ байчихсан юм шиг бужигнасан айл байх. Бид бүгд л хөдөө гэр гэнэ. Хүүхэд багачууд бид зуны эхэн сараас л тал талаас хөдөө гэртээ цуглана. Эцэг эхчүүд биднийг зуны дэлгэр цагаар идээ цагаан дээр гаргах, өвөө эмээ хоёр маань ч гар хөлийн үзүүрт зарах гэхдээ биднийг бөөгнөрөхөд дуртай. Гэхдээ олон ах дүүсийн олон хүүхэд нэг дор байхад идэж уухаас авхуулаад чухам ямар байсан юм бол. Энэ талаар бидэнд мэдэх, санаа зовох юм даанч байхгүй. Энд ирэх гэж бүтэн жилийн өмнөөс ярьж, мөрөөдсөөр яаран яаран ирнэ.Мэдээж том жижиг нийлсэн арав хорин хүүхэд гэрт багталцана гэж юу байхав. Гадаа морь тэрэгнийхээ арлыг босгож хажуугаар ганц нэг хашаа хайсаар дэмнэн оромж бариад, түүндээ орогнох дуртай. Харин сүүлд орос цэргүүд нэрмэл архиар сольсон гээд нэг их том ногоон бэржээнхтэй болсон. Дөрвөн шон босгон түүн дээгүүрээ хөндлөн мод хадаад, бэржээнхээ нөмөргөчихсөн нь учиргүй том асар болж хүүхдүүд бид орогнох сайхан газартай болсон юм. Бүр орох газаргүй дээ биш зүгээр л тэгж хаа нэгтэй бөөнөөрөө орогнох нь хүүхдүүдэд сайхан байдаг байлаа л даа. Миний мэдэхийн намайг арав төгстөл тэр майхнаа барьсаар байсан даа. Эхлээд гүн ногоон өнгөтэй байснаа сүүлдээ бүр цайчихаж билээ. За тэгээд энд тэндээс цугласан ахдүү нарын хүүхдүүд бид насны эрэмбэтэй. Тэр эрэмбээрээ ажил байдлын болон идэж уух нь хүртэл бичигдээгүй хуваарьтай байдагсан. Түүнээс зөрөх нь ховор. “Томчуул” бол ойлгомжтой. Адуу мал, хадлан тэжээл, хашаа саравч гээд ажил нь нилээд өргөн хүрээнд. Том хүмүүс “томчуултай” ярих хэлэх нь цаанаа өөр. “Багачуул” бид бол өөр. Хурга тугал эргүүлэх, аргал хоргол ойртуулах гэх мэт. “Дундчуул” гэж бас байна. Тэд хонь хариулж, холбож сааж байхад, “томчуул” гүү сааж, унага татаж байх , “дундчуул” үнээ ивэлгэж байхад “багачуул” бух хорьж байх жишээтэй. Бүх юм хуваарьтай байдаг байлаа. Жил ирэх тусам дараа дараагийнхаа шатанд шилжиж, “томчуул”-аас цэрэг цураг, их дээд сургууль гээд ирэхээ байдаг байлаа. Гэхдээ тэд нэг л сонин ууртай ч юм шиг дүнсгэр царайлж, тоглож хөөрөх нь багассаар байдаг байсым.
Миний хувьд мөн л хөдөө гэртээ ирэхийн их хүслэнд бусдын адил хөтлөгдсөөр зун ирдэг. Намар нь хичээл эхлэхийн урд өдөр дуртай дургүй буцдаг байлаа. Жил жилээр шат дараалан явсаар “дундчуул”-д байхдаа хонинд голдуу явна. Ном уншина. Хүүхдүүд оройныхоо сүүгээ ууж, тарагаа идчихээд, майхандаа орж радиогоор үлгэрийн цагаа сонсоно. Түүний дараагаар “томчуул”-ын хэн нэг нь Булгаа гоё ном уншсануу? Яриарай гэх. “Томчуул” биднийг тооно гэдэг бол сайхан л даа. Тэгээд л би “Усан доогуур хорин мянган бээр аялсан нь” “Жонон гуйлгачин хоёр” “Робинзон Крузо” гээд л өөрийнхөө уншсан номноос чадлынхаа хэрээр ярьдагсан. Заримдаа хооронд нь холиод ч болов туучихна. Түүндээ ч өөрөө дуртай. Бас хажуугаар нь хошин юм их ярина. Хөөрхөн шооч нэгэн байж. Тэрнээсээ болж “томчуул”-ын заримийг шоолчихоод “бүр том” хүн хараагүй үед гөвүүлчих тохиолдол ч байдаг л байлаа. Тэгээд л жил ирэх тусам дээшилдэг жамаар явсаар тэр нэгэн зун хичээл ном гэсээр нилээн оройтоод иртэл би хамгийн том нь болчихсон байсан. Тэр зун арван долоо хүрч байлаа. Би өөрөө анзаараагүй хэр нь “багачуул” “дундчуул”-ын тоглоом нэг л утгагүй, дэндүү балчир санагдах болов. Гэхдээ тэднийг нэг их ширүүлээд байж болохгүй. Яагаад гэвэл жил ирэх тусам “багачуул” уйланхай, гомдомхой болж, бидний багад “томчуул” бидэнтэй харьцаж байсан шиг тогловол тэд лав даахааргүй байсан юм. Жишээ нь морьтой давхиж ирээд халгайгаар гүвдрүү болтол ороолговол тэд лав тэсэхгүй. Бидний үед тэр бол ердийн л нэг тоглоом. Эр хүн тоглоом даах талын л юм яригдаад өнгөрнө шүү дээ.
“Томчуул”-ын нэг болох, ялангуяа хамгийн том нь байх нь маш их хариуцлагатай болдог юм билээ. Өвөө эмээ хоёр маань надтай яг л том хүнтэй ярьж байгаа юм шиг л ярилцана. Морь мал, чөдөр тушаа, хашаа саравчны онгорхой цоорхой, хадлангийн гарц, хадуурын ир, сэрээний иш, гээд тэр байтугай намар идшиндээ энэ муу хөгшин үнээгээ хэрэглэдэг юмуу, ирэх өвлийг бараг барахгүй байх гэх мэтчилэн ярилцах бөгөөд түүнээ дагаад миний эрх мэдэл нэмэгдэнэ. Би дуртай цагтаа дуртай морио барьж унана. Оройд тэнгэрийн байдлыг харж дуртай зүгтээ адуугаа гилнэ. “Багачуул” “дундчуул”-д ямар морь унуулахыг зохицуулна. Хаа нэг хонь гаргахад эрүү, шийрхэнээс аль хэдийн мултарч дал дөрвөн өндөр биш юмаа гэхэд сүүж, шаант чөмөг хавьцаа очсон байсым. Гэхдээ би яагаад ч юм “багачуул”-ын эгнээнд байснаа санадаг тул доод насныхантайгаа их ойрхон байдаг байлаа.
Оройд унагаа тавихдаа бүгдэнд нь нэг нэгийг оноож эх рүү нь уралдуулах, юм юмхан хийгээд яваа хэн нэгэн “бага”-ыг бусдад нь мэдэгдэхээр магтаж толгойг нь илчих жишээтэй. Энэ үйлдэл тэр хүүхдэд бараг бүтэн зуны урам болдогийг би мэднэ. Хүүхэд гэдэг “урмын цэцэг” байдаг. Урамшуулах тусам нусаа татаад л урамшаад байдаг юм. Яагаад гэвэл би тийм “багачуул”-ын нэг байсан. Одоо өдий насандаа ч гэсэн би хаа нэгтэйгээс ямар нэгэн урам авахдаа дуртай.
За тэгээд тэр зун ирээд өөрийгөө цээжний эхэнд гараад ирсэнийг мэдэв. Миний дээд талын нэг ах цэрэгт, нэг эгч хойшоо сургуульд явчихсан байлаа. Намайг ирэхэд адуу малнаас авхуулаад бүх юм зуун задгай. Өвөө эмээ хоёр “миний хүү ямар оройтож ирээв” гээд л хошуу дэвсээд л... Би чинь том амьтан чөдөр тушаанаас авхуулаад зэл гадсаа бүртгээд л, өвөө маань өдөр судар харж байгаад л
- Уг нь нохой өдөр бол зүгээрсэн гэхдээ бар нохой хоёр ивээл жил, маргааш бар өдөр гүүгээ барьчих гэхээр нь гэрээсээ холгүй хуурайвтар, ялаа шумуул багатай гэж судгаас жаахан зайнд зэлээ шааж гүүгээ бариад л ...
Тэр зун Дамба ахынх манайтай цуг зуссан юм. Тэднийх морь уяна. Дамба ахын эхнэр Бадмаа эгч гүүгээ саана. Би унага татна. Урд нь зүгээр л байдагсан тэр жил эмэгтэй хүнийг арай өөрөөр сайхан муухайгаар нь ялгаж хардаг болчихсон байв. Унага татахдаа жаахан залхуу талдаа байсан чинь тэр жил юм л бол саамандаа гарах болоогүй юм байхдаа гэж бодогдоод байх. Гүү саах тэрүүхэн хооронд гүүн зэлэн дээр хөөрхөн хөөрхөн юм ярьж Бадмаа эгчийг инээлгэчих санаатай. Цээжнийхээ цаад гүндээ бол ангийнхаа нэг охиныг хадгалчихсан гэж байгаа. Хааяа хааяа Бадмаа эгчийн оронд нөгөө охиноо орлуулан бодно. Ер нь л элдвийг дүрслэн бодож мөрөөднө. “Хааяа бүр нөгөө охиных гэр бүлээрээ машинтай үүгээр явж байгаад машин нь эвдэрч хөдөө гэрийнхээ гадаа хэд хонуулж өөрийгөө хэн болохоо харуулахсан” гэж бодно.
Наадам дөхсөөр байлаа. Гэтэл нэг өдөр Дамба ахынх энэ жил нилээд хэдэн нас нэмж уясан тул наадамд явахад нь туслах хүн хэрэгтэй сураг гарлаа. Би ч дотроо “хэрвээ манайхаас хүн явах болвол намайг явуулах нь гарцаагүй” гэж бодно. Тэгтэл ч их сунгааны орой өнөө яриа сэдрээд явчихлаа. Дамба ах л өвөөтэй ярьж байгаад
- Булгааг авч явъя даа. Арай том нь юм. Тэгээд ч юм юманд гярхай. Угаасаа хотын наана хоноглоход тус нэмэр болох байх гэх нааштай үгс сонсогдлоо.
- Тэгдээ тэг. Хэдхэн хоног юм чинь арын ажлаа бид аялууламз гэж өвөө хэлэх нь тэр. Бага байхад баярлах юм зөндөө л байсан гэхдээ тэрэн шиг их баярлаж үзээгүй юм шиг. Наадам, түүнийг нүдээр үзэх гэдэг бол хамгийн сайхан. Гэхдээ миний дотор наадмаас наана давхар нэг бодол хургаад байгаа. Тэр нь юу вэ? гэвэл цээжинд яваа охиных зусланд гардаг. Тэр зуслан нь яг бидний явах замд байдгийг би мэднэ. Би эрх мэдлийнхээ хүрээнд Хулгар хээрийгээ барьж хоёр хоног уяж шивхрүүллээ. Хулгар хээр бол том өндөр биетэй, манай адуун дотроо л хөнгөн хөлтэй, эртэй цогтой адуу. Гэтэл Дамба ах намайг ойлгосон бололтой
- Булгаа миний дүү Хулгар хээрийг унаад яахав дээ. Хулан хулыг уна гэнэ. Дотор харанхуйлж сэтгэлээр унав. Хулан хул гэдэг нь манай тэрэгний морь. Богинохон бахим биетэй намхан адуу. Гүймэн хар алхаа, ергөө хатираа гэх юм байхгүй, өөвөгнөтөл цогихоос өөр шидгүй, оломны цагаан үс дээгүүр нь зурайсан цүндийсэн гэдэстэй, том толгойтой, шингэн сүүлтэй харахад хавар цагийн хулан шиг тул түүнийг Хулан хул гэж нэрийдсэн. Би ч морио голоод гол харлаад болох биш. Дамба ах л намайг мэдрээд байгаа бололтой маасайтал инээж
- Хол замд ганц тэрэгний морьтой явж болохгүй ээ. Юмыг яаж мэдэхэв гээд Хулан хулыг авч явах гэсэн санаа. Хөтөлгөө морьд олонтой тул өөр морь авах гэхээр бас л нэг толгойны нэмэр. Яахав чи ахыгаа бууж суух хооронд ахынхаа Сартай хонгорыг унаад наадмын талбай тойроод байж болно шүү дээ гэж намайг аргалахыг оролдоно. Би түүнд итгэсэнгүй. Тэр Сартай хонгорыг Дамба ахаас өөр хүн унаж байхыг би л лав хараагүй. Намайг л хуурч байгаа юм. Гэсэн ч багаасаа эрэмбэтэй өсөж ах зах хүний үгийг зөрж болдоггүйг мэдэхийн хувьд юм хэлж чадсангүй. Хэдийгээр би тэр зун “том” болсон ч “бүр том”-ын хажууд “бага” хэвээрээ байгаагаа мэдэрлээ.
За тэгээд хүсэн хүлээсэн өглөө болж өглөө үүрээр бид ачааллан Бадмаа эгч морь тэргээ, Дамба ах азрагаа хоёр гүүтэй нь, би арай том тул дөрвөн нас дараалуулан, морь унах хүү маань даага шүдлэнгээ хөтлөөд, хоёр унага эхийгээ даган гэлдэрч, дөрвөн нүдэт Банхар тэрэг даган шогшиж бидний бяцхан хөсөг хөдөллөө.
Хоолтын давааг давж, Дэнгийн ам өгсөөд, Хадат ухааг ороож, Хойд, Урд Баянгийн дундуур гарч салхи сөрөн хойшилсоор байлаа. Би гэж нэг их том амьтан эмээл дээрээ хөндлөн сууж, хөтөлж явсан дөрвөн морьдоо хартал, морьд бие биенээсээ толгой толгой зайтай цувралдан нэгэн хэмийн алхаанд жигдэрч, хаа нэг тургилан суулээ шарван товор товорхийнэ. Би ч өөрийнхөө морийг жаахан голсхийхээс бусдаар бол ёстой л эрийн хийморь сэргэнэ гээч нь л болж яваа. Санаагаар болдог бол дөрвөн морио хөтлөн, дөрөөн дээрээ босож хормойгоо дарцаглуулан дэрийтэл давхисаар тэдний зуслан дээр давхиж очоод л ... Тээр тэнд сагсны шийдэн дээр тоглож байсан хүүхдүүд тоглоомоо түр орхин намайг хараад л ... хэмээн мөрөөднө. Даана ч тэгж ширүүн явж болохгүй.
Манай хөсөг Хонхор сууринг дайран Баянзүрх, Туулын сав газар луу орж ирлээ. Бидний баруун талд Богд уул сунайн хэвтэнэ. Бид явсаар Хүрэл тогоотыг өнгөрч, Хүрхрээтийн амруу ортол хотын зуслангийн айлуудын эхэн харагдаж эхэллээ. Бид Хүрхрээтийн амыг өнгөрч Зуун мод хэмээх хэсэгхэн модтой амны доод руу ирж морьдынхоо амыг татлаа. Нар ч хэн нэгний шүлгэнд байдаг шиг цавьдар өнгөөр туяаран баруунаа ташина. Бид явсаар Яармагийн дэнж орж болох байсан авч, Дамба ах
- Олон хөлийн газар яаран очоод яахав эндээ хоноод өглөө эртлэн орно гэлээ. Бидний буусан газраас цаашлаад Зүүн богинын амыг өнгөрөхөд л Залаатын ам гарч ирэх ёстой. Тэнд л тэдний зуслан байдаг. Өнгөрсөн хавраас эхлэн тэр охин миний харааг татаж, хааяа нэг цаг дээр цуг суух зэргээр аль болох түүнд ойрхон явах болсон юм. Тэгээд энэ тэрхэнийг ярьсаар тэднийхийг энэ зусланд гардагийг мэдэж авсан гэж байгаа. Майханаа босгоод морьдоо янзлаж аргамжих нэгиийг нь аргамжихад миний хөдөлгөөн мөн чиг хурдан байлаа. Бүх юмаа дуусгаад Дамба ахаас гуйлаадаа
- Энүүхэнд манай ангийн хүүхдийнх гардаг юм. Би нэг уулзаад ирье гээд л ...
- За чи болох бүтэхгүй юманд орооцолдов гэсээр хоцорлоо. Бодвол эрэгтэй хүүхэд гэж бодсон байх. Би Сартай хонгорыг нь гуйх гэснээ арай л зүрх хүрсэнгүй. Хулан хулыгаа голон голон явлаа. Явах замдаа яг очихдоо яасхийж очихоо төсөөлөн бодно. Ийм морьтой ямар ч байгаад нэмэргүй мэт. “Хулан хул байхдаа яахав дээ. Цүндгэр хул, Идэмхий хул гэж өөрийнхөө дургүй бүхнээр нэрлэж эцэст нь Мэлхий хул гэвэл таарна” гэж дотроо жаахан онгойлгов. Хул морь даанч мэдэж байгаа шинж алга. Яарсандаа хул морио байдгаар нь ороолгож цогиулсаар Залаатын аманд ирлээ. Тэр олон нэгэн хэвийн байшингуудын алийг нь мэдэхгүй тул жаал өгсөж байгаад өөрийн үеийн болов уу гэмээр нэгэн охиноос очиж асуулаа. Тэгтэл намайг дагуулан явсаар нэг байшингийн гадна ирж орсноо тун удалгүй гараад ирэв. Араас нь өнөөх охин маань гараад ирлээ. Миний зүрх дэлсээд болох биш. Хий дэмий л эмээл дээрээ янз янзаар сууж үзэв. Би ч бодвол морь мал, ташуур, дээл бүс болсон амьтан байсан байлгүй. Өнөөх маань гарч ирээд нэг хэсэг харж байснаа
- Хүүеээ чи юү гээд л ... Би ч ярс гээд л инээгээд л ... Царай маань хар хүрэн болчихсон болохоор шүд гэж хашин цагаан л харагдсан байхдаа. Нөгөө дуудсан охин удсан ч үгүй явлаа. Тэр охинтой би амьдралдаа хоёр л удаа дахиж таарсан. Тэгэхдээ яагаад ч юм харанхуйд жижигхэн бамбар барин замыг минь гэрэлтүүлж өгсөн ачтан шиг санан сэтгэлдээ түүнийг хүндэлдэг байж билээ.
Бид хоёр ч нилээн байцгаасны эцэст тайвширч баахан ярилцав. Бодвол аян замын хөлс шороогоо мартчихсан тууж явсан юм байгаа биз надад гар нүүрээ угаахад ус хийж өгөөд л ...хачиан хачин.
Охиндоо морио унуулаад л ... Хоёул сундалж тэр хавийн уулаар баахан зугаалав. Энэ бүхэнд ямар ч хүчин чармайлт шаардахгүйгээр түүндээ би хүрч, шүргэж байлаа. Ийм аз жаргал гэж байхуу даа. Тэгэхэд харин Хулан хултайгаа очсондоо баярлаж билээ. Хөөрхий минь буруу зөвгүй номхон. Сүүлд нь бодохноо хотын охин ямар морины сайхан муухайг ялгах бишдээ. Хулгар хээртэйгээ ирсэн бол юун хүүхэд унуулахтай манатай. Надад хоол унд өгөөд л... Надад бол ер өлсөж цангасан юм байгаагүй юм. Зөвхөн түүнтэй хамт байгаа нь л хэмжээлшгүй сайхан байлаа. Удалгүй одод түгж, сар гараад, чөдөртэй морь ойрхон өвс шир шир хазлаад л ... Бид хоёр чухам юу ярьсийм бүү мэд яриад л ... яриад л ...
Би ч голдуу л ном голдуу л яриа боловуу. Бас хажуугаар нь хошигнож маазрахаа мартаагүй. Хэдийгээр харанхуй ч гэсэн тэр яагаад ч юм гүйгээд орчихоогүй. Харин ч бүр харуй бүрийд намайг урд байгаагүйгээр анхааран харж, бас ч үгүй намайг нилээн тоож байгааг би мэдэрч байлаа. Үүнийг нь далимдуулж хааяа нэг халуун гарыг нь атгаж чадсан шүү би. Зуны шөнө богинохныг хэлэхүү төдхөн тэнгэрийн хаяанаа гэгээ татах янз ороход сая гэнэтхэн ухаан орцгоож “би орохгүй бол болохгүй, би ч явахгүй бол болохгүй” болцгоов.
Морио эмээллээ. Яг явах болоход яагаад ч юм, юунд ч юм сатааран түр зогслоо. Нэг мэдэхэд би түүний хоёр гарыг атгачихсан байсан. Тэгээд би нэгэн номноос санаа авч, нэг одруу харж
- Бид хоёрыг хараад байна гээд түүнийгээ дээшээ харахад нь ухасхийгээд үнсчихэж билээ. Тэгээд л мэдэхгүй ээ. Нэг л тийм цочсон, айсан, уурссан нүд зэрвэсхэн үзэгдээд л, нэг л мэдэхэд мориндоо мордчихсон газрын уруу нилээн ширүүн бууж явсансан. Яах аргагүй л хүүхэд байж дээ.
Явсаар майхныхаа гадаа ирж, морьдоо эрт уях ёстой байсан тул бүгдийг нь барьж уячихаад л тэргэн доогуур ороод унтчихсан. Дамба ахын дуудсанаар сэртэл нар ч хөөрөх янзтай. Бид хөдөлсөөр Залаатын зуслангийн айлуудын доогуур туул голын хөвөөгөөр Яармагийн зүг явлаа. Тэдний доогуур явж байхдаа түүнийг намайг харж зогсох болов уу гэж урд шөнийн сууж байсан жижигхэн хадруу харц гүйгээд болдоггүй.
Бага зэрэг зузаавтар зөөлхөн бүлээхэн уруул, үргэсэн зээрийнх шиг дэрхийсэн хоёр нүд үе үе харагдаад байх. Өөрт хичнээн сайхан байвч, “гомдоогоод уурлуулчихсан боловуу” гэсэн бодол давхар бодогдоод санааг маань зовоосоор ...
Тэр жилийн наадам хэрхэн яаж өнгөрсөн, хэн түрүүлж, хэний морь магнайлсаныг би мэдээгүй. Тэр байтугай Дамба ахын морьд хэдээр давхисныг ч анзаарсангүй. Гагцхүү тэр охин, түүний уруул л санаанаас гараагүй. Ном зохиолд хүний уруул гашуун байдаг тухай бичсэн байдаг ч би мэдээгүй. Буцах замдаа ёстой дөрвөн морио хөтлөөд давхиад очих боломж байсан ч би чадаагүй ...
Наадмаас хойш хөдөө гэрийн маань амьдрал нэг л хачин санагдаж эхэллээ. Би болж өгвөл ганцаараа л баймаар байдаг байлаа. Даан ч тийм цаг ховор. Гүүнд гарах, унага татах сонирхол төрдөггүй. Хувингаа сугавчлан урд алхах Бадмаа эгч надад одоо зүгээр л айлын ээж харагдах болов. Харин ч бүр хааяа хааяа дуугай дүмбэгэр болсныг эрээ цээргүй асуугаад ч байх шиг. Эв нь таарвал “дундчуул”-ын ажлыг булааж хонинд явмаар. Айраг хүртэл амтгүй. Ашгүй хадлангийн цаг эхэлж би тэнд л өдөржин ганцаар байдаг байлаа. Тэгж байхдаа “томчуул” сүүлрүүгээ нэг л их хачин болчихдогийг бүүр түүрхэн ойлгох шиг.
Энэ бүх хугацаанд тэр охины яриа дуу хоолой, бяцхан халуун гар, үл ялиг зуларсан зөөлөн уруул, цочиж дэргэсэн хоёр нүд санаанаас үл гарна. Жилийн жилд сургууль эхлэх өдөр ойртох тусам дотор харанхуйлж, хөдөө гэртээ хоргодон байдагсан. Харин тэр жилийн зун намар даан ч нэг удаан өнгөрсийм даа...
Одоо тэр уруулыг хорин тав дахь жилдээ үнсэж байгаа ч би тэр уруулнаас уйдаагүй. Улам бүр хайрласаар байгаа.
Гэхдээ арван долоотой зуных шиг тэр уруулыг дахиж би мэдрээгүй ....

Бүрэн эхээрээ...

Мөө-Мөө

Шоп! хийтэл дуугарган хүүгийнхээ амнаас хөхөө сугалж авсан ээж нь
- За ингээд миний хүү нэг хэсэг байж бай.
Өө! энэ баадайгаа өмсчих. Шээчихэж мэднэ. Ээж нь хэдэн тугалаа харангаа аргал түүчихээд ирье гээд арван сартай хүүгээ орны толгойноос уясан бүсний үзүүрээр бэлхүүсээр нь ороож тооно тушчихаад босоход
“Өө! ингээд бас л орхих нь дээ. Дотор эвгүй оргиод уйлмаар болж байх чинь. Уйлчихдаг ч юм билүү. Гэхдээ газар жаахан баймаар ч шиг” хүүгийн ам нь өмгөнөөд жаахан уйлах гэснээ гэдэс цатгалан тул болив.
- За ээж нь тоглоомнуудыг нь дөхүүлээд өгье. Ийм том хүү чинь уйлдаггүй ээ гээд хамаг новшийг нь ойртуулчихаад, уйлахаас нь өмнө гэсэн шиг яаран гарав.
Пад! гэх дуунаар хүү хаалганы зүг харж, газар суусаар хоцроод гэрийн эргэн тойрныг эргэцүүлэн харав. Гэрт нам гүм. Тооноор сүвэгчилж туссан нар хүүг уясан баруун хойд ор луу чиглэж, үл мэдэг тоосонцор гэрлийн дагуу шугам татуулан бужигнана. Зууханд гал шажигнан дуугарахаа больж цогшиж эхлэнэ. Дээр нь хөнгөн цагаан данхтай цай тавьжээ. Хаалга хаагдахад доргионд нь зүүн чагтаганаас өлгөсөн шанага санжигнан хөдөлж байснаа зогслоо. Хүү хэсэг чимээгүй сууснаа дахин “уйлдаг ч юмуу” санагдаж өмөлзөн хоёр гараа савах янзтай хөдөлгөтөл гарт нь бариатай тоглоом дуугарахад сатааран дуугай болов.
“Энэ чинь юу вэ?” амруугаа хийж үзээд, “Нөгөө л шажигнуур. За энэ ч яахав”
Цааш мөлхөн өөр нэгийг барьж аван амандаа хийнэ. Тэгсэнээ нарны гэрлийн тусгалыг барих гэж оролдон болохгүй болохоор орон дээр туссаныг барих гэж орны бүтээлэгнээс татан өндийлөө. Арай гэж босоод түүндээ баярлан ход ход инээн, гараараа ор балбана. Тэгээд ороо түшин хөлөө эвгүйхэн гишгэлэн, бойтогныхоо хонхыг жин жин дуугарган нар туссан хэсэгт ирээд, барих гэтэл болсонгүй. Нар туссан газар бүлээхэн, дулаахан ажээ. Хүү барьж болохгүйд гайхан эргэж хартал нүүрэн дээр нь нар тусаадхав. Нүд нь гялбаж, тархи нь маналзаж, хамар нь шархирч байснаа
- Айн...Айн...Айтший! гээд л нилээн сүрхий найтайгаад хүчиндээ бөгсөөрөө газар уначихав. Хамар амнаас нь нус шүлс зэрэг үсэрчээ. Хүү гараараа шударсан нь аманд нь зарим нь таарч бяцхаан хэлээ цухалзуулан амсана.
Гадаа сэр сэр салхилж, яндан бага зэрэг хүнгэнэн, өрхний оосор гэрийн дээвэр дээр пад пад дуугарна.
Хүү бас нэг тоглоомыг “үзэх” гэж авах гэсэн нь гараас нь мултраад жаахан цаашилчихав. Хүү гараа сунгаад сунгаад хүрсэнгүй. Араас нь нэг юм чангаагаад болох биш. Дахин нэг оролдов болсонгүй. Дотроос нь нэг юм огшоод бас л уйлмаар болов. Тэгсэнээ больчихлоо. Эргээд буцаад суусан нь нүдэнд нь бойтогны хонх нь харагдав. Хүү булцгар гараа явуулж авах гэсэн нь дийлсэнгүй. Могжгор хуруугаа гозойлгон баахан оролдсоноо “үзмээр” санагдаад болдоггүй ээ. Тэссэнгүй бөхийгөөд амаараа үмхэж “үзсэнээ” “дуугархаас цаашгүй нэг их олигтой эд биш бололтой” больчихлоо. Гэхдээ л хөл нь хөдлөх тоолонгоор торр торр гэж дуугараад хараа булаагаад болохгүй л байгаам даа.
Тэгжээ юм юм “үзэж” яваад нэг боорцог амандаа хийгээдхэв. “Зүгээр ч юм шиг” үүдэн дөрвөн цахиураараа оролдсон чинь жаахан үүрмэг амруу нь оров. Жижигхэн хэлээ бултагнуулж байгаад гаргасан, идсэн алин болох нь мэдэгдсэнгүй алга болов. Гэхдээ л гоё. Баяр хүрээд ход ход инээж, хоёр гараараа савлан хөдлөв. Дахиад амандаа хийх гэсэн чинь нүдэнд нь өөр юм харагдахад сатаараад боорцогоо алдчихав. Өнөөхийг аваад амаараа “үзсэн” чинь түрүүнийхийг гүйцэхгүй юм. Дахиад л дотроос нэг юм огшив. Яг уйлж эхэлсэн чинь дороос нь нэг юм жирвэгнэж, газраас халуу дүүгээд явчихлаа. Толгой нь санжигнаж байна. Хүү доошоо салтааруугаа харав. Тэнд халуун, бүлээн бас нойтон.
Хүү “энэ юу вэ?” гайхан алгаараа чал чал алгадав. Ийш тийш үсчээд нэг л гоё. Ход ход инээв. Дахиад л алгадаад байв.
Гэтэл гадаа хөлийн чимээ гарснаа хаалга онгойлоо. Нэг их салхи орж ирээд хүүг амьсгаадуулав. Хүү “мөөм” гэж бодон харвал арай биш. Аав нь хүүгээ харснаа
- Хүүе миний хүү шээчихээ юү дээ? гээд авахаар дөхөв.
“Мөөм” биш. Гэхдээ танил дуу. Аа, тийм аймаар хатгадаг.
Аав нь хүүгээ уяанаас нь тайлж дээш өргөв. Хүүгийн нүүрэн дээр дахин нар тусахад нүдээ анивчуулан байж
- Айн...айн...Айтший... Дахиад нус. Аав нь
- Еэ, базалвааний... Булхан өлшөө... Даль эх өлшөө... гээд эрхий долоовороор нусыг нь авав. “Ёо ёо л доо” гэмээр. Аав нь их ширүүн бололтой. Тэгсэнээ хүүгээ
- Ходго, Ходго гээд хүзүү хоолойг нь шунаглан үнсэв.
“Тээр ингээд хатгаад” Тэгсэн ч бас инээд нь хүрэн ход ход инээнэ. Дахин дээш нь өргөж гүзээн дээр нь пурр пурр хийлгэн үлээв. “ Ёо, ёо төвөгтэй ч гэсэн инээдтэй” ход ход хийв.
Аав нь хүүдээ бор тагшинд бүлээн цай хийж уулгав.
“Энэ мөөм биш” гэхдээ муугүй санагдаж асган цутган ганц нэг балгав. Аав нь хүүгээ орны тэнд дахин аваачив. “Бас биш болоод явчихлаа” Өнөөхөөсөө уяаад авлаа. Дотор нь харлаад уйлмаар санагдлаа. Санагдлаа ч биш уйлна яадийн. Хүү гараа савчин уйллаа. Аав нь
- Алий, алий. Миний хүү уйлдагүй шүү. Том баатар уйлахгүй дээ гэж дуу шиг юм гиншигнэн аялан байснаа
- Өө, энэ нэг боорцог байна. Миний хүү намь намь гээд идээрэй. Аав нь явахгүй бол болохгүй нээ. Ээж нь удахгүй ирнэ дээ. Хүү мөөм байдаг газрыг сарлан маажив. Даанч түүнд байхгүй л дээ.
“Энэ мөөм биш” гэдгийг хүү дуугаар нь, гараар нь, үнэрээр нь мэднэ. “Мөөм”-ийг бол гарцаагүй мэднэ. Хүүг дахин суулгаад, аав нь хаалга пад хийлгэн гарав. Тэр доргилтонд өнөө шанага дахин санжигнан хөдлөсөөр үлдэв. Энэ шанагыг хүү хүн орж ирэхэд хардаггүй, гарахад нь л хардаг юм. Хүү дахиад ганцаараа. Дахиад бүхнийг эхнээс нь...
Гэхдээ саяын жаахан цайнаас болоод хүү “мөөм”-ийг санана. Бодно.
Дахиад л уйлмаар. Гэвч авдран дээр байгаа цаг чаг чаг дуугарахыг сая л анзаарав. Хүү түүнийг авч амаараа “үзмээр” санагдана. Гэсэн ч яагаад ч хүрэхгүй. Хүрэхгүй байх тусам улам гоё.
Гэнэт хүүгийн нүд нь аргаад байгаа юм шиг анилдахад хоёр гараараа могжигнуулан нухсанаа, гэнэт цухал нь төрнө. Хэвтмээр, босмоор, унамаар, уйлмаар бүр мэдэхгүй ээ. Ямар нэгэн юм үгүйлж, түүнийгээ амандаа хиймээр шиг. Юу юм бол? Магадгүй мөөм. Мөөмөө ирэхгүй их уджээ. Хүү санан санан байгаа. Хүү уйллаа. Уйлах нь арай дээр байна. Дахиад хүчтэй уйллаа.
Аргалаа буулгаж байсан эхийн хөх чим чим чинэрэн энгэрийг нь нэвтлэн саамшилаа. “Хүү уйлах нь уу дээ” гэж бодохын сацуу гэрт хүүгийн уйлах дуу сонсогдлоо. Хүүхэн хөхөө нэг дарсанаа гэрлүүгээ яарлаа.
Гадаа хөлийн чимээ дуугарч хаалга онгойн гэр дүүрэн нар тусав. Хүүгийн нүд гялбаад харж чадсангүй. Үнэндээ бол нүдээ аниад уйлж байсан л даа. Гэхдээ л уйлсаар...
- Еэ, миний хүү яасан бэ? гэх гоё, танил, зөөлөн дуу.
Хүү харлаа. “Мөөмөө” мөн байна. Ирээгүй удсан тул айлгаж улам чанга уйллаа. Ээж нь уяанаас нь тайлж өвөр дээрээ аваад, нус нулимсыг нь арчив. Түрүүний хатгадагаас хамаагүй зөөлөн ажээ.
- Ээжийн булхан яасийндээ. Өлсөө юү? Ам нь цангаа юу? гээд өнөө бор тагшинд дахин цай хийж аманд нь барив. “Бишээ” Хүү хойшоо цахлан чарлав. Ээж нь
- За за алий алий гээд энгэрийнхээ товчийг тайлахыг хүү уйлж байхдаа харчихав. Тэрүүхэн тэндээ хэсэг газар норсон энгэр ярагдаж булбарай зөөлөн, сүү үнэртсэн том цагаан мөөм гарч ирэв. Гэтэл хүү гэнэтхэн
- Мөө-Мөө гээд амаа ангайн дайрч ховдоглон үмхээд хэд хэд гуд гуд сорсноо амьсгаа нь давхцана.
Эхийн царайд хэмжээлшгүй их баяр гэрэлтэж
- Үнэн үү, аль эсвэл би худлаа сонсовуу, миний хүү “мөөмөө” гэх шиг болох чинь гэж өөрөөсөө асууснаа, яагаад ч юм хамрых нь угаар шархирч, хоёр нүдний нь аяганаас халуухан нулимс мэлмэрч ирэв. Хүүгээ харлаа. Хайрлан хайрлан харлаа. Хоёр хацраа бумбагануулан хөхөх тоолонгоор хүүгийн аманд бүлээн сүү сад сад хийн орж ирнэ.
Сүүтэй хамт ээжийнх нь өхөөрдсөн, эгдүүцсэн, өөр бусдаас харамнасан сэтгэл, аз жаргал, хувь заяа тэр чигээрээ хүүгийн амруу урсан орж, бүх бие мэдрэхүйгээр нь дүүрэн тархана. Хүүд яг энэ мөчид юу ч хэрэггүй.
Заримдаа амьсгаа авах ч зай алга. Ёстой гоё. Ийм мөөм хоёр байгааг хүү мэднэ. Нөгөөхийг нь өрөөсөн гараараа баримаар санагдана. Хайлаа.
Ээж нь дор нь ойлгож нөгөө хөхөө гаргаж бариулав. Хүү түүнийг барьсан ч харж амжихгүй хоёр нүд нь анивалзав. Ээж нь хүүгээ тэврэн хойш урагшаа ганхан ганхан
- Бүүвэй...Бүүвэй... “Ёо ёо энэ дууг сонсохоор хамаг бие алдраад, сул оргиод явчихдагиймаа” Дуу цааш үргэлжлээ л...
- Бүүвэй...Бүүвэй...
Ээжийн үр бүүвэй
Бүүвэй... Бүүвэй...
Эргэх дэлхий бүүвэй...
Хүү мөөмөө хөхөх нь удааширан нөгөө мөөмөө барьж байсан гараа алдлаа. Хамаг бие нь халуу дүүгээд л...
Гадаа хөлийн чимээ гарч, хаалга онгойн аав нь орж ирлээ. Хүү цочсондоо татвасхийв. Ээж нь тэврэлтээ жаахан чангатгаад хуруугаа амандаа гозойлгон барьж
- Чишш! гэж хань руугаа дохиод
- Хүү сая “Мөөмөө” гэж хэлсээн гэж царайндаа гэрэл цацруулан шивэгнэв. Аав нь гайхсан харцаар харж
- Нээрээ юү?
- Нээрээ! бүр Мөө-Мөө гээд аягүй тод хэлсэн гээд инээмсэглэхэд
- Тийм үү? гэж шивнэн асуунгаа хүүгээ үнэрлэв
Нүүрэнд нь юм хүрсэнд хүү жаахан сэрвэлзэв. Ээж нь цааш нь үргэлжлүүлэн
- Бүүвэй Бүүвэй
Энхрий үр минь бүүвэй
Бүүвэй Бүүвэй
Энэ хорвоо бүүвэй
Бүү...вэй...Бүү...вэй...Бүү...вэй...Бүү...вэй... Бүү...вэй...Бүү...үү...вэй...Бүү...үү...вэй...

Бүрэн эхээрээ...

Аавтай минь бүжиглээч

Охин нь аавыгаа “сайхан баярлаарай“ гэж явуулчихаад эргэн зурагтаа асаахад тэмээний тухай нэвтрvvлэг гарч байлаа. “Ямар сонин юм єдийд тэмээний тухай гарч байдаг” гэж гайхсан хэдий ч єрєєн дотуураа хэд эргэснээ, цонхон дээр очиж, гадагшаа ширтэнэ.
Євлийн шєнийн гудамжнаа цасан ширхэг зєєлєн хаялж байгаа ч хvмvvс хурдан хурдан алхах нь цаанаа жиндvv байгаа бололтой. Гав ганцаар vлдсэндээ тэрvv хєнгєн уйтгарт автан гараа зєрvvлэн цээжиндээ авч, бодол болон зогсоно. Би єнєєдєр арван зургаан настай. Єчигдєр би арван зургаан нас хvрч аав бид хоёр хэрэндээ л нижгэр тэмдэглэлээ. Аав маань энэ жил урд урдынхаас нэг л єєр аль байдгаараа гараа гаргаж бялуу, салатнаас авхуулаад бvгдийг єєрєє хийж, єнєє цагийн хvvхдvvд яаж тэмдэглэдэг вэ тэр хэмжээнд тэмдэглэх гэж мэрийж байсныг хараад яасан их баярлаваа. Бодвол энэ жил арван зургаан нас гээд арай єєр утгаар хvлээж авсан байх. Урд нь би аавыгаа ингэх л ёстой мэт боддог байж.
Ээж маань харин утсаар ярьсангvй. За даа хэд хоногийн дараа “ ярих гэсэн чинь зав гардаггvй” гэдэг ч юмуу ямар нэг юм хэлэх байх. Сvvлийн хэдэн жил нэг тиймэрхvv л байгаам. Єчигдєр оройхон хэдэн найзууд ирж баяр хvргээд, кино vзэхээр гарахад аав маань нэг л єєр хайрласан, харамлсан харцаар харж “миний охин болгоомжтой яваарай” гэсээр vлдсэнсэн. Сая яагаад ч юм аавыгаа єрєвдєх шиг санагдлаа. Єнєєдєр аав маань ажлынхаа газрын vдэшлэгт явж байгаа юм. Ганцаараа явж байгаадаа санаа нь зовоод байгаа бололтой эргэцээд л, ээрээд л байсан. Манайх гэдэг саяхан л элэг бvтэн , бусдын дайтай л айл байсансан. Ямар гээчийн санаа энэ хоёрт маань орж ирсийн бvv мэд намайг аравтай байхад ээж маань гадаадад явж, хэсэг хугацааны дараа аав бид хоёр араас нь очихоор болов. Гэтэл єнєє гайтай виз гэдэг нь гардаггvй ээ. Эхний vед ээж маань єдєр алгасахгvй шахам утсаар ярьж, гэр орноо цэвэр байлгах, аавыгаа харж хандах, єєрєє ч удалгvй ирэх тухай ярьдаг байсансан. Хаа нэг хvнээр хэдэн тєгрєг,хувцас хунар, чихэрхэн явуулна. Мєнгийг нь мэдэхгvй аав авах, харин би гэж нэг хэсэгтээ л гоё чихэр хvлхэж, гоё хувцас ємссєн ганган охин таваргадаг байж дээ. Тэгэн тэгсээр хоног хугацаа ч харвасан сум шиг єнгєрч нэг мэдэхэд зургаан жил єнгєрчээ. Ээжийн минь ярих ч цєєрсєєр сvvлдээ тєрсєн єдрєєр л нэг ярьдаг болж билээ. Гэтэл энэ жил тєрсєн єдрєєр ч ярьсангvй дээ. Хєєрхий аав минь єчигдєр “утсаа чєлєєтэй байлгаарай” гээд байсан бодвол бас л харж л байсан байхдаа. Аав ээж хоёр маань єндєр, нуруулаг, царайлаг, бас олон найз нєхєдтэй болоод тэрvv манайхаар их хvн орж гардаг, инээлдэж шуугилддаг сайхан айл байж. Нэг удаа яг л ийм орой аавын ажлын газрын шинэ жилийн vдэшлэг болж, аав ээж бид гурав явж билээ. Євлийн євгєн тэнд очсон хvvхдvvдэд бэлэг єгєєд л, томчууд тэнд бvжиглээд л... Тэгэхэд манай аав ээж хоёр ямар байсан гэж бодно. Ээж нэг тийм гvн цэнхэр палаажтай, цэнхэр туфльтэй, чихнийхээ дээхнэ цэнхэр жижигхэн цэцэг хатгачихсан.
Тэр хоёр бvжиг эргээд л, эргээд л . . . Би тэр хоёрыгоо хараад “энэ манай ээж аав хоёр“ гээд л хавийн хvмvvст хэлээд л . . . Бодвол гайхуулж байсан байхдаа. Тэгээд аав “одоо охиноо баярлуулнаа” гээд бид гурав гарч цаст гудамжаар хамтдаа хальтиран гулган тоглоод л . . . гоё байжээ. Бараг энэ мєч бидний хамтаа байсан хамгийн сvvлчийн мєч байх. Тэрнээс хойш аав маань зургаан жил тэр vдэшлэгэндээ яваагvй юм. Энэ жил би бvр эртнээс vглэж, хэлж байж, зарим нэг юман дээр “намайг ингэвэл та vдэшлэгтээ яв” гэж барьцалдуулж байж арайхийж явуулж байгаа маань энэ. Яагаад гэвэл саяхан сарын ємнє дєє би аавынхаа бичиг цаасыг янзалж байгаад ээжийн явуулсан мєнгийг миний нэр дээр хадгалсан хадгаламжийн дэвтэр, єєр бас нэг захиа олсон юм. Тэр нь ээжээс аавд гурван жилийн ємнє бичсэн захиа байлаа. Энэ захиа миний амьдралыг vзэх vзэл, аавыгаа vнэлэх vнэлэмжийг орвонгоор нь єєрчилсөн юм даа. Тэр захианд ээж маань хvний нутагт хэл уснаас авхуулаад элдэв бэрхшээлийн доор хэрхэн амьдарч байснаа, аавыг болон ялангуяа намайг хэрхэн санадаг байснаа, бид хоёрыг ирж чадахгvй боллоо гэхэд ямархан хэцvv байснаа хvртэл бичиж. Энэ хvртэл уншиж байхдаа би ээжийгээ єрєвдєж, ийм газар явуулж л байдаг хэмээн аавыгаа бас буруутгаж суулаа. Тэгээд цааш нь унштал хvний нутагт таних мэдэх хvнгvй ядарч явахад юухнаар ч гэсэн тусалсан, наашаа гэсэн хэн боловч сайн хvн мэт санагдаж, бас харилцан тусалчих санаатай сэтгэл итгэлээ онгойлгон ярилцсаар нэг л мэдэхэд тэр нутгийн нэг хvнтэй дасаж, сэтгэл алдарсан тухайгаа, хэдийгээр єєрийгєє олиггvй муухай юм хийж, энэ хорвоогийн хамгийн адгийн амьтан хэмээн мэдэрч байгаа хэдий ч єєрийгєє татаж авч чадахгvй байсаар тэр хvнтэйгээ дэр нэгтгэсэн тухайгаа нулимс дуслуулан байж бичсэн байлаа.
Бас аавтай минь анх учирсан хийгээд охинтой болсон нандин сайхан дурсамжуудаа дурдаад гэхдээ vvнийгээ хэзээ ч эргээж буй болгож чадахгvй болсныгоо аавд минь хэлсэн байсым. Захианыхаа тєгсгєлд чамд хэлэхэд хичнээн хэцvv байгаа ч охиноо єєр дээрээ авч энэ сайхан газарт єсгєж хvмvvжvvлмээр байна. Чамайг охиныхоо ирээдvйг бодоод зєвшєєрнє гэдэгт найдаж байна гэжээ. Энэ хvртэл уншаад би аавыгаа ямар их єрєвдсєн гээ. Муу аав маань аль гурван жилийн ємнє энэ захидалыг авсан хэр нь надад ямар ч сэжим мэдэгдээгvй л юм даа. Зарим аавууд иймэрхvv юм болохоор амьдралынхаа хэмийг алдаад л, архидаад л, авгай хvvхэн болоод л, vр хvvхдээ айлгаж ичээдэг. Миний аав тэгээгvй юм. Харин ч улам бvр надад ойрхон байсаар байсныг одоо мэдэрч байна. Єчигдєр аав маань “миний охин одоо хvний зэрэгт хvрэх нь. Яаж ийж байгаад ээж дээрээ нэг очвол, ээж нь чамгvйгээр єнчин юм шиг л байгаа даа” гэж байсан. Бодвол “нээрээ л сайхан газар юм бол тэнд очвол охинд минь дээр” гэж боддог байх. Vгvй дээ аав минь! Би эндээс, ааваасаа хаашаа ч явахгvй. Єд сєд нь ургаад, цаг нь болохоор ямар ч ангаахай vvрээ орхин нисдэгийн адил би нэг л єдєр нисэх л болно. Тvvнээс биш энэ нь арай илvv дээр, тэр нь арай илvv гоё тансаг гэж л таныгаа орхихгvй юм. Би ээжийгээ намайг энэ хорвоод хvн болгон тєрvvлснийг нь бодоод буруутгаж чадахгvй нь. Буруутгалаа гээд бvх юм буцаад эвэндээ орох биш дээ. Гэхдээ ээж минь та охиндоо, ханьдаа буцаад ирж болох л байсан даа . . . Одоо би тэс єєр юм хvсч байна. Бvр асар ихээр хvсч байна. Хэн нэгэн танихгvй эгч, аавтай минь бvжиглээсэй гэж. Бvр эргэлдэнхэн, эргэлдэнхэн бvжиглээсэй. Усыг эргvvлэхээр цацардаг шиг, аавын минь сэтгэл доторхи гунигийг гадагшаа гартал нь эргэлдэж бvжиглээсэй. Би ингэж л хvсэж байна. Vнэхээр шvv . . .
. . . Ботгоо голсон ингэнд ботгыг нь авхуулах гэж хуурын аялгуунд хєєслєхєд, хєєрхий ингэ том том нулимс бємбєрvvлэн байж ботгоо vнэрлэж байгаа тухай зурагтаар гарсаар байлаа . . .

2007.11.28

Бүрэн эхээрээ...

Дөрвөн мөрт-8

Хосгүй хайрын минь эзэн хүний нутагт байгаа
Хонгор намайгаа гэсэн сэтгэл тэнд байгаа
Хоног хоногоор хүлээх итгэл нь хамт байгаа
Хос зүрхний минь өрөөсөн холын хол байгаа

Бүрэн эхээрээ...

Блогоор аялсан түүх - 5

Дүүгийн блог
Би энэ блогийн тухай бичихээсээ өмнө энэ блогны эзэн надтай ямархан сэжимээр холбоотой болохоос эхлэе гэж санаж байна. Би энэ насныхаа ханийг сурагчийн ширээнд тохой залган сууж асан тэр л ангиасаа сонгосым. Гэхдээ сонголт хийсэн гэхэд одоо бодоход эргэлзээтэй. Өөрөөр хэлбэл юугаа ч мэдэхгүй хүүхэд насандаа учирсан учир яг сонгосон гэхэд хэцүү. Сонгогодсон ч байж болох. Өөрийгөө хальт дөвийлгөв. Тэгээд одоо бид хоёр гурван хүүхэдтэй. Том нь хүү 20, бага хүүнь 4-тэй дундаа нэг охинтой юм. Тэгвэл миний ханийн эгч мөн л ангиасаа ханьтай болсон бөгөөд, мөн гурван хүүхдийн эцэг эх л дээ. Тэдний том хүү нь он гараад 20, бага хүү нь 4- тэй дундаа нэг охинтой юм. Чухам ямархан учрал гэж ийм байдгийг мэдэхгүй ч бидэнд нэг иймэрхүү ойролцоо, адилавтар төстэй зүйлүүд олон бий. Гэхдээ бид тус тусдаа өссөн орчин нөхцөлөөс авхуулаад хувь хүмүүс нь ч, гэр бүлүүд маань ч мэдээж өөр өөр л дөө. Одоо энэ блогны эзэн Хикари гэгч маань тэдний том хүү юм. Манай хадмынхан угаасаа хоорондоо тийм гэхийн аргагүй эвтэй найртай, халуун дулаан гэр бүл л дээ. Би эднийд аль хүүхэд ахуй цагтаа л ирсэн болохоор энэ талыг нь харин сайн мэдэхийм. Тэр чанар нь биднээр дамжиж манай хэдэн айл гэж хэн хэнийх нь мэдэгдэхээ байчихсан айлууд байлаа. Хагас бүтэн сайнд хүүхдүүд маань бүгд ёс юм шиг бие биенийхээрээ очиж, нийлэлдэн тоглож наадна. Заримдаа бидэнд ч гэсэн аятайхан. Яагаад гэвэл бид хэн хэн нь ялгаагүй залуухан байсан учир нэгнийдээ өгчихөөд гараад алга болох жишээтэй. Манай том энэ хүү хоёр нэг сургуулийн нэг анги гээд салж хагацана гэж үгүй. Яг л нэг айлын хүүхэд шиг. Тийм учир энэ хүү яг л миний хүү шиг надад санагдах. Гэтэл энэ хүү маань блог хөтөлдөг юм байна. Мэдээж бусад хүнд бол нэг их сонин биш байж болох юм. Эцэг эхчүүд бид үр хүүхдээ бие хаа нь өсөж том болохыг нь анзаарах хэдий ч дотоод хүн нь, хүн чанарыг олон, хувь хүн болон төлөвшин, өсөж өндийж байгааг тэр болгон анзаардаггүй бололтой. Өөрөөр хэлбэл эднийг нөгөө л нялхаараа байгаа мэт бодож явах юм. Энэ блогийг уншаад эд маань хүний зэрэгт хүрэх гэж өсөж өндийж байгаа юм байна гэсэн бусдад ив ил юмыг сая л нээж олж байгаа мэт санагдсан учир блог хөтөлж байгаа нь маш сонин, бас их хөөрхөн санагдана. Бага байхад том хүмүүс өөрийг минь тоож хэд гурван өгүүлбэр ярихад хүртэл өөрийгөө том болсон мэт санаж ихэд баярладагсан. Би Хикаригийн ээж аавын үеийн, бас хамаатны хүн тул энэ хүүгийн хувьд өөрийгөө том хүн гэж бодном. За ингээд зарим нэг бичлэгийг нь баримжаалж ойлгосноо хэлье гэж санав.
Дүү маань блогоо "Гэрэл" гэж нэрлэжээ. Энэ нэр гэрэл гэгээ гэдэг утга агуулах авч нөгөө талаасаа манай эхнэрийн хамгийн бага дүү ийм нэртэй сайхан охин байж байгаад цаг бусаар хорвоог орхисон юм. Тэр эгчийнхээ нэрийг өгсөн байж болох гэж санав.
"Миний чулуу" бичлэгтээ эх орныхоо өнөө үеийн хүмүүсийн авир араншин хийгээд, нийгмийн энэ нөхцөл байдалд сэтгэл дундуур байгаа ч гэсэн энэ л эх орны хүү нь байж, эх орноорооо бахархаж, түүхийн буурал талд бяцхан чулуу нь болон үлдэнэ гэжээ.
"Түүхээс ухаарлаа " бичлэг дээрээ монголын түүхээ он цаг хугацаатай нь хураангуйлж дурдаад, өөрийнхөө амьдарч буй он цагийг түүхийн аль хэсэгт ямархан янзаар бичигдэх бол хэмээн санааширсан байна.
Бас цаг хугацааны хурдны талаар Дэлхий бөөрөнхий биш гэдэг Томас Фрийдманы номноос ишлэл авч энэ ертөнцийн өнөөгийн хөгжил дэвшилийн хурднаас хоцрохгүй байх юмсан гэсэн эрмэлзлэлээ илэрхийлж.
"Морины хэрэглээ" гэсэн этгээд нэртэй бичлэгтээ хэдийгээр энэ нэр нь өөр утга агуулах авч адууг хүн ямар хэрэглээндээ, хэдийнээс эхлэн хэрэглэж байгаа талаар бичиж.
Мөн ачит ээждээ ачлалгүй хандаад байна уу даа хэмээн өөртөө ажиглалт хийж, өөртөө "тааруу" гэж шулуухан дүн тавиад " харамсах өдөр ирж ч болно" гэж өөртөө маш хатуу анхааруулсан байна.
"Квадратизм" бичлэгээрээ эсрэг тэсрэгийн үзэл хэтрээд байгааг гаргасан бололтой. Өөрөөр хэлбэл хэтэрхий их туйлшираад байгааг, үүнээсээ болж алдахвий гэсэн эмзэглэлийг илэрхийлж. Гэхдээ квадрат гэсэн нэрийг ах нь нэг их сайн ойлгосонгүй. Сайн ухаж ойлговол муулсаныг давхар муулах гэсэн санаа байгаа юм боловуу гэж санав. Би буруу ойлгосон байж болох.
Боловсролын байгуулагат байгаа авилгалын тухай эмзэглэдэгээ бичсэн байна. Бодвол өөрөө оюутан учир энэ байгуулагатай өөрийнхөө хэрээр ойрхон байж, өөрт ажиглагдсанаа бичсэн бололтой. Энэ мэтчилэнгээр миний дүү өөрийнхөө бодож санаж сэтгэж шаналж явдаг дотоод сэтгэлээ өөрийн цахим өврийн дэвтэртээ буулгажээ. Хэдийгээр энэ нь блог болгонд байдаг эгэл жирийн бичлэгүүд мэт бусдад санагдах авч, миний хүүтэй чацуу, жоохоон юмнууд урдуур хойгуур гүйлдэж байсан хүүхдүүд ийм том болоод энэ нийгмийн нэгэн гишүүн болон төлөвшиж, монгол орныг ирээдүйд өртөөчлөн авч явах бидний дараагийн үеийн хүмүүсийн эгнээнд хүрэх гэж тэмүүлж яваа хүү гэж бодохоор надад яагаад ч юм өхөөрдөх, бас бахархах сэтгэл төрлөө. Ямар ч байсан хэдий насан бага хүүхэд ч гэсэн үхмэл, унтмал байдалд биш сэргэг сэрүүн байдалтай байгаа нь үнэхээр бахархууштай. Би хэдийгээр эднийгээ жаахан хүүхдүүд л гэж мэдэхээс өдий хэмжээнд хүрсэн том хүмүүс болж гэж төсөөлөөгүй явжээ. Үнэхээр итгэмээргүй юм. Ийм сайхан зүйлийн хажуугаар би өөрийгөө буруутгах нэгэн сэжүүр олж харлаа. Тийм их үй зайгүй хамтдаа өсөж байсан хүүхдүүд одоо яг энэ хүн болж төлөвших насан дээрээ энэ бөмбөрцөгийн хоёр талд өсөж байна л даа. Эд нар ид л бужигнаж байсан зургаа, долдугаар ангийнхаа үед салсан байх. Миний хүү АНУ- д гэрээсээ таван цагийн зайнд нэгэн коллежид, энэ хүү Японд нэгэн сургуульд ганц ганцаараа сурч байгаа юм. Эд нар хоорондоо салаад одоо бараг зургаан жил болж байна. Мэдээж уулзалдах нь тодорхой боловч хэзээ юм бол. Гэтэл тэр үед нөгөө хүүхэд ахуйд байсан шигээ байж чадахгүй байхдаа гэсэн бодол надад давхар бодогдож хамрын угаар шархирч суунаа. Хэдийгээр үргэлж хамт цуг байх албагүй ч ойрхон байх ёстой эднийгээ холдуулсан энэ буруу үйлд аав хэмээх би ихэд буруутай гэдгээ ухаарахаас цаашгүй суух юм даа. Бид л амьдрах ёстой газраа "амьдарч чадаж" байсан бол эд маань холдохгүй л байсан байхдаа. Би хүүдээ бие биендээ захиа занаа бичиж бай, бие биенийхээ сургийг гаргаж бай, орон зай хол ч сэтгэлээрээ ойрхон байх хэрэгтэй гэж хэлдэг л юм. Гэвч эд маань ямархуу холбоотой байдаг юм бол гэсэн эмзэглэл ажигладлаа.
Ямарч байсан дүүгийнхээ блогийг уншсанаар та нарыгаа энэ хорвоод оршиж, өөрийн гэсэн дүр төрхөө олох гэж эрмэлзэж, өөрөөр хэлбэл том болж байгаа юм байна гэж санахад хүрлээ. Тиймээ биднийг өөрсдийнхөө үеийг олж авч амжаагүй байхад бидний дараа үе өсөн дэвжиж, урган төлжиж байгаа юм байнаа. Ямартай ч "унтаагүй" "сэрүүн" байна гэдэг чинь хамгийн их олз. "Миний дүү,миний хүү" улам ихийг унш, улам ихийг бод, сэтгэ. Аливаа юманд үнэн сэтгэлээсээ хандаж яваарай . Ингэж л чадвал бусад нь цаашдаа сэтгэл зүрхээ чагнаад явахад болчихно доо. Бумаа ах нь.
Бүрэн эхээрээ...

Сонин зүүд

- За тэр! ёстой хөөрхөн таарч байна шүү дээ. Миний хүү чинь ноднингоо бодвол мундаг том эр болжээ. Хүүхэд өснө гэдэг ч үгүй мөн хурдан юмаа даа гэж эмээ нь хүүгийн дээлийг янзлангаа хэлэхэд
- Хэлээд юүхэв! Ноднин энэ дээлийг чинь одоо хэн нь өмсөж байсан юм дээ? гэж өвгөн асуухад
- Яагаав! Батаа, Дархаа, Очироо үгүй ээ, өө нөгөө хэний бага. За байз эднийг чинь одоо ингээд холиод байдгиймаа гэж эмээгээ мунгинахад хүү
- Сүрнээ ахын өмсөж байсан дээл шүү дээ гэтэл эмгэн сая ухаарч
- Тийм л дээ. Цогоогийн бага. Энэнээс арай ах юмдагуудаа гэхэд өвөө нь
- За миний хүү энэ жил хамгийн эрт ирсэн юм чинь энэ эмээлийг эзэмшээрэй. Тэгээд цаагуур чинь чөдөр, ногт, ташуур юу байна шилж аваад тэмдэг тавиарай. Түрүүлж ирэх ч бас сайхан шүү гэхэд хүү баярласан нүдээр өвөөгөө харж гарынхаа араар нусаа шудрана.
Энэ хүүг Амараа гэнэ. Газар дэлхий тавирч, зуны дэлгэр цаг эхлэхийн алдад энэ өвгөн эмгэн хоёр дээр ирдэг арваад тавиулуудын нэг. Амараа анги бага, газар ойрхон тул эрт ирж байгаа нь энэ. Олон хүүхэд цугладаг тул өмсөх дээл хувцаснаас авхуулаад, эмээл хазаар дутдаг тул хөдөөний айлын зангаар эртлэн ирсэн нь нэг, нэг юм өмчилж авдаг номтой. Хүү энэ жил гутлаар айлтгүй. Аав нь энэ хавар онц гарсан гэж орос бакаал авч өгсөн. Шив шинэхэн тул үнэр нь хүртэл хүүд сайхан санагдаж, бусдыгаа ирэхэд гайхуулах юмны нэг нь.
Өвгөн эмгэн хоёр ч гэсэн хаврын хавсарганд малтай ноцолдож, харшиж гүйцээд байхад хүүхдүүдийн түрүүч ирж, хонь хурганд гүйхээс авхуулаад гар хөлийн үзүүрт зарагдах болсонд баяртай байлаа.
Өчигдөр дөнгөж ирсэн хүү өнөөдөр хониндоо явах гэж байгаа нь энэ. Хүүг хөдөө гэртээ ирэхэд жил болгон зусдаг зуслангийнх нь ойролцоо газар, эргэн тойрны хэдэн толгодыг ухаж сэндийчээд, хөрсийг нь эргүүлж, улаан шороон овоо босгоод хаячихсан нь хүүгийн нүдэнд эвгүй тусна.
Өвөө нь хонины бор морийг нь эмээллэчихээд, орж ирээд
- За ингээд миний хүү хоньчин боллоо доо. Өнөө маргаашдаа яахав. Удахгүй нөгөөдүүл чинь цувраад ирэхээр миний хүү ээлжтэй болноо гэлээ.
Эхний өдөр учир хүү их л нэр хүндтэй байлаа. Том хүн шиг өрөөсөн хөлөө шиг борхирч суугаад, цайнд хийсэн боорцогоо идчихээд нусаа татангаа
- Яагаад энэ хойд Санжийг ар өвөргүй ухаад хаячихсан юм бэ? Өвөө гэхэд
- Тиймээ миний хүү! Эндээс баахан алт гарсан юм байх. Хотын хүмүүс ирээд л ухаад хаясандаа. Одоо бүр цаашлаад л байгаа юм. Дороос нь юмыг нь авчихаад ингээд л хаячихдаг улс бололтой. Хятад хүмүүс чиг л цуг яваа харагдсан. Энэ байгаль одоо хуучин шигээ сэргэхгүй дээ. Хайранчиг нутаг орон минь.
Уг нь энэ Санжийн арлуу агь, ганга, шувуун хөл, яргуй гээд богино хөлтэй малыг цатгачих юм байх л ёстой. Даанч миний хүү эргүүлээд хаячихсан энэ их шороог яаж гатлахав. Тэгээд ч эд тэсэлж дэлбэлээд байгаа юм. Аюултай шүү гэхэд Эмээ нь
- Миний хүү ундаа мартав гээд нусыг нь дээлийнхээ хормойгоор арчиж өгөнгөө хүүгийн гарт байсан номны зургийг харж их л андрангуй
- Энэ чинь юув дээ? миний хүү гэтэл
- Өө! энэ номыг зуны даалгаварт уншаарай гэсэн гэтэл
- Уухай! Худлаа ярих нь уу чи? Тархи чинь. Одоо байтлаа та нарыг нүцгэн шалдан хүнтэй ном умш гэдэг болоо юу гэтэл Өвөө нь
- Юу? Алив аваад ир гээд авч үзэв. Яах аргагүй эрэгтэй эмэгтэй хоёр хүний нүцгэн зураг байх аж. Хоёул урдаа навч наачихсан, эмэгтэй нь цэцгэн хүрээ хийгээд толгой дээрээ тавьчихсан, гартаа алим атгачихсан, хөтлөлцөн зогсоо зураг байлаа. Хүү ихэд сандарч
- Үгүй ээ! энэ чинь Адам Ева хоёр. Энэ ном хүн анх үүссэн тухай ном. Зурган дээрх хүн нь л хувцасгүй байх үеийнх болохоос том хүний ном бишээ
- За яахав умш гэсийм бол умшихаас. Үнэн эсэхийг аав ээж хоёр чинь ирэхээр асуумз. Худлаа байвал уу, шилбүүрээр ороолгоно гэж мэдээрэй гэснээ
- Өвөөд нь бас нэг ном бий. Монголын нууц товчоо гэдэг ном. Энэ ном л ер нь эцсийн дүндээ монголыг төлөөлж, та нарыг монгол хүн гэдгийг батлах байх гэж хэн ч үл ойлгох алс хэтийн юм хэлснээ, та нар бөөгнөрөхөөрөө энэ зун уншаарай.
- За хүү минь одоо хөдөл, хөдөл. Цаад хонь чинь буруу гарчихна. Далиу эвэртэй ягаан сэрхээ л сайн харж яваарай. Наад годрон чинь ногоо хөөгөөд хонь дагуулаад тогтохгүй шүү. Хонио болж өгвөл тогтуун байлгаарай гэлээ.
Энэ өдрөөс хойш нилээд хэд хоног өнгөрлөө. Нэг өглөө хүү “нөгөө их шорооны цаана гаръя” гэж шийдэн хонио тууж явлаа. Сул шороо хонины хөлөөр босож хамар амруу орон найтааж, морь нь тургин явна. Ноднинхон мөөгөн хүрээ эрээлсэн энэ Санжийн араар бусад хүүхдүүдтэй цуг аргал, мөөг түүж явсансан. Одоо зүгээр л улаан шороо. Хаа нэг тэсрэлтийн Дүнн! хийх битүү чимээ алсад дуулдана. Тэр дуунд ганц нэг хулгана зурамхан цочино уу болохоос хонь мал түрүүчээсээ дасаж байгаа бололтой.
Хүү хонио туун арай гэж тэр их шороог гатлан цаана нь гартал сүүлчийн овгор шорооны ёроолд нэг юм гялтаганах шиг болоход сониучирхан очиж үзэв. Эрхий хуруун чинээ ээзгий шиг арзгар шар чулуу байх аж. Мориноосоо бууж авч үзсэнээ “энэ лав нөгөө алт гэдэг нь байх” гэж санан өвөртлөв. Хонио хойд энгэр бараадуулчихаад, мориноосоо буун номоо унших гэж түрүүлгээ харан хэвттэл цээжин доорооос нь нөгөө олсон юм нь нухаад болдоггүй. Тэгээд түүнийгээ гаргаж ирэн эргүүлж тойруулан үзэнгээ бас хажуугаар нь номоо хармар болох гэнэ. Энд ирээд овоо хэд хонож байгаа ч гэсэн номоо нэг л олигтой уншихгүй л байгаа юм. Хий дэмий л “хэддүгээр хуудсан дээр яваа бол” гэж хуудсыг нь тоолон эргүүлнэ. Тэгээд л овоо эхэлж байснаа элдвийг бодон мөрөөдөж, заримдаа ганцаараа ярин тоглоно.
Одоо бол нөгөө олсон юмаараа машин болгон өөр дээрээ явуулж байснаа өөдөө харан хэвтлээ. Цэв цэлмэг тэнгэрт хоёр бялзуухай бие биенээ хөөн нисэлдэж, исгэрэн жиргэнэ. Тэднийг харан нарны гялбаанд өрөөсөн нүдээ анин хэвтэж байснаа хүү нам унтчихлаа…
… Байгаль дэлхийг чимэж, өнгө будгийг нь ялгаж байдаг уул ус, ургамал ногооноос авхуулаад бүх юмс үгүй болохоор хорвоо дэлхий тэр чигээрээ үнсэн саарал өнгөтэй болжээ. Хүү дагжин чичирч даарахын хэрээр өвөөдөө наалдан сууна. Хөөрхий өвөө нь ясан хэдрэг болтлоо туржээ. Эргэн тойрон үл таних хүмүүс хөлхөлдөн явна. Тэд бүгд туранхай бөгөөд хувцастай хүн нэг ч алга. Бүх хүмүүс ардах, урдахаа мөнгөөр таглажээ. Тэдний нүдэнд айдас хүйдэс үзэгдэхийн зэрэгцээгээр эв нь таарвал идчих гэж байгаа юм шиг араатанлаг шинж тодроно. Хүү ч айдас хүйдэсээр дүүрэн.
- Өвөө бид хаана байгаа юм бэ? Энэ хүмүүс яагаад нүцгэн байгаа юм? Нөгөө байгаль дэлхий, өвс ургамал, хонь мал хаачаа вэ?
- Хүмүүс бид чинь шуналдаа хөтлөгдөж, эвдэлж хэмхэлж, ухаж төнхөсөөр, бүгдийг барсаан хүү минь. Одоо идэж болохыг идэж, шатаж болохыг нь шатааж дууссаар энэ дэлхийд хүнээс өөр юм үлдсэнгүй дээ.
- Манай улс хаачаав?
- Улс орон гэж үгүй болсоон. Бүх хүмүүс холилдон байдаг болсон. Гагцхүү биендээ наасан энэ мөнгөөр л аль газрын хүн бэ? гэдгийг нь мэдэж болно.
Хүү эргэн тойрноо сайн хартал бүгд Адам Ева хоёр шиг болжээ. Тэд ард урдаа навч биш мөнгө нааж, зарим нь гартаа алим биш алт барьжээ. Америк мөнгө, хятад мөнгө, монгол мөнгө гээд өөрс өөрсдийнхөө мөнгийг наажээ. Хүү
- Одоо тэгээд ой мод, чулуу нүүрс гээд гал болох юм юу ч байхгүй юү?
- Байхгүй ээ хүү минь Тэд бүгдийг идэж болох бүхнээ идэж хоосолсон. Дараа нь гэр орон, хувцас хунараа хүртэл шатаасан. Одоо энэ ганц нар л үлдсэн. Хүмүүс тэрэнд арай хүрч чадахгүй байгаа юм.
- Энэ их мөнгөө яагаад шатаахгүй байлгаад байгаа юм? Энэ чинь цаас юм чинь шатна шүү дээ.
- Хүмүүсийн хамгийн хайртай юм чинь энэ мөнгө шүү дээ. Тэд энэнийхээ төлөө л явсаар ийм болцгоосон. Яаж ч осгож үхэх гэж байсан тэд үүнийгээ шатааж чадахгүй. Тийм л хайртай. Зарим нь хөлийнхөө уланд зузаан мөнгө наасан байгаа. Зарим нь биеээрээ дүүрэн элдэв янзын алт мөнгө зүүсэн байгаа. Тэд өөрсдийгөө бусдаас баян гэж боддог юм. Зарим нь монгол мөнгөө гадны мөнгөөр сольж наасан байгаа. Тэд нар бусдаасаа арай өөр дөнгүүр байх гэж чамирхаж байгаа нь тэр. Хүний энэ чанар ямар ч үед арилахгүй юм даа.
- Одоо тэгээд хүмүүс цаашдаа яах вэ?
- Яахав дээ хүү минь. Юу хийсэн, түүнийхээ үйл лайг үүрэх л байхдаа гэснээ.
- Миний хүү хэдий ийм байгаа ч гэсэн хэн нэгэнд тусалж, өөр нэгнийг хайрлаж хүндэлж байгаарай
- Тэртээ тэрэнгүй дуусаж байгаа юм бол тэгж яахын бэ? өвөө
- Яахав дээ. Эцсийн мөчид бие биенийхээ мөрийг түшээд ч болхоноо сууж болно шүү дээ гээд өвөө нь хэд хэд бөгшүүлгэн ханиалгаад бахардан түрүүлгээ харан унав.
- Өвөө! өвөө! гэж дуудтал өвөө нь нэг сэхээ авч
- Миний хүү өвөөгийнхөө цээжин доор байгаа юмыг аваарай. Өөр хүнд хэзээ ч, яасан ч өгч болдоггүй юм шүү. Өвөө нь өдий болтол хадгалж ирлээ. Миний хүү сайн хадгалаарай гээд амьсгаа нь тасрав.
Хүү өвөөгийнхөө яс арьс болсон туранхай цээжийг эргүүлтэл цээжин доор нь Монголын нууц товчоо гэдэг ном байх ажээ. Хүү номыг автал ард нь уухилах дуу гарав. Эргэн хартал урдаа еэнь, доллар, юань, ёвро, рубль унжуулсан том том хүмүүс араа шүдээ яралзуулан, нүд нь улаанаараа эргэлдэн дөхөн айсуй. Тэдний нүд хүү, ном хоёроос үл сална. Хүү номоо тэврэн чадлаараа зугтлаа. Нөгөө хэдийг хөөж эхлэнгүүт тэдний араас энэ дэлхийн бүх хүмүүс зэрэг шуугилдан дайрлаа. Хүү хариугүй баригдахын даваан дээр хөл нь газраас хөндийрч… хүү нойрноосоо сэрчихлээ.
Хамаг биенийх нь хөлс цутгаж, амьсгаа нь дээр дээр давхцана. Толгойных нь хажууд ном нь дэлгэгдэн хуудас нь эргэнэ. Баруун гартаа нөгөө арзгар алтаа атган цээжин дээрээ тавьсан байлаа. Хүү нөгөө алтыг ихэд зэвүүцэнгүй харж, газар сарлан малтаж булаад, нэгэн цагаан чулуугаар дээр нь тэмдэглээд орхив.
Гэхдээ яагаад ч юм хүү намар буцан буцатлаа тэр чулууг мартаагүй. Мартаагүйгээр барахгүй бараг өдөрт нэг удаа тэр зүгрүү харсаар байсан юм.
Алс тэртээд тэсэлгээний Дүнн! Дүнн! хийх дуу сонсогдсоор . . .
Бүрэн эхээрээ...

Би хошигрохгүй ээ…

- - Еээе! Еээе! Еээе! гэж эвшээнгээ
- За байз өнөөдөр нэг гардаг арга байна уу? Үгүй юү? гэсээр нарийхан хонгилоор багтаж ядан урагшлахдаа
- намаршаад ирэхээр энэ муу нүх хүртэл нарийсаад байдгийм шүү зүгээр гэж үглэнэ. Нүхний дотор ханан дээр байсан хэдэн ялаа “за гарахаасдаа” гэсэн янзтай ойр ойрхон нисэж буусаар нүхний амаар дуртай дургүй гарах нь жаахан үнэртэй ч гэсэн халуун бүлээн нүхнээс гарах тун дургүй байгаагийнх.
Энэ муусайн ялаанууд дулаан газар бараадаж хоночихоод өглөө гарахдаа намайг наашилж явааг гадаа сахиж байгаа нөхөрт мэдэгддэг даанч хуншгүй шүү. Гэхдээ энэ хэдэн ялаа яг тэгж байгаагаа мэдэхгүй л дээ. Надаас айгаад л тэр. Би ч нэг юм ялаа малаахан айлгаад л байдгийн.
“За хө! яасхийж гаръя дээ гэсээр алхаа нь удааширна. Нар хүртэл гарах нь оройтоод л мөдхөн их унтлагын цаг болно доо. Салхи хаанаасаа байгаа бол нүхний амаар харагддаг гурван ерхөгний толгой аль талруугаа ганхаж байгаа бол? Нүхний аман дээр юу тавьсан бол? гэсээр бүр залхаж гүйцлээ. Залхлаа гээд яахав дээ. Ямар энэ хэдэн мөндөл хотилхонд найдалтай биш. Энэ хэдийг амьд байлгачих санаатай ингэж үйлээ үзсээр сүүлдээ бүр нэр нүүрээ барчихым” хэмээн бодно.
Өглөөн нар эхэлж тусдаг энэ энгэрийн чандмана хэлбэртэй гурван дошны хамгийн баруун талын нүхний хөгшин бурхи өглөөн нартай зэрэгцэн гадаалах гэж яваа нь энэ. Нүхнийхээ аманд алд хиртэй дөхөж ирээд
“За хөөрхий! ерхөгний толгой ч харагдахгүй л байна даа. Яая! цэвэр агаар гэж сайхан шүү. Юундаа яарахав. Эндээ жаахан байзная. Агаар мөн сайхан байнаа. Жаахан урагшилбал ерхөг харагдах нь уу? Ээ дээ тэр байна. Хөдлөхгүй байна. Салхигүй байна гэсэн үг. Энэ чинь л аюулдаа. Одоо үнэртэх хэрэгтэй. Бас чагнах. Байгалиас юу заяасан түүгээрээ л амьдрана шүү дээ. Бага багаар урагшилнаа. Өшөө нэг жаахан яваадахвал хойд энгэрийн гурван гэр харагдах ёстой. Тэндээс гарах утаа л салхины чигийг гарцаагүй заана даа” Дөхөн дөхсөөр нүхний аман дээр ирж хамраа сартагануулан үнэрлэнэ.
“Гайгүй байгаам бишүү дээ? Айн! Нүхний амны шороог сайн харах хэрэгтэй” гэх зуур баруун урд хөл нь янгинах шиг.
Мөндөл байсан цагдаа. Аавыгаа унтаж байх хооронд мундаг амьтан болж өглөөн нарнаар түрүүлж гарах гэж давдагнаж байгаад нүхний аман дээр тавьсан юмыг мэдэлгүй орчихсонсон. Хөвс гээд нэг их зөөлхөн санагдахын зэрэгцээ тасхийгээд л газраас хөндийрчихөж билээ. Тэр муу тахир юман дээр урд хөлөө хавчуулаад бараг хагас өдөр хэвтсэн шүү. Эхлээд гарчихмаар юм шиг санагдаад хамаг л хүчээрээ тийчигнээд байсан, сүүлрүүгээ хамаг бие янгинаад, уйлмаар санагдаад, толгой тархи дүүрээд ухаан тавьдгийн даваан дээр нөгөө хүн гэдэг чинь ирээд намайг салгаад тавьчихсан. Хариугүй жаахан юм болохоор голсон байх л даа. Хөлөө чирсээр салганаж ороод, аавдаа хойд борвиноосоо хоёр хазуулж, ээжээрээ өмөөрүүлж билээ. Хэд хоног чичирч хэвтсэнсэн. Нөгөө хүн гээчийн үнэр надаас салдаггүй, бусад маань хажиглаад л. Тэрний хүчинд хүний үнэрийг хаа байгаа барааны газраас мэддэг болсон доо. Түүнийгээ санасан Соривт газрыг нилээн сайн шиншлэнэ. Сүүлд нь олон ч удаа тэр хавх байгааг мэдсэндээ, андашгүй юм билээ. Газрын хөрсийг онгилж хавхаа хийчихээд дээрээс нь адууны хомоол үйрүүлж, өнгөцхөн шороогоор дарчихсан байдгийн. Тэгээд бас болоогүй ээ өвсөөр шүүрдсэн болчихыг нь яанаа. Хүн бас тэгж байгаад ёоёотой. Шиншилж, шиншилж өнөөдөр л лав хавх алга гэж оношлов. Энэ хүн гэдэг чинь отно, сахина гэж нэг аюул бий. Чимээгүй байх тусмаа аюултай.
- Юутай ч гэсэн цэвэр агаар амьсгалангаа хэсэг хэвтэе байз гээд дээр болсон нэг явдлыг санав. Бас л ингэж үйлээ үзэн байж гартал нүхнийх нь зүүн урд талд нэг хавтгай голдоо нүхтэй юм тавьчихаж. Хэд хоног хялайгаад хэвтчихсэн. Сүүлдээ тэсэхээ байгаад нэг шөнө очоод үзтэл нэг их гэмтэй юм биш шиг. Маргааш өглөө нь билүү нүхнийхээ аман дээр гараад хэвтэж байтал нүдний буланд нэг юм хөдлөх шиг болонгуут эргээд л орсон шунн! гээд л явчихлаа. Нүхнийхээ мухарт очоод хэвтчихсэн. Нүдний дээх нь хорсоод байсан нь сүүлд хэдэн цагаан үс ургасан юм. Түүнээс хойш намайг Сорвит гэх болсон доо. Салхи баруунаас голдуу юм болохоор зүүн урд тэр хаалтыг тавьсан байгаа юм. Оноогүй уурандаа хаалтаа өшиглөсөн байна лээ. Хүн гэж юм чадахгүй байж их ууртай
- За байз урагшилах уу? болих уу? гэтэл ард нь точигнолдсон дуу гарлаа. Өнөө хэд чинь сэрчихэж. Одоо яагаа ч үгүй байхад гарна гээд л оволзчихно доо гэж бодож дуусаагүй байтал араас нь
- Аливээ жаахан агаар амьсгалахсан. Энэ үмхий нүхэнд амьдаараа үнэр орох нь
- Хн! Дөнгөж сая сэрчихээд үнэр орохоо одоо л мэдэж гэнэ. Болоогүй байнаа, их сэжигтэй байна. Наанаа түр байж бай гэж тушаав. Өнөөх нь мөчөөгөө өгөхгүй
- Энэ хэдэн мөндлийг л бодсын. Түүнээс би еөр эндээ байж байгаад үхсэн ч яахав Энэнтэй нэг нүхэнд орсоноос эхлээд л ингэж эрүүдсэн. Олон л жил боллоо жаахан сулрах болов уу гэсэн үгүй юмаа. Улам л чангараад байхым гэж бодлоо
- Хөөе болж байна уу? Ядаж байхад нүх таглаж хэвтчихээд унгаад байх юм
Унгаад байхдаа яах вэ дээ. Нээрээ унгачихс юм болов уу. Сүүлийн үед хөгшрөөд хэдэн нүх сүвнийхээ амыг мэдрэхээ байгаад байгаа юм. За за намар болохоор хэний янаагүй л ингэдэг шүүдээ зүгээр гэж бодоод
- Болоогүй ээ болоогүй. Амьд байя л гэж бодож байвал тэвчих л хэрэгтэй. Бид чинь тэвчээрээрээ л хүнээс илүү байж амьдарч байгаа. Хүн гэж ёстой хачин амьтад. Хоёр хөлтэй, босоогоороо явдаг, хавтгай нүүртэй, шүд нь юу ч даахгүй, чих нь хажуудахаасаа өөрийг сонсохгүй, нүд гэж харанхуйд харж чадахгүй, юмыг хамартаа тулгаж байж л нэг юм үнэрлэсэн болдог. Байгальд бараг тэнцэхээргүй амьтан байхгүй юү. Тэгсэн хэрнээ ёстой зэрлэгийн дээд зэрлэг гээд л бодож байтал араас нь
- Цэвэр агаар амьсгалах юмсан. Өдий хүртэл амьдарчихаад ингээд бүтэж үнэн тавилантай юм байх даа гээд л үглэв
- За за энийг нэг агаар амьсгалуулахаас үглээд салахгүй нь гээд хонгилоор зөрдөг цүлхэгэртээ орж хажуугаараа зөрөхөд нь
- Миний байснаас цаашилж болохгүй шүү гээд хойно нь гарснаа
- Пүү! нээрээ жаахан эвгүй үнэртэй байна шүү. Миний ходоод сайн л байгаа юм байна. Пүү! тэсэхгүйнээ гэж хоёр савраараа хамраа дарснаа. Энэ одоо аль ходоодноос гардаг байнаа. Муу ходоодноос уу, сайн ходоодноос уу. Хоёр ходоодтой хосгүй амьтаддаа бид. Пүү! ерөөсөө тэсэхгүй нь ээ гэтэл өнөөх нь
- Үгүй шүү. Амьд байя л гэвэл тэсэх л хэрэгтэй гэнэ
- Алив байраа солъё оо. Цаана чинь их сэжигтэй байна гээд өнөөхийгөө хойшлуулав
Сорвит хотил насныхаа дараа жилийн зун анх энийгээ харж билээ. Тэр жил Сорвит ид л насандаа байсансан. Бусдаас яагаад ч юм илүү. Ноос үсээ аль хавраар шахуу хаяаад, бусад нь шараараа байхад Сорвит хар сор гялалзуулаад л, хөл гар гэж жигтэйхэн чанга. Ганц нэг чанарлаг өвс идчихээд л болчихдог байсан цаг. Нэг өдөр одоо энэний эцэг ахлагч байж бүгдийг цуглуулаад
- Бидэнд давс хэрэгтэй байна. Давсгүйдсэнээс ноос үснээсээ ч салж чадахгүй, тарга тэвээрэг ч авч чадахгүй байна. Хэн нэг цовоо сэргэлэн нь явах хэрэгтэй байна гээд л… Энэ чинь тэгэхэд аавынхаа араар ороод л намайг ч хараад байх шиг. Би ч тэгэхэд гал цог дээрээ байсан болохоор энэнд мундаг амьтан болох гэж
- Хэг! Хог! Хэг! Хог! гээд л хошигорч билээ. Хоолой моолой ч ямар ч сайн байсын зүгээр Хэг! Хог! гэхийн хажуугаар давхар шүгэлтэй юм шиг дуугараад л. Тэгээд л явж өгсөн дөө. Их ч хол явсан. Нөгөө давсыг олоод хөрвөөж, хөрвөөж, бас болоогүй ээ энэнд долоолгох гэж нүүрээ давсдсан гэж байгаа. Тэгээд л давхиж явахдаа өнөөх анчин гэдэгтэй улаан халз таарсан шүү. Би хэрэндээ хяраад л хөдлөхгүй санаатай савраараа нүдээ дарчихаад л хэвтээд байсан. Нүдрүү давс ороод л мөн хэцүү байсан шүү. Тэр үеийн хүмүүс өөр байсан байхгүй юү. Давсанд яваа юм шиг байна орхи орхи гэсэн байх яваад өгч билээ. Одооны хүмүүс бол тийм биш шүү дээ. Тэр баруун энгэрийн Бандгар шарыг яалаа. Тэр Бандгар шар таргалаад л байгаа хэр нь ердөө сорлоддоггүй мөн хачин тарвага байж билээ. Надтай их тэрсэлднээ. Нэг өдөр жаал унтчихаад оройн гараа л байсан санагдана гараад иртэл Бандгар шар баруун энгэрээр дүүрэн хошигроод л хачин байна. Гайхаад харсан чинь жижигхэн цагаан нохой шогшоод л байна. Нэг их эгдүүтэй надад ч гэсэн сонин санагдаад байсан. Гэхдээ би хэвтээд л байлаа, уг нь босмоор санагдсан ч Бандгар шар л
- Аймхай минь босоод хараа ч гээд байхаар нь зөрмөөр санагдаад хэвтэж байсан чинь Пад! гээд л явчихлаа. Бандгар шар ч бандага гээд л уналаа. Тэгсэн довны цаанаас нэг хүн босож гүйж очоод л тэртээ тэргүй үхэж байгаа амьтныг чинь сүүлдэж аваад л, газар саваад л байгаа юм ёстой муухай. Тэгээд толгой нь гилжийж ирээд л, хоёр гартаа ээлжилж сэлгээд л авч яваа харагдсан. Хөөрхий Бандгар шарын амьгүй болсон бие нь сул унжаад л, ам хамраас нь цус дусаад л өрөвдмөөр гэж. Би зүрх шимширч байсан ч гэсэн хүн гэдэг амьтныг улам жигшихийн тулд хараад л байлаа. Хүүхэд шуухадгүй ирж үзээд л, нөгөө буутай хүний мөрөн дээр нь алгадаад л, бодвол магтаад байгаа бололтой. Марсайтал инээлдэцгээгээд л…
Тэгсэн зүүн хойд гэрийн Дохигор хар хүн өнөө муу Бандгар шарыг чинь эрүүнээс нь сэнжилж, тугалын хашаанаас өлгөж байгаад, чихнийх нь доохнуур арьсыг нь зүсээд доош нь шулж байгаа юм даа. Толгойноос нь доош ясыг нь гаргаад махыг нь арьсанд нь үлдээгээд туламлаж өвчсөн ш дээ. Хутга нь ястай хавирч байгаа дуу нь энд хүртэл сонсогдож байж билээ. Гэдэс дотрыг нь гаргасан чинь зарим нь гүйж очоод л цөс нь цөсөнд сайн гээд л, тэр нь тэрэнд сайн, энэ нь энэнд сайн гээд л түүхийгээр цусыг нь завжаараа савируулаад л идэж харагдсан. Ой гутмаар. Яавал эд нар ингэхээ болих юм болоо. Тарваганы биш тарвага алсан хүний цөс, цөс муутай хүнд сайн гэнэ гэж үг тараавал л эд тарвага алахаа болих байх.
Бусад нь чулуу улайтгаж дотор нь хийгээд амыг нь боогоод гал дээр шараад түнтийсэн хар юм болгочихсон. Бүгдээрээ тойрч суугаад л нарийхан зүсээд л идэж байгаа юм чинь. Бас болоогүй ээ нэг, нэг чулуу бариад л. Үнэр нь одоо хүртэл үнэртэх шиг. Эдэн дундаас арай гайгүй нь тэр цагаан толгойтой тахир чавганц гэж боддог байлаа. Яагаад гэвэл нөгөө хэд нь энэ муу цагаан сорвитыг (намайг хэлж байгаам) л нэг авчих юмсан гэхээр яахнав дээ зайлуул ганц нь ч болов байж байг гэдэг байхгүй юү. Тэгсэн тэр хүртэл шөнө гарч чацага алдахаа мэдэхгүй шүдгүй амаараа өөх бумбагануулаад байгаа юм чинь. Хүн гэж нээрээ хэлэх ч үг олдохгүй юм. Хөөрхийгийн арьс нь шар болохоор эд нар боодог хийсэн байх. Тэрнээс хойш хэд хоног муухай зүүд зүүдлээд унтаж чадаагүй шүү.
- За за юу бодож байлаа даа. Өө тийм тэгээд л давснаас ирэхэд бүгд надаар бахдаад л, намайг долоогоод л. Хамгийн сүүлд нүүрэн хэсгээ энэнд долоолгох гээд бусдад нь хажиглаад л. Тэгсээр байгаад сүүлд нь нүүрээ долоолгосон л доо хиг хиг хиг. Тэгээд тун удалгүй нэг нүхэнд орж билээ.
Сорвит дахиад жаахан урагшлаад сахлаа нүхний амаар гаргаад хэсэг байзналаа. Ихэнх тарвага овгос овгосхийж урагшилдаг бол Сорвит яг л муур шиг гэтэж урагшлана. Энийг бүр зориуд сурсан юм.
Гэтэл нүдний буланд нэг цагаан юм гялсхийх шиг. Доошоо хэвтлээ. Жаахан байж байгаад сэмээрхэн хартал, ээ хөөрхий нэг бүдүүн нөхөр дээрээ чихтэй цагаан хувцас өмсчихсөн, сүүл барьчихсан шогшиж байнаа. Эд чинь голдуу л өдөр оройн гараан дээр ингэж өвчигнөдөгсөн. Одоо бүүр байчихаад өглөөн гараан дээр айн, намайг алах гэж их хичээж байнаа. Салхи савиргүй ийм өдөр л их эвгүй шүү гээд нөгөөдүүлдээ
- Цаашаа цаашаа, байна байна. Бүүр цаашаа бол. Надад зай гаргана шүү гээд эргэлээ. Ямар бүдүүн нөхөр вээ. Санаа нь намайг хошигруулчих гээд байгаам ш дээ зайлуул. Өнөөдөр энэ бүдүүнээр жаахан тоглодгийм уу гээд жаахан өндийснөө буцаад хэвттэл өнөө бүдүүн цагаан чухам л зүгээр хурдан хурдан шогшоод л, хэвтэж, босоод л барьж явсан сүүлээ урдаа нэг, ардаа нэг гаргаад л, хачин болдог байна ш дээ. Энэ намайг хошигруулах биш эсрэгээр нь би энийг чинь амьтан болгоод байгаам бишүү хиг хиг хиг. Нэг байрлалд л удаан байлгаж болохгүй. Түүнээс биш эд нар ийм дээрээ л хөөрхөн ш дээ хиг хиг хиг.
Эдний зарим нь бидний махыг идээд, арьсийг зарж баяжаад бидэнд зориулж хөшөө босгосон гэсэн. Сайндаа ч биш тэр хөшөөг хараад ингээд босож байдаг бол санаа амар буудахсан гэж боддог байх. Энэ сум нь их ховор юм шиг байгаа юм. Тэгээд бас сумныхаа тоогоор биднийг алах санаатай. Бүр санаагаар нь болдгийн бол арьс хөрс нь гүйцсэн над шиг гурван бүдүүн бурхи эгнэж зогсож байгаад л нэг сумаар буудуулаад л үхдэг бол мөн сайхнаа гэж боддог байхдаа хиг хиг хиг. Би одоо инээхээрээ ингэж дуугардаг болчихоод байгаам. Энэ инээд бидэн шиг нүүртэй амьтанд зохихгүй байх шиг байгаа юм л даа. Харин хүнд бол зохидгийн. Дээш нь харуулж байгаад нүүрэн дээр нь заан түр суугаад босчихсон юм шиг муухай хавтгай нүүртэй, тэрийг нь чимэх гэж байгаль зохицуулсан хэрэг хиг хиг хиг. Эд нар тэгээд тэр тарваганы хөшөөн дээрээ хадаг тавих нь холгүй байдаг гэсэн. Нэг юманд туйлширхаараа тэгж балайрдаг гэж байгаа. Хөшөө гэснээс Чингисийн хөшөө босгочихоод тэрэндээ хадаг мадаг тавиад л, нөгөө хүйтэн чулуугий чинь хүн болгон очоод л түг түг хийтэл мөргөөд байдаг гэсэн хиг хиг хиг. Бодвол найман зуун хэдэн жилийн тэртээ очоод жинхэнэ Чингисдээ мөргөөд байна гэж сэрүүн зүүдэлдэг юм шиг байх. Чингис хадаг хоёр яаж зохих вэ дээ. Эд нар Чингис гээд солиорч байхад бид ч гэсэн зургаан нар харвасан гэвэл яанав. Хааяа хааяа их халуун өдөр гарч нүхнийхээ аман дээр зогсож байгаад үлдсэн ганц нарлуу нь харвах гэж байгаа дүр үзүүлдгийм үү, яадгийм айн! Даана ч бид хүн шиг мангар биш л дээ.
- За байз нөгөө бүдүүн цагаанаа дахиад нэг харъя байз. Ээ хөөрхий шогшиж л байна. Энэ бүдүүн одоо өчигдөр шөнө гэхэд хоол идээд л унтсан байгаа ш дээ. Тэгсэн одоо сэтгэл нь ханахгүй намайг бас алчих санаатай л шогшоод байгаам. Ёстой муухай. Эдэнд идэхгүй юм гэж байхгүй, авахгүй юм гэж байхгүй.
Хонь, ямаа гэж арчаагүй амьтад байна. Нэгийг нь дээш нь харуулаад хутгаар гэдсийг нь хагалаад, бүр гараа оруулаад голыг нь тасалж байхад л, бусад нь өдөр идсэн өвсөө гулгиж буцааж гаргаад хивээд, хэвтээд байна. Хэзээ намайг бол гэсэн янзтай. Хүн нээрээ дэндүү шудрага биш.
Эд нар өглөө гэрээсээ гарах гэж над шиг ингэж зовдог бол өдийд галзуураад толгой дээрх атгын чинээ үсээ зулгаагаад, өөр үс олдохгүй болохоор нас гүйцсэн заримынхаа энд тэнд ургасан хэсэг хэсэг үсийг нь зулгаах гээд дайрах байлгүй хиг хиг хиг. Тийм тэвчээргүй юм чинь.
Ер нь бүх амьтад нийлээд эднийг өглөө гэрээсээ шээх гээд гараад ирэхэд нь урхи занга гэхгүй за юу, гэрийнх нь гадаа зүв зүгээр л зогсож байхад эд нар пүд пүд гээд л унаад өгнө.
Урхи гэснээс тэр муу урхи чинь харин их эвгүй хог байна лээ дээ. Би нэг хүүхдийн тавьсан урхинд орж хоёр бөөрнийхөө үсийг халцалж байж сугарч билээ. Урхи чинь харахад харагдаад байх хэрнээ хажуугаар нь гарах гэхээр гарч болдоггүй сонин эд. Тэгээд л дундуур нь ороод зүтгэчихсэн гэж байгаа. Бас нэг өдөр бууны суманд оногдохоо шахсан шүү. Сайхан нарлаад хэвтэж байсан чинь баахан адуу пижигнэлдээд л ирлээ. Би ч ямар тэднээс нэг их айх биш. Гэхдээ л зүгээр хэвтээд байж болдоггүй. Юу юугүй тулаад ирэхээр нь л орлоо доо. Тэгээд л буцаад гараад ирсэн чинь шунн! гээд л явчихсан. Аз шүү. Тэгэхэд оногдсон бол гээд цааш нь бодож чаддагүй юмаа. Оноогүй сум тэгж шунгинаж, оносон сум пад! гэж дуугардаг юм байна лээ. Тэрийг мэдээд ч яах вэ дээ. Оногдчихвол сонсохтоо манатай л болох биз. Хүн гэж ерөөсөө амьтанд их дээрлэхүү. Муусайн үхрийг духан дундуур нь тоох ч үгүй сүхдээд л, адууг бол нугасанд нь хутгалаад л, зарим амьтаныг буугаар шүршээд л. Гэтэл хүнийг тэгдэг амьтан гэж байхгүй ш дээ. Зарим нэг нь согтуу галзуу солиорч явж ганц нэг нохой мохойнд хазуулчихаад сүйд болно ш дээ. Галзуурсан нохой эсвэл зэрлэг араатан гээд л гэтэл өөрсдөө ёстой галзуурсан зэрлэгийн зэрлэг араатан байхгүй юү. Хүмүүс өөрөө өөрсдийгөө л хутгалж, буудаж алдаг байх. Байх ч гэж дээ тэгж сонсогдоод байдгийн. Тэгэхээр хүнээс өөр муухай амьтан байхгүй байгаа биз
- За байз тарган цагаан яаж байна вэ харъя. Бодолдоо болоод харж баясахаа мартчихаад байхын. Хөөрхий хөлс нь гоожоод л шогшиж байна даа. Овоо эр байнаа зүгээр. Цаашаа харлаа.
- Үгүй тэр бөгсөн дээр нь юу байнаа? Боднгор цагаан юм. Сүүл юм байх даа. Яасан эгдүүтэй юм гэж бодонгуутаа Хэг! Хог! гээд авлаа. Эргээд харангуут ухаан орж
- Доошоо гэм! гэж өөрөө өөрийгөө захирч доошлов. Ёо ёо! заримдаа ингээд тарвага зандаа хөтлөгдөөд гэндчих гээд байдгиймаа. Одоо ч горьдоод нэг хэсэг гүйнэ дээ хиг хиг хиг гэтэл араас нь
- Чи бүр инээж минээгээд мань хэдийгээ бүр мартаж орхижээ. Өнөөдөр гардаг арга байна уу үгүй юү. Энэ хэдэн мөндөл бүр харангадаж гүйцлээ гээд л үглээд унахаар нь
- Овоо дуугай байсан яачихав даа чи. Худлаа гэвэл хар гээд гээд байраа сольсоноо
Ингээд араас нь харахаар бөгс нь тонтойгоод сайхан амьтан шүү гэж бодохын зуур тахин дундуур нь жирс гээд л явчихав. Ороо мороо чинь одоо хэзээ билээ дээ гэж бодтол
- Нээрээ тийм байна ш дээ. Чи тэгэхэд инээгээд л үхэх чинь дутаа юу. Ор ор Чамгүй бол бид яахын болж байна. Чи л хашир амьтан болж эдний бүр хамаг анхаарлыг өөр дээрээ татаад байгаа шүү. Чимээгүйхэн шиг байж байгаад нэг тийшээ нүүе л дээ гээд хоолой нь зангирлаа.
- Үнэн байгаа биз дээ. Энэ жил одоо хаа нүүхэв дээ. Одоо бидэнд цаг алга. Тэгээд ч их унтлагын цаг дөхөж байна. Алив байрандаа оч. Цаад хэдийгээ битгий айлгачих. гэтэл
- Бүгдээрээ л мухар луугаа явъя л даа.
- За за одоохон. Та нар явж бай. Би жаахан харж байгаад очно гэлээ. Тэднийг явсаны дараа Хөөрхийс дөө өнөөдөр бас л гарцгааж чадахгүй нь дээ. Уг нь цагийн сайхан нарны голтойд хэдэн мөндөл маань тоглож авбал. Даанч тийм завдал өгөхгүй юм даа. Нээрээ намайг алах гээд эд нар бүх л аргаа барж байна. Энэнээс болоод энэ хэдийгээ баллах вий дээ.
- Өнөөх яаж байнав. Үгүй тэр гүйж л байна. Амьтан алах гэж ингэж их хүч гаргах гэж дээ. Эд нар байгальд даана ч нэг хайргүй хандаад байгаа юм даа. Ухаад л төнхөөд л, уулыг шатаагаад, дэлбэлээд л, усыг ширгээгээд л модыг огтлоод л, үнэндээ эдний гарт өртөхгүй юм гэж алга даа. Ёстой л нэг өөр гаригаас ирээд, үдлээд буцах гэж байгаа юм шиг л байхым. Даана ч нэг уйваагүй бузрын амьтад юмаа хүмүүс та нар. Мөдхөн та нар баахан мөнгө тэврээд идэх хоолгүй, амьсгалах агааргүй, уух усгүй юу юу ч үгүй сууж байхад чинь өрөөсөн хөлөөрөө даллахсан. Тэгвэл бие биенийхээ дээр гишгэлээд л та нар яаж байх бол…
- За за энэ нэг амьтаныг зовоож гүйцлээ дээ. Хүний хэл мэддэг бол
би хошгирохгүй ээ гээд хэлчихсэн. Даана ч мэдэхгүй юм. Өөрийнхөө хэлээр хэлчих гэхээр хошгирсон болчих гээд байхын яая даа байз… хиг хиг хиг

…Хөр цас ханзраагүй тэсгим хүйтэн тачигнаж байхад өдөржин хар утаа олгойдуулан дугуйн хаймир шатааж, газар нүдсэн Дохигор хар оройхон том жижиг нийлсэн найман тарвага гэртээ авчирлаа. Тэгээд
- За зунжин хашир зааж гайхуулсан амьтаныг хар. Хоёр бөөрөөрөө цагаан үстэй мөн байгаа биз дээ. Аавын хүү арван гурван мэхтэй гээд авгай хүүхдийнхээ толгойтой үсийг зарсхийтэл муухай инээлээ. Гэтэл эмгэн
- За хүү минь! Энэ чинь арай дэндэж байнаа. Ан гэдгийг чинь ингэж ч ичээ ухаж хийдэггүй байхаа. Ур ухаан гаргаж хийж чадвал чадаад, чадахгүй бол цаадах нь амьд үлддэг хуультай л юмсан. Ийм л юм үзэх гэж би өдий насалсан юм байх даа. Одоо наадах чинь шивтэртэйгээ байгаа амьтан идэж болохгүй ш дээ. Хангай дэлхий минь ийм болж байгаа хүмүүсийг яалтай ч юм билээ дээ
- Өө! идэж болохгүй юмуу. Тэгвэл гаргаж нохойд өг! нохойд өг!…
Бүрэн эхээрээ...

Алсад зорчсон Жийжээ

Тавдугаар хэсэг

Өөрсдөө хичнээн сайхан байгаа ч аавыгаа баахан сандаргачихсандаа охин санаа нь зовж, дуугайхан дүмбийх аавыгаа хааяа хааяа харан бас ч гэж гэмшин явна. Харих замдаа охин нь
- За өнөөдөр ямар хоол, хаана идмээр байна? гэхэд Догоо
- Харин ээ гэх нь Жийжээгийн амыг харж байгаа бололтой
Жийжээ дотроо “муусайн хүүхдүүд бид хоёрыг юм үзүүлэх л гээд чадах ядахаараа л байна даа. Охин маань овоо болсон ч гэлээ тэрүүхэн хооронд хүүхдээрээ зан нь хөдлөөд тэр айхтар юман дээр намайг суулгачих шиг боллоо” хэмээн түрүүнээс хойш юунд ч юм бөглөрөөд байсан нь онгойж ядаж байтал Догоо
- Хүүхдүүд чинь юм асуугаад байгаа юм биш үү. Яачихаад байгаам дээ жаахан хүүхэд шиг. Алив алив гэхээр улам л цаашилчихдагийм зүгээр гэж их л уцаарлангуй дуугарч байна.
“энэ маань хүртэл эвгүйцэж орхиж” хэмээн хүүхэд Жийжээ хоёрын хооронд тарчилж суугаа Догоогоо өрөвдөж “Царай нь цонхийчихоо юу даа. Цуг л яваад байгаа хэр нь царайгаа ч харах сөгөөгүй л яваа юмаа даа бид. Хүн ижил дасал болсон хоол унднаасаа холдох хэцүү. Ер нь ч тэгээд энэ Ухаа ягаан монгол хоолонд хэр бол. Хоол унднаасаа эхлээд хоорондоо зөрдөг бол цаашдаа хичнээн удаан амьдраа аж” гэж бодонгоо энэ байдлаас эвтэйхэн гарахын тулд
- Монгол шөлтэй хоол идвэл зүгээр шиг гэж маш тайвнаар хэллээ
- Өө тэгвэл сайхан хар шөл хийж өгөх үү? гэхэд “дээр дэлгүүрт байгаа махнууд нь учиргүй цэвэрхэн юм харагдсан бодвол их угаадаг болов уу. Шөл шингэнтэй байж мэднэ” гэж бодож амжсан Жийжээ
- Гурилтай хоол хийчих. Аав нь эндхийн гурилыг амсаж үзмээр байна гэж заллаа. Сүүлийн хэд хоног ер ингэж өөрийнхөө үндсэн чанараар юм бодоогүй санагдан өөрөө өөртөө гайхах шиг болоод “түрүүний суусан тоглоом хүнээс юм гаргана уу л болохоос оруулна гэж баймгүй юм даа” хэмээн бодож явлаа.
- Хоолондоо хэмээн хөгжилтэйхэн хашгирах охины дуунаар бүгд ширээндээ сууцгаалаа.
- Хавирга чанасан идээрэй гэх. Жийжээд бол махыг нь шулсан хэдэн яс л харагдана. Гэсэн ч яахав монгол хүмүүс юм болохоор нэг нэгийг аван зулгаалаа. Санасаныг бодоход дажгүй амттай юм. Ар хонхорцогонд нь хүртэл овоо өөх байхыг бодоход тарган л мал байсан бололтой. Жийжээ шөлийг нь оочингоо “за тэгж таарнаа” гэж өөрийнхөө бодлыг бататгана. Догоогийн хөлс нь бурзайж харагдана. Ухаа ягааныг хартал нимгэн цаасаар хошуу амаа байн байн арчаад л байхаас биш дажгүй цохиж байна шүү. “Энэ нөхөр хоол нь л байвал хаа ч байгаад байж мэдэхээр юм” гэж бодно. “Одоо л энэ охинтойгоо ярьдаг юм билүү дээ. Цаашдаа ер нь яах шүү санаатай байгаа юм бол. Харин яасхийж эхэлдэг юм билээ. Энэ хүүхдийн амьдрал учраас учиргүй уурлаад байх ч нэг их сайн биш байх” гэх мэтээр бодох нь хүүхдийнхээ амьдралд санаа зовох бусад эцгүүдийн л адил аж.
- За байз маргааш чинь одоо яах билээ? хэмээн өнөөдрийг маргаашаас эхэллээ.
- Маргааш эртхэн гараад эндээс бараг гурван цагийн газар америкийн нийслэлийг үзнэ. Тэнд цагаан ордон, төрийн ордон, тэгээд л дурсгалын цогцолборууд гээд энд ирсэн хүний үзэхгүй буцаж болохгүй газрууд бий. Бас тэндхийн музейнүүд бий л дээ. Даанч бидэнд энэ удаа тийм их цаг алга. Харин буцах замдаа Жиймий танд нэг юм заавал үзүүлнэ гээд л байгаа. Хэдийгээр өөр мэргэжилтэй ч гэсэн Жиймийгийн хамгийн сонирхдог зүйл гэхүү дээ.
- Юу юм бол доо аав нь мэдэх юм болов уу
- Та мэднээ. Бүр мэдэхийн дээдээр, гэхдээ одоохондоо нууц
“За даа Ухаа ягаан бид хоёр надад юм үзүүлэх ч яамай. Яаж охины минь авч үлдэх вэ л гэж бодож байгаа биз. Энэ охин бүр толгой нь эргэж гүйцэж дээ. Овоо бондгор бор юм байсан одоо бараг нүднээс гарах нь. Энэ олон хүүхэд дотроос ганц надтай төстэй нь гэж дотроо эрхлүүлсээр буруутаж байх шиг байна” хэмээн бодол нь орооцолдоод юунаас эхлэхээ мэддэггүй ээ.
- За яахав мэддэг юм байвал ч яахав. Миний охин ч одоо яг ямар сургуульд сурдаг юм дээ. Би чинь чамайг хэлний сургуульд сураад л болох юм гэж ойлгоод байгаа. “За одоо л эхлэх нь дээ. Маргааш л болов уу гэж бодсонсон. Ямар холоос эхэлж байнаа” хэмээн охин бодож амжив.
- Хэлнийхээ дамжааг дүүргэсэн. Одоо монголоор бол хөдөө аж ахуйн зах зээлийн эдийн засаг гэдэг юмаар л сурч байна.
- Сурах ч яахав сайн л хэрэг. Чамайг сурч боловсорч байвал ээж бид хоёр нь баярлах л байна. Гэхдээ чамайг хэзээ харих бол гэдэг дээр л жаахан санаа зовох юм. Энэ хүн байна. Хэн хэн нь нутагтаа байх гээд хэцүүхэн амьдрал л чамайг хүлээж байна даа.
Энд байгаа залуусыг харахад ажил төрөл хийгээд сайхан байгаа боловч хэл ус, ёс заншилаа бүр мартаж байгаа харагдах. Би буруу санаж байж болох юм. Гэхдээ энд нэг л биш. Бүх юм нь замбараагүй, нэг л их хавтгайрчихсан улс л харагдах юм. Сайн яривал эх орноо ч мартах нь уу гэмээр. Арай ч тэгэхгүй л байх л даа. Гэхдээ ард чинь эх орныг чинь харь хүмүүс ухаж төнхөөд, төрд байгаа хэдэн улстай нийлээд хамаг юмыг нь зөөгөөд дуусахдагаа янз нь. Би ч яахав арав таван малын бараа харж явтал насыг барах биз. Биднээс хойш ер нь юу болох бол. Бид л хэлэхгүй бол хэн та нарт хэлэхэв. Бусад айлын хүүхэд юм бол тээр шаагаад “өөрийнхөө хүүхдийг л хичээ” гэх биз. Төрсөн юм болохоор чамайг арай тэгэхгүй байх гэж санана гэж хэлэх нь их л биеэ барьж байгаа шинжтэй.
Аавынхаа яриаг нилээн удаан чагнаж суусан охин нь
- Аав минь дээ. таныхаа үгийг юу гэж тээр шааж үзэхэв дээ. Харин ч загнуулж, зэмлүүлэх аав ээжтэй байгаадаа баярлаж байна. Тиймээ олон залуус эх орноосоо гаран хүний газар хэл, ёс заншил хийгээд эрдэм номонд нь шамдан суралцаж байна. Тэд бүгд л урдаа тавьсан зорилготой яваа. Магадгүй таньд бол учир замбараагаа алдсан мэт харагдаж байгаа. Яагаад гэвэл та нарын урьдын бодож хүсэж байснаас одоо байдал улам бүр өөр болоод байгаа болохоор тэр. Та намайг юм сур, үзэж хар гэж Хүрэнтийн хөндийгөөс хот бараадуулсан байх. Тэгээгүй бол таньтай би энэ дайны ярьж чадахгүй, бараг та намайг сонсох ч үгүй байсан байх. За энэ ч яахав нэг их гол зүйл биш. Энд байгаа залуучууд ч тэр ер залуучууд ямар өргөн хүрээнд бодож сэтгэж, юмыг өөр өнцгөөс харж байна гэж бодож байна. Өнөөдөр хүн бүр монголоо гээд байгаа хэр нь дэлхийг монголдоо тохируулах гээд байх шиг байна. Гэтэл бид дэлхийг бодож монголоо дэлхийн өнөөгийн байдалд тохируулж авч явах цаг нэгэнт болсон байна ааваа. Дэлхий даяараа өөрчлөгдөж, даяарчлагдаж таны хэлдгээр хавтгайрна гэдэг нь болоод байгаа юм. Үүнд бид бэлэн биш байх шиг. Монголоо хэвээр нь хав дараад байх биш харин бид улам бүр нээгдэж, дэлхийд танигдах хэрэгтэй байх. Тэгээгүйгээс бидний уртын дууг, үндэсний хувцасыг маань хүртэл хулгайлж байна. Энэ монголынх гэж хэн ч мэдэхгүй болохоор тэр шүү дээ. Япон, солонгос гэх мэт бусад орнуудын бүх зүйлийг дэлхий мэднэ. Гэхдээ тэд устаагүй. Мэдээж үүнд төрийн ухаан хэрэгтэй. Тэдэнд одоо алт энэ тэр гэх юм байхгүй. Гэтэл сайн сайхан л байна. Гол нь тэр алтанд байгаа юм биш. Бид алтаа дараад хэвтээд байвал байх л байх. Бид юмаа өгөхгүй гэвэл бусад орон ч гэсэн хөгжил дэвшилээсээ өгөхгүй л гэнэ. Ер нь хүн төрөлхтөн өөрсдийнхөө үүцийг задлахаа хүрвэл хэзээ нэгэн цагт задлах л болно. Харин тэд бол үүнийг чадна.
Хэл ярианы хувьд гэвэл олон оронд залуучууд маань байгаа. Тэд бүгд л байгаа газрынхаа хэл яриаг холиод л ярьж байгаа. Бид ч гэсэндээ саяхан л орос хэлээр холиод л ярьдаг байсан. Одоо ч гэсэн манайхан ганц нэг үг орсоор хэлдэг л байх. Тэглээ гээд ганц нэг хүн хэлээ мартана уу болохоос, хэл устахгүй болов уу. Бидэнд үүнээс илүү санаа зовох юм их байна даа. Хэзээ хүмүүс өөрийнхөө төлөө хоногийн хорин дөрвөн цаг багадаж байгаа мэт завгүй ажиллаж, түүнийг нь төрийн бодлого хэзээ зөв зохицуулж чадна тэр цагт л энэ улс эх орон хөгжих байх. За за та бид хоёр ч ёстой нэг халуурна гээч нь боллоо. Охин чинь энэ залуучуудын хамгийн ухаалаг нь биш шүү дээ. Надаас ухаантай эрдэмтэй, сайн залуучууд зөндөө бий. Тэд бол надаас илүүг сэтгэж бодож, тунгааж, шаналж яваа гэдэгт би итгэж байна гэх мэтээр хөврүүлэн ярьж суугаа охиноо харин Жийжээ их тоож байлаа. Охин нь цааш нь
- Энэ хүний тухайд гэвэл хайр сэтгэл л юмдаа аав минь. Би монгол эрчүүдээ ерөөсөө муу муухай гэж боддоггүй. Хэдэн ах нартайгаа, аавтайгаа зүйрлүүлж, тэднийг уул шиг л сайхан хүмүүс гэж бодож явдаг. Яахав охиных нь хайраа өгсөн анхны хүн нь энэ хүн байж таарсан хэрэг. Хүнд хайртай болж түүгээрээ хайрлуулж, хамт байна гэдэг сайхан л байдаг юм байна.
Мэдээж ээж та хоёр нутаг усныхандаа ч хэлж чадахгүй хэцүүхэн л байдаг байх. Гэвч охин нь энэ хүнийг өнөөгийн байдлаар шууд орхиж чадахгүй нь. Тэгээд ч муу охиныг нь хүн хайрлаж, хүндэлж, бас сонсож байна гэдэг таньд ч гэсэн сайхан санагдах байх гэж бодож байна. Хоорондоо үнэхээр таарахгүй бол больж ч бас болдог л газар л даа гээд аавыгаа юу гэх бол гэж түгшин сууна. Тэгсэнээ залгуулан
- Өө тийм. Охин нь ядраад зүдрээд тураад байгаа юм бишээ. Энэ европ хувцас монгол хүнд, дамаан бүр таргавтар хүнд нэг их тохироод байдаг эд биш юм. Тэгээд ч эрүүл мэндээ бодсон ч хөнгөн шингэн байвал дээр санагдсымаа ааваа гэх нь нэг мөсөн хамаг юмаа хэлээд тавьчихъя гэсэн янзтай.
Охиныхоо яриаг сонсож суухдаа Жийжээ “хүн юм үзэж нүд тайлах тусмаа бодож сэтгэх нь уужим саруул болдог гэдэг нь үнэн байж мэдэхээр байна. Ихэнх ярьж байгаа юм нь миний бодож байгаатай таарахгүй байгаа хэдий ч юу юугүй эсэргүүцэж болохооргүй санагдаад байх чинь. Нээрээ залуучууд маань юмыг арай өөрөөр харж эхэлж байгаа юм боловуу даа. Энэ ахыг нь эд нар дундаа овоо юм гэж боддог ч улс эх орны ирээдүйн тухай нэг их ам ангайгаад байсныг санахгүй юм” хэмээн бодож сууснаа
- Аав нь ямар юмны наад цаад учрыг сайн тунгаах биш дээ. Та нар л сайн сайхан байвад болох нь тэр гэж дүйвүүллээ. Үнэндээ бол тийм л дээ. Эд л сайн сайхан байвал Жийжээд болох нь тэр.
- Харин энэ хүүгийн бодол санаа ер нь ямар байдаг юм бол? гэхэд өөртэй нь харьцаж байгааг муухан ойлгосон Жиймий Урнаа руу хартал өнөөх нь орчуулж өгөв. Хариуд нь
- Би монголд ажиллаж амьдарч байсан. Монголчуудын тухай, монголчууд гадаад хүнд охидоо өгөх дургүй тухай гээд өөрийнхөө хэмжээнд бага сага мэднэ. Гэхдээ би Урнаад хайртай. Би нэг л амьдарч байгаа юм чинь мэдээж алдаж эндэхийг хүсэхгүй. Өөрт оногдсон энэ хайраа би үргэлж хайрлаж явах болно. Та бүхэн санаа битгий зовоорой гэснийг орчуулж өглөө.
“Ингээд хэлчихээр л бид тайвширна гэж юу байхав. Гэхдээ бид одоо охиныхоо аяыг харахаас өөр үггүй юм” гэж бодсон Жийжээ
- Та нар л хоорондоо эвтэй найртай байвал би юу гэхэв дээ гэхэд гар гараа атгалцан суусан хоёр баяр гэрэлтсэн царайгаар бие биенийгээ харна.
Догоо хоёр хүүхдийг духан дээр нь үнсэж, ах нь Ухаа ягаан руу нүд ирмэж харагдана.
- Өглөө эрт босох юм бол эртхэн хажуулъя гээд Жийжээ босоход Догоо дагалдав. Гэвч элдэвийг бодон хэвтэх Жийжээгийн нойр хулжсан байлаа…
Өглөө эртхэн гарсан хэд давхисаар Америкийн нийслэлд ирлээ. Бас л хөл үймсэн газар аж. Ерөнхийлөгчийн байшин гэж нэг цагаан байшин. Бусдаасаа арай жижигхэн юм. Эргэн тойрон хаа бол хаана тэр байтугай дээр нь хүртэл буутай хүнээр мануулжээ.
- Энэ одоо нөгөө Бууш билүү тэрийгээ ингэж манаж байгаа хэрэг үү?
- Зөвхөн Буш биш. Ерөөсөө ерөнхийлөгчийгөө ингэж л хамгаалдаг. Чухам хэн байх нь хамаагүй гэхэд Жийжээд мөн л сонин сонсогдоно. Тэгээд л цааш нь үзээд л байх. Төрийн ордон гэж сүртэй сайхан эд. Төрөө хүндлэх нь эндээс эхэлдэг болов уу гэмээр. Линколн гэдэг ерөнхийлөгчийн дурсгалын цогцолбор нь бусдаасаа арай том аж. Маш олон хүн ирж үзэх юм. Жийжээ
- Энэ одоо их л сүрхий хүн байсым байхдаа гэхэд охин нь
- Энэ орон өлсгөлөн гуйланчлал, авилга, ядуурал, алаан хядаан гээд өнөөдөр манайд тулгарч байгаа бүхнийг үзээгүй биш үзсэн. Манайхаас том орны хувьд зовлон зүдгүүр нь ч бас их л байсан байх. Яг тэр сүйрэх сэхэхийн эгзэгтэй үед энэ хүн төрийг тэргүүлж байсан юм даа. Ард түмний өөрсдийгөө гэх сэтгэлийг чөлөөтэй тавьж, тэднийг хоорондоо эв түнжинтэйгээр зэрэгцэн орших нөхцөлийг бүрдүүлж, тэднээс гарсан ашигтай болгоныг зөв зохион байгуулж, удирдан чиглүүлж, улс эх орныг хүнд байдлаас гарахад энэ хүний оруулсан хувь нэмэр их учраас энэ хүнийг америкчууд бусад ерөнхийлөгчдөөсөө илүүд тавин үздэгийм гэлээ.
- Хувь нэмэр гэждээ энэ хүний л заавраар яваагүй гэсэн үгүү?
- Яалаа гэждээ аав минь. Олуулаа хэлэлцэж зөвшилцөж байж л үр дүнд хүрнэ шүү дээ. Яахав тэр бололцоог гаргасан байж болно.
- Ерөнхийлөгч хэмээн амандаа үглэх Жийжээ хэдийгээр энэ хүний цагаан хөшөөг харсан хэрнээ шал өөрийг бодож зогслоо.
“Ерөнхийлөгч гэдэг ч яахав ерөнхийд нь удирдах гэсэн үг байх. Гэтэл манайд тэгэж чадаж байгаа билүү. Чингис гэдэг чинь Тэнгис гэсэн үг гэдэг. Тэнгис гэдэг далай тэнгис шиг агуу их гэсэн утгатай ч бас нөгөө талаасаа тэр олон гол горхи нийлсэн ерөнхий гэсэн ойлголт байж болох. Манайх чинь аль дээр цагт л ерөнхийлөгчтэй байсан юм бишүү. Гэхдээ цаг үе өөр болсон болохоор тэр үеийнх шиг захирч болохгүй нь мэдээж” гэх мэт бодлоо зулзагалуулж зогссоноо
- За за мэдэхгүй . Маниасаа хэтэрсэн асуудал бололтой гэж үглэх авч тэрүүхэн хавилдуу нэг сэжим байгааг гадарлаж байлаа. Хүнд бас юм нь хүрэхгүй байна гэдэг байдаг л бололтой…
Тэндээсээ цаашлан цэргийн бунхан үзэж явахдаа Жийжээ
- Энэ одоо манайхаар юм бол Алтан өлгий гэсэн үгүү? гэтэл
- Бараг л тийм. Гэхдээ эднийх Америк орны төлөө эрэлхэгээр тулалдаж алтан амиа өргөсөн цэрэг дайчдаа л энд мөнхөлдөг. Түүнээс дарга сайд нарыг биш гэх нь Жийжээд мөн л содон сонсогдоно. Энэ мэтээр бараг хагас өдөр явцгаагаад буцах болов. Өдөр ирэх тусам Жийжээгийн бие нь тавирч, цочиж сандрах нь багасаж байгаа ч нутагтаа байгаа шиг тайван байна гэж юу байхав.
Буцах замдаа тэд явсаар эндхийн хөдөөний айлд ирлээ. Үүнийг л Ухаа ягаан Жийжээд үзүүлэхийг хүссэн аж. Жийжээ нэг их сүрхий хаягийг харж
- Энэ юү гэнэв?
- Жаакийн фаармер гэж байна гэлээ.
- Энэ одоо тэгээд хөдөө газар нь уу? гэх нь ихэд гайхсан шинжтэй. Жийжээ энд бие нь нилээн тавирч нуруугаа үүрэн алхлана. Нилээн том хашаанд хэд гурван адуу байна. “Харваас тоомсогдоо. Харахад биеийн гоёл ихтэй юм. Хөлийн шилбэ энэ тэрийг нь харахад нэг дор их хол явж чадахгүй л болов уу даа чи” гэж бодно.
- Энэ одоо тэгээд хаана бэлчихэв?
- Ердөө л энэ хашаандаа. Бэлчих ч гэждээ. Биеийн чилээ гаргаж, нарлаж л байгаа юм гэнэ.
- Хүнээс дээр эд юм хөөе. Тэгтэл Ухаа ягаан нөгөө хэдийг дуудан цааш нилээн том байшинд орлоо. Мундаг том үхрүүд тэнд байх аж.Ухаа ягаан одоо нилээд сэргэн тэр бүгдийн тайлбарлан явах аж. Мэдээж Урнаа орчуулна.
- Энэ бол махны чиглэлийн фаармер гэнэ. Энд байгаа том том үхрүүд бол ердөө наймаас арван сартай үхэр гэнэ.
- Манайхаар бол хязаалангаас дээш насны л харагдаж байна.
- Тэгээд арван хоёр, гурван сартай болоод л нядалгаанд орох гэнэ.
- Пэй! тугалаараа л байгаа амьтас байна даа хөөрхий.
- Тийм. Тэгэхгүй бол мах нь хатуурна гэх.
- Юугаар тэжээхээрээ ингэж таргалж байна?
- Эрдэнэ шиш, бордоо, за тэгээд бас бус витамин. Гэхдээ энэ чиглэлийн үүлдэр гэж маш чухал үзүүлэлт бий л гэнэ
- Тэр эрдэнэ шиш гэдэг чинь тэгээд хаа ургахав?
- Хаа л бол хаа. Монголд ч цагий нь тааруулж чадвал ургана. Хүн малгүй л дурладаг эд. Доор нь байгаа модны үртэс, зоргодос зэргийг харснаа “чийгий нь ингэж авдаг байх нь” гэж бодсон Жийжээ
- Энэ тэгээд бэлчинэ гэж байхгүй юү?
- Үгүй ердөө ингээд хөдөлгөөнгүй шахам байлгаад, шахаад бордоод байгаам
- Энэ үхрүүд төрснөөсөө хойш өвс зулгааж үзээгүй гэнэ. Ийм үүлдрийн хөлдөөсөн үр бас олдож болдог тухай ч дурдаад авлаа. Жийжээ энэ бүгдийг сонсож явахдаа Ухаа ягааныг овоо амьдръя гэсэн бодолтой хүн байж мэдэхээр байна хэмээн тоов. Тэндээс Жийжээ хоргодон хоргодон гарлаа. Гараад ирсэн нь нэг морь эмээллэчихэж.
- Аав унаж үзэхүү? гэнэ. Догоо л тэндээс
- Зангий нь мэдэхгүй байж ясаа хэмхчүүлчихэв л гэнэ.
Жийжээ ер нь яаж зүгээр байхав мордлоо. Жаахан тойроод явсан нилээн хөнгөн хөлтэй бололтой. Жаахан шогшуулсан нь овогноод болох биш. Бодвол эмээл юмандаа л байгаа юм болов уу. Нэг харсан охин нь айлын эзэнд мөнгө өгч байгаа харагдана. Машиндаа суугаад хөдөлсөний дараа охиндоо
- Чи түрүүн мөнгө өгөвүү дээ?
- Тийм, та морь унасан юм чинь. Энд чинь юм болгон мөнгө шүү дээ ааваа.
- Хн.. Муу туучийг монголд юм бол азрага адуу сэлгүүлж унуулаад гурван өдрийн газар давхиулах юмсан гэлээ. Жийжээ бол харин энийг чадахын дээдээр чадна.
Ийнхүү хэдхэн хоногийн аялал өндөрлөх тийшээ хандаж. Үлдсэн ганц хоногт нь эх охин хоёр дэлгүүрээр баахан таваргаж тэрэнд, энэнд гэсээр барав. Жийжээ харин гарахыг төвдсөнгүй. Цагдаа магдаа санаанд нь орсон байж ч мэднэ…
…Хар хөх өнгийн жийп машин зам хороон давхиж явна. Урт холын аянаас Жийжээ өчигдөр Улаанбаатарт бууж хүүгийндээ нэг унтчихаад одоо Хүрэнтийнхээ хөндий рүү давхиж яваа нь энэ. Хүү нь ажил ихтэй тул энэ удаа тэр хоёртой явсангүй. Догоо явдалдаа ядарсануу яасан нам унтаж, харин Жийжээ үзсэн харсан хийгээд энэ тэрхэнийг эргэцүүлэн бодол болон явна. Урд нь бол толгой нь эргээд л сандраад байдаг хот өчигдөр тэгж нэг их сандраад байсангүй. Харин ч буцаад буух эх оронтой хүн гэдэг ямар сайхан болохыг мэдрэх шиг. Харьцуулах юмтай болсон болоод тэрүү “энэ отын хог шороо, агаар, мөн хүмүүс хоорондын харьцаа нэг л бишээ” гэж урд нь ер анзаарч байгаагүй зүйлээ анзаарсан байлаа. “Нээрээ л хүүхдүүдийн хэлээд байгаагаар энэ улс оронд арай өөр хүмүүс, арай өөр арга барил, бас нилээн сэтгэл хэрэгтэй болсон шиг. Зарим нэг нь юм үзэж сурахаар явсан байхад үлдсэн нэг нь энд ёстой нэг эзэн шиг нь байж байх хэрэгтэй юм байхаа даа. Ер нь тэгээд тэр орныг тэр ард түмэн л өдий дайны болгосон гэдэг. Тэгвэл монголыг бид л авч явах нь гарцаагүй үнэн. За за энэ ч маньд томдсон асуудал. Харин тэр Ухаа ягааны үзүүлдэг фаармер гээч чинь их сонирхол татаад байгаам даа. Нэг үхрийн зардлаар хоёр үхэр тэжээгээд таван үхрийн үнэ хүрдэг бол ч мөн алаад өгвөө. Болохгүй ч юм бас биш шүү. Малын тоо багасаж чанар нь ихсэнэ гэсэн үг. Одоо өвс бэлчээр ховордож байгаа энэ үед би нэг баахан тавцан босгоод хаа холдохов. Жаахан мөнгө хэрэг болно. Хүү байхад учир нь олдох биз. Харин ажиллах хүн л хэрэг болох байх. Малаа барсан улс бий нь ч бий. Арга ядсан улс уг нь хүний аяардуу л байдаг. Гэвч энэ тухай бодох арай эрт байна. От сууринд уг нь газар өмчилж байна л гэж яригдах болсон. Хөдөөгүүрээ яаж шүү өгч байгаа бол. Уг нь энэ голын тохой руу газар нь арай ээвэр, чийгтэйсэн. Тэр эрдэнэ шиш гээч юмаан байг гэхэд тэжээл таривал болохгүй ч юмгүй. Ерөөсөө энэ өнгө өнгийн шилтэй юм байгаа дээр маргаашнаас сумын төв орж сураг ажиг тавинаа” хэмээн бодолдоо улайран явна. Тэгсэнээ “Жийжээгийн фаармер” гэсэн том хаяг нүдэнд нь төсөөлөгдөхөд
- Хээцэс хэмээн өөрийгөө шоолон жуумагнана.
Толгойгоо тонгосхийн санжигнуулан унтах Догоог харсанаа чааваас даа саяын хэд хоног цай нь холдоод ядраа байхаа даа. Хүүхэд юм үзүүлж байна гээд л сэтгэл нь хөөрөөд ядарснаа ч мэдэхгүй яваа. Бид хоёр ч яахав энд ингэж яваад л насыг барна. Одооны хүүхдүүд доторхоо нээж ярихдаа бидний үеийнхээс хувь илүү болжээ дээ. Бидний үед ч хайр сэтгэл гээчээ тэр болгон хүнд, тэр тусмаа эх эцэгтээ ярих нь байтугай дурсаж ч байгаагүй. Бидний тийм гал халуун хайр энэ тэр ер нь юу байсым бол. Одоо бодоход бид бие биендээ хайртай л байсан байх даа. Гарч орох хоорондоо “өнөө орой ирнэ шүү” гэж хэлчихээд морь тэргэн дээр унтах, унтах юу байхав дээ хүлээж байх чам дээрээ ирж, шөнөжин нялхарч, ярьж хоночихоод өглөө нь их хашир нөхөр мориныхоо нойтон хомоолыг ийш тийш нь тараахаа мэдсэн хэр нь морин туурайгаар өглөөний мянга мянган шүүдэр өшигчүүлэн гэр лүүгээ зурайсан жим үлдээгээд явчихдаг байж билээ. Мөн ч нялхаараа байж дээ. Тэнд л бидний хайр байсан юм байхаа даа. Нээрээ л бидний юм бүхэн өөр юмаа.
Эцэс төгсгөлгүй мэт үргэлжлэх энэ хөдөөний амьдрал бидэнд, дамаан монгол хүүхнүүдэд маань даана ч нэг хүнд юм даа.
Гүүгээ тавьчихаад, сүү сааль татрахаар энийгээ нэг сувилалд явуулъя байз. Тэр үеэр цай хоолноос өөр базаалтай ажил байх биш. Учиргүй цагийн сайхан биш ч гэсэн яахав дээ.
Нутгийн захад орж ирэх тусам Жийжээгийн бие бүрэн тавигдаж, бодол санаа нь эзнээ олох мэт уужирч нутгаа хараачлан явна. Хадатын арын хунхуйд ганц хүн ганхан, ганхан өвс хадаж зогсоно. Түүнийг харсан “Ишш! Лутаа шив дээ. Энэ муу хүү ч гэсэндээ хүний үгээр амьтан. Алийн болгон миний аяийг харахав. Хэдэн мал тасалж өгөөд бэлчээр захлуулан нүүлгэе байз. Ганц өдөр өөрийнхөө дураар малаа бэлчээж, ганц орой ч болов адуугаа өөрийнхөө санасан зүгт гилэг. Ухаа ягааны хэлдгээр энэ хүү ч гэсэн нэг л удаа амьдарч байгаа шүү дээ. Харин ч охиныг минь хайрлаж хүндэлж байна” хэмээн бодно Жолооч хархүү
- Жийжээ гуай овоон дээр буухуу?
- Тэгье хүүхээ.
Тэд бууцгаалаа. Богинохон хугацаанд туулсан урт холын аянаас нутгийн овоонд дөрөө мулталж байгаа нь энэ. Намрын сэвшээ хонгор салхи сэвэлзэн хацар нүүрийг санасан мэт сэвэлзүүлэн илбэнэ. Жийжээ ийм газар ер нь эй сий-гээр яах вэ дээ гэж санана. Хүрэн толгойт өвсөө найгуулан ганхах Хүрэнтийн хөндий хүүгээ хүлээх мэт гуниглан байснаа гэнэтхэн сэв сэв салхилж хаанаас ч юм гарсан хэсэгхэн үүлнээс хэд гуравхан дуслаад авав. Эцэг өвгөдийнхөө өвлүүлж үлдээсэн энэ газар нутаг эрхгүй бие сэтгэлд нь уяатай байдгийг сая мэдэрсэн Жийжээ “энэ нутагт л би төрж, өссөн. Энэ хөндийдөө л би уусан шингэнэ дээ” гэж бодохын зуур түүний жижигхэн бор нүднээс уярал хайрын ганц нулимс гарч алгуурхан доошлоно. Хүн байх ёстой газраа л байсан нь дээр байдаг аж. Энэ бүгдийг ажсан мэт Догоо
- Өвгөөн одоо хөдлөхүү дээ. Жолооч хүү арагшаагаа яарч байгаа гэсэн гэж аядуухан дуугарав.
- За тэгье дээ гээд Догоогийн гараас татан бослоо. Амьдралд сайхан юм их бий…

Гэрийн гадаа машаан тоос татуулан ирж зогсоно. Машаанаас буусан Догоо гоё ганган хувцастайгаа хөл дор шахуу таарсан хөмөрсөн тогоог авч цааш нь гадаах зуухны арлуу тавиад, эргэхдээ газар унасан саврыг авч гэрийн хошлонд хавчуулж харагдана. Жийжээ ч ялгаагүй хойд арлуу саравчлан нэг хүүхдийг Лутаа руу явуулах гэснээ
- Хүүе өвөө нь үнсээгүй билүү гээд үнсэж.
- Ирээд эмээгээсээ чихрээ аваарай гэнэ. Хойд гэрээс хүүхдүүд гүйж яваа харагдана. Машинаас буусан даруйд л эдний амьдрал эгэл жирийнээр цааш үргэлжилнэ...
Төгсөв.
Бүрэн эхээрээ...