Цэцэг халууцах зундаа ой хүрнээ миний охин
Зулай нь битүүрээд ирэхээр хүн болноо миний ангаахай
Санчиганд минь сор унахад тохойг минь өргөнөө миний шувуухай
Сарьдагийн энгэрт нойрсоход толгойг минь түшнээ миний тасархай
Бурхангүй газрын бумба галзуурна гэгчээр
Бор гэртээ би найрагч болон дөвчигнөнө
Бодол мөрөөдөлдөө автан солиорохоороо
Болор цом-оор хэмээн ... гэвч гэртээ ганцаарханаа
Үүрээ сандаачуулан арзагналдах шоргоолж мэт явган хүмүүс зөрөлдөн сүлжилдэх өргөн гудамжнаа Цогоо таксинаас бууж тэдний дунд орж, яарахгүйгээр үл барам хамаг биеэ сул хаян зарим нэгийг мөргөн, шүргэн гэлдрэнэ.Үзвээс царай зүс нь ноомойн унжиж, галгүй хоёр нүдээр газар шагайж, хоёр гар нь сул унжин өөрийн биенээс тусдаа мэт хаа нэг савчин, бодолд дарагдан сэтгэлээр унасан нь илт.
“Үгүй! Шүрээ өөр хүнтэй явалдаж байна гэж үү, даана ч дээ. Хүн ажлаа хийгээд, цалингаараа ажил амьдралаа залгуулаад явж байхад араар маань өөр хүнтэй зугаалаад л явж байдаг байх нь.
Ингэхэд би ер нь яасийн? Яалаа гэж…” гэхчилэн өөрөөсөө асууж, уурлаж бухимдах эсвэл гомдож тунирхсан нь аль нь үл ялгагдан цээж хөндүүрлэн алхална. Гэтэл гэнэт
- Хүүе ! Байр хам гэх зэвүүн дуу сонсогдоход харвал байрных нь нэг хэцүүхэн гар “ашгүй нэг шаналгах хүн таарлаа” гэсэн шиг арзайтал инээж зогсох ажээ.
Урд нь юм л бол ганц юмны мөнгө, эсвэл гуя, бүр байчихаад таван зуу, гурван зуу гэхчилэн шаналгах энэ хэдэн юмнаас тойрч бултан явдаг байсан бол сая бодолдоо алмайраад анзаарсангүй.
- За бараг уудаггүй хүн чинь яасан? Шартсан шинжтэй харагдах чинь гээд л юунаас яаж эхлэхээ андахгүй тэр гар царайны баргар байгааг анзаарснаар яриа эхлэв. Цогоо сул гараа өмднийхөө халаасанд хийтэл сая таксинаас хариулсан хоёр мянган төгрөг гарт нь тэмтрэгдэв. Тэгтэл гэнэт “энэнтэй нэг юм хуваагаад уучихъя” гэх сэтгэгдэл төрчихөв. Өөрөө ч гайхахшиг. Тэгсэнээ мэдсээр байж
- Чи завтай юу? Хэрвээ завтай бол ганц юм ноолчихуу? гэж сүрхий царайлав. Өнөөх ч яахав уухайн тас гуниг хуваалцаж байгаа аятай байвч баярласан сэтгэлээ нууж ядна.
Байрныхаа орцонд цувралдан орж Цогоо халааснаасаа өнөөхийгөө гаргатал нөхөр архийг нь харангуутаа огиж байгаа харагдлаа. Цогоо шилний хөнгөн цагаан бөглөөг чимхэн урж онгойлгоод нөхөрт өгөхөд огин огин салгансан гараар авсан нөхөр
- Би хүн рүү харж ууж чаддагүй юмаа гээд цааш харан шилээр нь тонгойлгон залгилав. Араас нь харахад түүний хамаг бие нь салганаж, дагзан дээрхи малгай нь чичирч байх ажээ. Тэгээд өрөөсөн гараараа амаа таглан шилтэйгээ Цогоод өгөхөд хамаг нус нулимс нь цувран хүн харахын тамтаг алга. Ингэн ингэн уух гэж байдгаа гэж бодсон Цогоо амруугаа шилтэйг гудартал буруу хоолой нь таарсануу эсвэл угаас чаддагүй дээ тэрүү хоолой зураад хахаж цацан байж хоёр балгаад буцаав. Тэгээд
- Манай гэрийн хүн сая гудамжинд нэг залуутай зугаалаад сүйд бүр уур хүрчихлээ гэтэл
- Аан, чи тэгээд царай дарчихсан яваа юмуу? Муусайн хүүхнүүдийг ёстой будаа болгох хэрэгтэй. Тэр залууг ч гэсэн … ер нь хүүхнүүдийг даврааж болохгүй. Танай хүн хэдтэй билээ? гээд хариу ч сонсолгүй
- Хүүхнүүд гуч дөхөөд ирэхээрээ дандаа тэгж заваардаг байхгүй юү хэмээн онолдож
- Орой ирэхэд нь хараарай уруулын будаг нь арилсан байвал тэгээд л өнгөрөө гэж мэд. Илжиг, эхнэр хоёрыг өдөрт нэг амбаардаж байх хэрэгтэй за, би бол тэгдэг л байлаа гэхчилэн шүлс амаа үсчүүлж эхлэв. Ер нь иймэрхүү байдалтайгаар удаад хэрэггүйг мэдэх тул Цогоо
- За, за чи наадахыгаа өөртөө үлдээчих би гэрээрээ орчихоод эргээд гарахгүй бол болохгүй гээд салахын түүс болов. Өнөөх
- Миний хэлсэнийг мартаваа өдөрт нэг за гээд өвөртөхөө тэмтрэн тэмтрэн цааш гуйвчин салгаллаа. Цогоо нөгөө гайнаас салж дээш өгсөх зуураа “өдөрт нэг гэнэ шүү тийм ч юм гэж байдаггүй байхаа” гээд гэнэтхэн муу ханиа өмөөрөв.
Түрүүн таксины цонхоор харахад тэр залуу нь ямар нэгэн хөгжилтэй юм ярьж байгаа бололтой ухраагаараа яваад л. Өөдөөс нь эхнэр нь гараараа амаа таглан нүдээрээ инээж байгаа харагдсан. Эхнэрийнхээ нь тэр инээмсэглэлийг Цогоо бараг мартахаа шахжээ. Хэзээ ч билээ дээ авчирч өгч байсан эрээн даавуун хослолоо өмсчихсөн, үсээ задгай тавиад, хүзүүгээрээ охиныхоо цагаан сараар олсон алчуурыг зангидсан нь их л зохисон харагдсан. Үсээ задгай тавихаараа зохидог л юм байна. Би анзаараагүй гэж үү? Үгүй ингэхэд орой унтахдаа үсээ боолттой чигээрээ л унтдаггүй баймаар юм.
Цогоо гэрийнхээ үүдэнд ирж хаалгаа нээн онгойлгоход хаалга нь даана ч нэг ёозгүй чахран дуугарна.
- Энэ хаалга ямар муухай дуугардаг болоо вэ? хэмээн сая л анзааран амандаа үглэн дотогш орлоо. Үүдний хонгил харанхуйвтар тул гэрлээ асаан харав. Унтраалгы нь тойроод гарын хир тогтжээ. Гутлаа тайлан хуучирсан хивсэнцэр дээгүүр алхлан цааш өрөөнд ороход гэр нь цаанаа нэг бүүдгэр өнгө буурай ажээ. Өсгий нь нилээд майжийсан хоёр гутал нь “одоо нэг амрав” гэсэн янзтай сөөлжин унав.
Гадуур хувцасаа ч тайлалгүй сандал дээр хэсэг цомцойн суулаа. Гал тогооноос юмуу хаа нэгтэйгээс эвдрээд дутуу хаагдсан цоргоноос зай завсаргүй ус дуслах нь сонсогдоно. Уг нь эхнэр нь гэрээ чадлаараа л цэвэрлэсэн бололтой. Ханан дээр нь хуучирч, өнгө нь гандсан хуримын зураг нь өлгөөтэй байх нь бараг л хэзээ ч билээ дээ гэж бодогдохоор. “Би ер нь энэ зургийг анзаарч хардаг билүү” гэж бодохын зуур босож очин ер үзээгүй зураг үзэж байгаа мэт харав. Зурган дээр дундаа хэн нэгний өгсөн цэцгийг барьсан хуримын хувцастай хоёр хүүхэд гэмээр залуугийн зураг байх аж.
- Одоогоос найман жилийн өмнө хэмээн амандаа бувтнав. Хажууханд нь хоёр хүүхдийнх нилээн багын зураг байх. Энэ жил багыгаа сургуульд орох ёстой санаж амжив. Эхнэрийнх нь нүдээрээ даруухан инээмсэглэх төрх нь яг л түрүүний залуутай явж байхдаа харж байсан тэр төрх ажээ. Би одоо бараг энэ төрхийг анзаарахаа больжээ дээ.
Цогоо цааш нь хана дагуулан шохой нь бага зэрэг шарласан таазыг харан хөврүүлэн бодно. Гэхдээ яагаад ч юм эхнэрээ түрүүнийх шиг үзэн ядаж муугаар бодсонгүй.
“Хөөрхийд минь хүний өмнө өмсөх зүүх ч юм ямар байх бишдээ. Санаа нь байдгаараа л гоён байж өмссөн нь тэр дээ. Хүн шиг, надад ийм тийм юм хэрэгтэй гэж зовоосныг би л санахгүй юм. Тийм дээ ч тэрүү одоо хүзүү хоолойд нь гялалзаж гялтайх ч юм байхгүй дээ гэж өрөвдөх ч шиг. Энэ гэр орон маань ямархуу байнав. Аль дэвэн галавт хуриманд нь хүмүүс өгсөн хоёр ор, ширээ сандалхан. Одоо хуучираад бүр бүүдийж орхиж. Би ер нь яаж шүү амьдарч яваа эр юм болдоо. Хэдийгээр архи тамхи гээд байхгүй ч гэсэн амьдралд зайлшгүй байх ёстой арчаа, амжиргаа гээч юм надад ер нь байна уу? Тэр ч байтугай эхнэрээ хэрхэн хайрлаж байгаа юм бол? Бараг л худалч хүнд царай зүсий нь мартах шахсан байх юм. Энэ хайр мөн үү? Ийм нөхцөлд, ийм гэр оронд эмэгтэй хүн тэсэж байж чадна гэж үү? Харин өдий болтол хань минь яаж нэг байгаад байсан юм бол?
Миний хань надад хайртай нь л тэр. Хар багын л бидэн хоёр бие биенээ гэж, болно бүтнэ гэж гүйж байж суусан биш билүү. Гэтэл одоо . . .” гэхчилэн элдвийг бодон хана дагуулан хараа тэнүүчилсээр явахаа байсан хөхөөтэй цаган дээр хараа нь тусна. Энэ цагийг ангийнхан нь өгч байсансан. Мань эр цонхон дээр очиж салхивчаа нээтэл нэг нугас нь санжаад хэн нэгэн зэс утсаар торгоочихож. Цогоо л лав биш.
Онгорхой цонхоор зөөлхөн сэвэлзсэн салхи түүний нүүрийг илбэн сэвэлзэж нүдээ хагас аньж зогссон Цогоо гэнэтхэн шийдмэгхэн эргэж үүдний өрөөнөөс оёдлын машины тос авч хаалганыхаа нугас руу хийчихээд гал тогоо руугаа орлоо . . .
Одоо хүүхдүүд ирэх дөхөж байгаа. Удалгүй бас нөхөр нь ч ирэхийг мэдэх бүсгүй орцны хаалгаар нэг л хөнгөн орж ирсэн атлаа гэрийнхээ хаалга дөхөх тусам яагаад ч юм яаж ийшээ орно доо гэсэн аятай алхаа нь саарах ажээ. Цүнхнээсээ үснийхээ боолтыг гаргаж үсээ боонгоо хаалга аяархан онгойлгож орсон Шүрээ нилээн гайхан эргэн тойрноо ажина. Угаалгын өрөөнд, баннандаа хамаг хөшгөө хийгээд дээр нь угаалгын нунтаг цацаад орхиж, гал тогоонд, гал дээр тагийг нь хагас онгойлгосон саванд шөлтэй хоол буцлах нь сонсогдоно. Ширээн дээр махны модны хажууд хутга болон хутга ирлэдэг шинэхэн хайрга байгаа нь үзэгдэнэ. Их сонин. Том өрөөгөөр шагайвал хөшгийг нь авчихсан болоод тэрүү өрөө нэг л саруулхан, нөхөр нь салхивчны нугас сольж байгаа бололтой хамаг анхаарлаа төвлөрүүлэн хацраа унжуулан зогсох нь хүүтэйгээ нэн адилхан ажээ.
Ширээн дээр нэгэн цаас байх агаад түүнийг харвал хананы цаас тэд, будаг тэд, шохой бас болоогүй жижиг сажиг авцаа өгцөө гэх мэт багахан тооцоог нямбайлан зоочихож. Хажуугийн сандлын түшлэгэн дээр нөхрийнх нь тохойг нь нөхсөн бор хүрэм нь тохоотой. Энэ бүгдийг харж нөхөртөө баярлан сэтгэл нь илт сэргэсэн Шүрээ уг хүрмийг аль цагт сургуулиа төгсөхдөө авсаныг санаж "миний хань чинь бас ч гэж инженер хүн шүү дээ" гэж бодогдов. “Ерөөсөө энэ сарын цалин буухаар ганц хүрэм авч өгнөө. Байр гэрлийн мөнгийг ганц удаа жаахан унжихад яав л гэж” хэмээн санав. Хүүхэн хоёр гараа зөрүүлэн тэвэрч, хөлөө солбин, мөрөөрөө хаалганы хацар налан энэ бүгдийг ажиглан зогсохдоо саяхан орцонд орохдоо нэг их гэрэл гэгээнээс бүүдгэр харанхуй руу ирж байгаа мэт бодогдож байсан нь оргүй арилж харин ч юу, юу ч үгүй хий хоосноос өөрийнхөө байх ёстой орон зайд ирсэн мэт бодогдох нь гайхалтай.
Гэтэл гэнэт хананы цаг торхийн дуугарч бяцхан хөхөө хэдэнтээ донгодоход хүүхэн залуу хоёр цочин зэрэг бие биенээ харав. Гэтэл Цогоо ам нээж
- Үгүй! чи яасан чимээгүй орж ирээв? гэтэл эхнэр нь
- Нээрээ! энэ хаалганы дуу бүр байхгүй болчихож, бас энэ цаг амь орчихож гэх нь ихэд баярласан шинжтэй.
Цогоо эхнэр лүүгээ зөөлхөн дөхөж мөрөөр нь тэвэрч үснийх нь боолтыг авангаа
- Миний ханьд үсээ задгай тавих нь их зохидог шүү гэлээ. Хариуд нь Шүрээ
- Үнэхээр тийм үү? хэмээн нүдээрээ инээхийг харсан Цогоо “намайг ч гэсэн ингэж хардаг л юм байна” хэмээн бодохын зуур уруул нь будагтайгаа байсанд олзуурхаж, хамар нь шархирахад хурдхан шиг эхнэрийнхээ толгойг үнэрлэн үнсэв. Ханийнхаа анхилхан үнэрийг эргэн санахын зуур цээжиндээ улам чангаар тэврэхэд цээж нь чичирхийлж байлаа. Харин бүсгүйн нүднээс энэ өдрийг хүлээж цөхөрсөн мэт ганц доголон нулимс аядуухан гарч Цогоогийн энгэрт шингэв.
Хүн ер нь мэдэхгүй юмаа мэддэггүйтэй адил мань хоёр ч гэсэн мэдэхгүйгээ хэвээр нь үлдээх гэсэн шиг бие биенээсээ элдвийг асууж шалгаасанүй ээ.
Гэнэтхэн гал дээр юм даргих шиг болоход Цогоо нэг их том хэл гарган
- Цаана чинь хоол гэхэд хүүхэн годхийн гал тогоо руу гүйх нь саяхан гэрлэсэн шинэхэн хосууд гэлтэй.
Намарших шинж орсон бүгчимхэн зуны үдэш сэвсхийсэн сэвшээ хонгор салхи байгаль дэлхийг сэргээдэгтэй адил амьдрал гэдэг юухан хээхэн дээр тогтож, тэр бүгдийг алгачилалгүй арчилан хайрлаваас амьдрал өөрөө эргээд агуу баян тансагаа хэнээс ч харамладаггүй ажээ. Арчилж эс тордовоос алт хүртэл өнгөө алдах буюу.
Онгорхой цонхоор сэвэлзсэн сэвшээ салхины үзүүр өрөөгөөр дураар сэлгүүцэн, эхнэрийнх нь задгай тавьсан үсийг зоргоор нэг оролдож, даашинзны хормойг сэм сэмхэн намируулах нь Цогоод нэн таатай . . .
Бүрэн эхээрээ...
Сонин гарчиглаж суухад хүү нилээн уйдсан янзтай өрөөгөөр хэд эргэлдсэнээ аавынхаа бугалаганаас хүү чангааж
- Ааваа
- Айн
- Юмыг олон талаас нь харна гэж яадгийн?
- Хэн тэгж хэлж байна?
- Зурагтаар
- Аан! За байз гээд аав бодолхийлснээ
- Энэ ширээг цэвэрлье гэж бодъё за
- За
- Ширээний тавцанг цонхон талаас нь харвал гялалзаад хачин цэвэрхэн байгаа биз гэхэд
- тийм байна
- Тэгвэл нөгөө талаас нь харъя. Тээр зөндөө хурууны хээ байгаа биз гэхэд хүү ширээн дээр булцгар шанаагаа тавьж өрөөсөн нүдээ аньж харахад аав нь инээмсэглэснээ
- Миний хүү буруу нүдээ аниад байна гэхэд хүү
- Өө би дандаа ингэдгийн гээд аньсан нүдээ нээж хараад
- Аан тийм байна
- Түүнийг арчих хэрэгтэй гээд
- За бас доороос нь харж болно гэтэл хүү сурамгай гэгч нь ширээн доогуур орсноо
- Өө, өө бохь наачихаж гээд хацар нь улайхыг ажсан аав нь
- Хэн?.. гэснээ: За хэн наасан нь яахав. Түүнийг авах хэрэгтэй
- Одоо ингээд хаанаас нь ч харсан цэвэрхэн ширээ боллоо тийм үү?
- Тийм
- Юмыг олон талаас нь харж, бас бодож хийвэл алдаа мадаггүй болдог
- Тэгвэл олон ургалч үзэл гэж?
- Яг л саяынх шиг нэг сэдвийг олон талаас нь бодож, олон санаа гаргахыг хэлж байгаа юм. Гагцхүү тэр бодож ярьж байгаа сэдэв нь утгаа алдахгүй байх хэрэгтэй гэснээ
- Ингэхэд миний хүү яагаад ийм том хүний юм асуугаад унав даа?
- Энэ зурагтаар чинь хүүхдийн юм гарахгүй л юм байна шүү дээ. Зурагтын ах эгч нар хүүхэд юм үзнэ гэж бодохгүй байгаам байлгүй гэснээ
- Ер нь бол олон талаас нь харж чадахгүй л байна даа гээд нилээн догь үг хэлчихэв
Эцэг нь хий дэмий ам ангалзсанаа
- Миний хүү үлгэрийнхээ номнуудыг аваад ир аав нь уншиж өгье гэсэнд хүүгийн нүд нь илт сэргэж
- За гээд өрөө рүүгээ гуяа алгадан гүйвээ...
Бүрэн эхээрээ...
Хүмүүс сом-нд их сайхан хариу бичихийм. Би ерөөсөө тэгэхгүй юм . Тэрний оронд сөрж блог руу нь орох гэх. Зөв эсэхийг мэдэхгүй.
Хачин чамин эрээн мяраан блогнууд байхым. Уг нь их гоё юм . Цаг маг, тоолдог моолдог тоолуураас авхуулаад зөндөө зөндөө. Минийх болохоор "хуучирсан хүрэн костюм" шиг л юм байхым. Үгүй тэгээд гоёх гэхээр миний өөрийн зангаас болоод гоёж гоодож чадахгүй юм.
Цаг тавъя гэж нэг өдөр санав. Гэтэл өнөө мангар чинь хүмүүс цаг руу хараад яараад гарчихаж магадгүй гээд л санах. Ухаандаа санаа нь цаг наргүй л суулгах санаатай байх нь их эдээ. Тоолуур тавъя гэж бодов. Тэгсэнээ. Тоолж байгаа тоо нь цөөхөн харагдахаар чамлаад гараад явчих болов уу гэж бодох. Харин тэр дуу намуухан яваад байдаг нь зүгээр шиг. Даана ч ах нь өөрөө чаддаггүй гэж байгаа. Тэгээд юмыг дандаа эсрэг талаас боддог энэ зандаа хөтлөгдөөд "нөгөө муу бор костюмтайгаа л" үлдлээ дээ ах нь хэхэ.
Эцэст нь бас нэг юм бодоод л байгаа. Та нарт хэлэх гэхээр буруугаар ойлгоод уурлах боловуу гэж айгаад. Дэмий балай юм бодож байж хэдэн сайхан дүү нараа үргээчих болов уу гээд л... Заримдаа ганц нэг болохгүй байгаа юмаа эвтэйхэнээр шүүмжилвэл ямар бол. Тэгвэл хүн алдаагаа олж харж засахад дэмтэй шиг. Өөр хүмүүс энэ блогчид гэж хэдэн биенээ хөөрөгдөж магтсан улс. Сүүлдээ бүр магтах үг нь олдохоо болих нь гэж бодох вий дээ гэж битүүдээ бодоод яваа. Бодвол миний буруу байж болох л юм . Хэрвээ буруу санасан бол намайг өршөөнө буй заа.
Бүрэн эхээрээ...
Нэг үеээ бодвол блогны учрыг овоо олоод байгаа би. Анх бүр нэг сайн бууж өгөхгүй хүмүүсийн блогийг шүтэн бишрэхээс цаашгүй байж. Одоо ч гэсэндээ гоё гоё блогнууд таарахаар ам хагас ангайдаг гэж байгаа. Амраагийн блог гэж айхтар эд нэг байна. Ахмадуудынхаа араас орж байгаа мундаг залуу. Байды гуай ингээд хэлчихсэн болохоор Бумаа дуугай л байсан нь дээр л дээ. Бас шог талаасаа Дөлгөөний блог байна. Их маазтай хэрнээ ойлгомжтой. Эрхэсийн блог гэж дөнгөж нүдэлж байгаа яргуйг санагдуулам блог бий. Танин мэдэхүйн талаасаа Ганбаагийн Хишгээгийн г.м. Төрөө дүү, Үүнээ дүү гээд эрчтэй залуус байна. Эднийг би бусдыгаа тэвчээртэй уншдаг гэж санадаг. Уншина гэдэг өөрт бичихээсээ илүү эддээ. Цаг зав муухан болохоор (өөрийгөө аргалав) орж ирсэн рүү сөрж орж байгаа. Дамжаад дамжаад явахаар толгой эргээд төөрчих юм. Хөгшдөөд тэр байх. Нана маань таг байгаа. Бие хаа нь зүгээр байгаа гэж бодно. Сүрхий юм болохоороо нүүж мүүсэн ч байж магад. Ээбээ гэж эвгүй блог нэг бий. Орж болохгүй , орохгүй байж бүр болохгүй. Викторы гэж байхым. Даана ч нэр ус, пасс, виз энэ тэр гээд орж чадахгүй юм. Шинэ буюу шинэвтэр гэвэл (миний л хувьд) Ганаа гэж гэр бүлсэг блог саяханаас гарч ирэв. Заяа Пийкфиндэр гээд шажигнуулдаг улсууд байна. Нөөц материал ихтэй боловуу гэж санадаг.
За тэгээд хуучцуулаас манай хоёр (Тэлмэн Бямбаа) байнга ирдэгт баярладаг. Миний хувьд блогны хүрээ их бага юм . Их олон блогруу орж сом-т үлдээж байж өөрийгөө уншуулах ёстой юм шиг байгаам. За тэгээд залхалгүй манайхаар ордог та бүхэндээ баярладаг шүү. Та нартаа сайн сайхныг хүсье
Бүрэн эхээрээ...
(зураглал)
Өглөө үүр хаяарахаас өмнөхөн боссон хархүү хөхүүртэй хүйтэн айргийг бүлүүрээр хэд бүлж тосыг нь хөдөлгөнгөө хул аягаар гурав хөнтрөн, чимчигнэсэн уруулаа эрхийгээрээ дарж арчаад, гарч уяатай хоносон гялалзсан сортой хар голтой улаан хээр морио эмээллэж, цантай уургаа нударгаараа шудраад, морь нь эргэцэх агшинд уургаа тулаад мордох нь харсан хүнд даана ч нэг жавхаатай. Уяандаа жихүүцэж хоносон хээр морь эзнийхээ хантайралтанд сагалдраганыхаа мөнгөн чимгийг хазаарын товгор товруунд харшуулан, амгайгаа харжигнуулан ангалзаж, цээж өргөн хүзүү гэдийж, толгойгоо хоёр тийш нь хаялан солбилзож, хөлөө өндөрхөн хаялан ергөх шогшихын хооронд дэгэлзэх нь үнэхээр хөнгөн хөлтэй, яалт ч үгүй залуу хүний унаа гэмээр. Залуугийн суганд хавчуулаатай суналзсан хэдэн алдын урт уурга морины явдалд нахилзан үзүүр ёзоор нь газар шүргэн алдана. Зээрийн хүзүүний ширийг идээлэн элдэн хийж, гурамсалж сүлжсэн суран хуйв уурагны даялзах тоолонгоор модоо ороолгон дуугаргана. Адуугаа өвсний сор, сөл хөөж зайдуу хоноглдогийг мэдэх залуу явдлаа жаахан ширүүсгэн мориныхоо амыг султгахад түрүүнээс хойш хий дэвхцэн хэнхдэг сугаараа хөлс чийхруулан явсан хээр морь нь газар эвхэн сунаж, хурц туурайнд нь нойтон чийгтэй газрын хөрс туурайн хэлбэрээр онхилогдон тэртээ хойно үсэрч, тал дээр тал саран хээ дурайн үлдэнэ. Эр бор харцагыг исгэрэн дөрөөн дээрээ дэрийтэл босож наран сөргөө давхихад нарны туяа хойд бүүргэнд нь туяарч, залуугийн хөөргөн бүсэлсэн дээлийн богинохон хормой чадлаараа дарцаглаж, бүрх малгай шилэн дээр нь сагалдрагандаа торон давхих нь ёстой л нэг морин дээр ургаж төрөө юү гэмээр.
Хээр морин ижлээ танин үүрсэхэд хар дэлтэй хул азрага хамраа дуугарган нойтон туурайгаараа газар цавчилан адуугаа тойрлох нь нэн сүртэй. Ташаа өндөр, бүрээ хамарласан сортолзсон хэдэн морьд захдуу хоноод өнгөлөг.
Унага дааганы дэл хэрээрээ ургасан хэдий ч босоогоороо, хонины хоргол ч холбирхооргүйгээр зоолж, хондлойных нь хонхорт шиврээ борооны ус тогтмоор байгаа нь таргыг ч нэг зунзайлгажээ. Адуугаа гурылан хураахад сүүл толгойгоо өргөн унгалдан ухасхийх нь бие чилж, хөл хөссөний шинж.
Залуу адуугаа хусан гадсандаа чивчрэх зэлнээ хураахуй ногтондоо зүгширсэн унага зэлэндээ бараг өөрсдөө очоод чагтлуулах нь зуны хэдэн сардаа ханьсаж ижилстлээ уюулсных.
Зах хязгааргүй мэт үргэлжлэх цэлийсэн өргөн тал, гүвээ толгод, үгүй ер нь дэлхий ээж тэр аяараа л налгартан шарласан нь сайтар загссан намрын өрөм гэлтэй.
Намар оройн уруул чимчигнэсэн хүйтэн айрган дээгүүр хөвөх хөх тос мэт ганц нэг дов довцог, тарвага зурамны дош ногооноороо бусад газраараа шарласан тул нилээн гүн ногоон харагдана. Хөмсөглөн хүрээлэх мөөгөн хүрээ хөхөмдөглөн хөхөртөж үлдсэн ажээ.
Шөнөдөө хүйтэн хонож, үүрээр цан хяруу унаж, өглөөдөө сэрүүн байгаа тул наран ургаж элч нь ээнэгшихийн алдад хүн малгүй л тааламжтай байх ажээ. Намаржаандаа налайх хот айлаас аргалын цэнхэрхэн утаа салхины аясаар аядуухан суунаглаж хөндийгөөр нэг цэнхэрлэн туурцаглан туялзах нь хайхрамжгүйхэн татсан уран бийрийн татлага аятай. Урд хярын хэдэн тарвага арьсандаа багтаж ядан амандаа өвс зуухаас ч залхууран нүхнийхээ аман дээр “эднийхэн бужигнаад явчихлаа өнөөдөр ч үзэх юмтай боллоо доо” гэсэн янзтай хярцгаана. Ганц нэг мөндөл саваагүйрхэн сортолзон хошгирох нь “тоглох амьтан байна уу” гэсэн аятай.
Цаг хугацаа зогссон мэт амар амгалан ийм оронд анир үргээж сүүлчийн шувууд ганганалдан гуниг үлдээн сандрангуй буцах нь уйтай.
Тун удалгүй хол ойроос морьтон цуглаж, цал буурал өвгөн хуураа барин тэргүүлж, цагаан цартай идээгээн барьсан эзэгтэй дагалдаж, хувин сугавчилсан хүүхнүүд дараалж, хүүхэд багачууд хөлөөр хөгжилдөн гүйлдсээр гүүн зэлнээ ирвээс.
Уургач залуус ураа гайхуулж, урдуураа гарах эмнэг хангалын араас ухасхийхэд уургач морьд зогсоогоосоо хөдлөсөн ч сүүл даган нэхэж, толгойг биш хошууг харж, урагш сунан уурга даялан шидэх агшинд морины хондлойд хоёр дөрөө ханхийн харшидах нь сонсогдоно. Хуйв даялан эргэж хангалын толгойд оров уу үгүй юү уургач аргамаг зогтусан найман ганзага цацруулан, дөрвөн туурай шийрлэн, чийгт хөрсийг сийлэн, борви сүүл нь газарт хүрэн алдан, ташуу шаасан гадас адил суух нь энэ адгуус зөвхөн энэ эрдэмд хэрхэн сурсанаа гайхуулах мэт. “Одоо ч залгаа л мэдэж дээ” хэмээн залуу урд бүүргэн дээгүүрээ даван нэг тонгойгоод эмээлийнхээ араар сууж байдгаараа гэдийн татах агшинд бүрх малгай бүчиндээ санжин унжина. Энэ бүгдийг харахад ёстой л нэг харах нүдний урам, халуун насны ааг, ховорхон заяатны удам, хосгүй нэгэн эрдэм болой.
Суран хуйв хангал адууны чамархайнд нь чивчирэн чангарахад залуус ухасхийн очиж чихдэн дарж сэв хийтэл мордон хоёр суганд нь хөлөө жийн мундааных нь согсооноос атган гэдийхэд хуйваа султган авахуй уурандаа багтрах адгуус, учраа мэдэх залуу хоёр хорвоогийн үйлийг хоёр биендээ ойлгуулах нь энэ дэлхийн хаана ч үгүй эгэлгүй нэгэн гайхамшиг.
Нэгэнт ялаа шумуулын цаг өнгөрсөн тул хөнгөн гартай нэгнээр шижигнэсэн хэдэн үрээг хөнгөлж, хөрстөд ховорхон хурдан ажнай болоорой хэмээн ерөөж,
Түй түй түрр түрр хэмээн шившиглэн үлээж босгоно.
Гэрийн эзэн тамгаа улайтгаж, гэргий бүсгүй сацлаа өргөж, ууган унагаа ивэлгэж эцсийн удаа татаад, уучлалт гуйх мэт духыг нь нэгэнтээ илэн чихтэх агшинд зүүн гуя нь янгинан хорсгож, хярвас ханхалуулан нутаг олондоо данслагдан нум суман тамга тодровоо…Тунгалаг хархан нүднээс нь шүүдрийн дусал шиг нулимс бөмбөрөн сормуусанд нь торох нь энэ хорвоогийн эхний зовлонг амсав гэлтэй.
Баруун онийг тэгнэн хэвтэх намар оройн навсгар шар нар уруудан адуун сүрэг алгуурхан цуврана. Эхээ даган гэлдрэх унага ногтны оромтой толгойгоо эхийнхээ борвинд шөргөөж, гуя нь хорссондоо сүүлээ шаравчин, эргэн эргэн янцгаалдах нь ижилдэж дассан зэл юугаа үгүйлэх мэт.
Залуу хархүү гүүн зэлээ алдлан алдлан эвхэж, хусан гадсанд нь айраг дусааж, ирэх жилийн төл бүрэн бүтэн байх өлзий дүүрэн ерөөл айлтгана.
Удам дамжсан хуураа өвгөн татаж, найрын дугараа эхлэхэд уртын сайхан дуугаа даган, ганхан ганхан түрцгээлээ. Унааны хэдэн морьд адуугаа даган байж ядан уяандаа эргэцэн янцгаана. Өвлийг өнөтэй, хаврыг ханатай давахыг бэлэгдэж энэ жилийн отгон наадаанаа их ажлын хажуугаар амжиж, амжуулж хийж байгаа нь энэ.
Сарны мөнгөн туяа мөөгөн цагаан гэрүүдийг сувд адил цайруулан цацарч, саахалтын тэртээ газарт адуу тургилж хононоо…
Бүрэн эхээрээ...
Наран ээсэн хаврын налгархан өдөр ээрэм талд цас нэгэнтээ хайлж, энд тэндгүй шалбааглан хаа нэг нуга судагт хур цасны үлдэгдэл амь бөхтэйгээр харлан цоохортоод байгаль дэлхий нялхарч, атирсан биенийхээ зоог тэнийлгэнэ.
Хөрст дэлхий аагаараан гэсэж, өт хорхой хийгээд өвс ургамалын үндэс амь орж, үржил шимээр ивэлсэн газар эхийн мөөмийг ховдоглон үмхэлж байна уу гэлтэй. Бор борхон толгодын энгэр ээвэр газарт бурзайн шаргалтах хэсэгхэн борог өвс бүтэн өвөл цасанд шалчийтал дарагдсан хэлбэрээ хадгалан бодол болох мэт хэвтэх агаад хаа зарим нэг салхинд сэрвэлзэн сэгэлзэх нь дахиж ирэхгүйгээр одсон насаа дурсах мэт. Харин нялх ногоод соёолон, хөөрхий борог өвсөн дундуур наран зүг тэмүүлэн зэргэлдээх үеийн нөхөдтэйгээ уралдан, хашгичин гарч ирнэ.
Гэнэн цайлган насандаа ч болоод тэрүү, гэрэлт ертөнцөд цухуйж чадсандаа тэрүү өөрийг нь юуханаас ч хамгаалан манаж хэвтэх урд жилийн борог өвсийг үл тооно. Урд жилийн борог өвсний доорхи уржнан жилийн өвгөн борог өвс өөрийнх нь үндэсийг хооллон өнгө зүс нь харлан хаг болон хэвтэхийг бол бүр анзаарахгүй. Анзаарахгүй ч юу байхав ерөөс тэр мэдэхгүй.
Гагцхүү ганган ногоон биеэ гялтагнуулж, нарны алтан цацраг, анхны бороон ариухан дуслыг танхилхан биендээ шингээж, өнгөний сайхныг цэцэгсийн хамт хослуулан, үнэрийн анхилууныг өргөн талаар нэг агаарын мандалд униартуулахыг хичээх мэт. Өнгөрсөн жил өөрийгөө ямар байсныг, өвгөн борог өөрийг нь хэрхэн ачласныг, орчлонгийг эрээн барааныг одоо л нэг ойлгож байна уу гэлтэй харьцуулж борог өвс өвгөн боргийн дээр, өнөө жилийн нялхасын ёроолд атиран нугарч хэвтэнэ.
Ноднин жилийн хавар бас л ийм байсан даа би. Болгоомжгүй багын зангаар салхины аясаар сэгэлзэж, бороо борооны түрүүчид баярлан ганхалзаж, болох болохгүй юмыг үл анзаарч, энэ бяцхан довон дээр ганцаараа юм шиг дэрвэлзсэнсэн. Дуутай бороог дагаж мөндөр цохидгийг, дуугүй бороо зүсэрч нар үзүүлэхгүй найм хоноход шалбийтал нороод навсайж унадагийг, эсвэл үндсээ баахан тарчлааж өөрийнхөө биеийг хорчийж хонхойтол шимээд ч юу ч гарахгүйгээр хатаж харангаддагийг мэддэггүйсэн. Энэ бүгдэд миний доор хэвтээ хаг болсон энэ хөөрхий хамгаалж намайг аварсныг тэр үед би мэдээгүй л юм даа. Бусадтай уралдан сугсарч бузгай хурдан ургаж үхэр малын хоол болдогийг энэ нялх амьтан яаж ч мэдэх билээ дээ хөөрхий. Бэржгэр хатуу хэлээрээ битүү нэг ороогоод татах агшинд чиний өмнөөс би амруу нь урьдчилж орохыг чи мэдэхгүй, буцаад эрүү нь эргэж буухаараа бузгай зөрж буудгийм. Тэр агшинг бид тэнгэрийн аз гэдгиймдаа. Бултаж бид ямар чадах бишдээ.
Нар налайсан налгар намар гэж байдгийм. Салхи салхины аясаар эм цэцэгсийн тоос энүүгээр тэрүүгээр эргэлдээд л ээдээ мөн чиг сайхан шүү. Олондоо олон тэд. Олдоно доо олдоно тэд. Сэрүүн намар наашлаад, сэрчиг сэрчиг салхи гунигаар үлээхэд сэм сэмхэн санаа алдах шиг сэрвэгэр эрэвгэр үзүүрээс чинь сэтгэл гундтал цайраад эхэлдгийм. Ээдээ! энэ орчлон хатуудаа хатуу .
Цаг цагийн хатуу эхлэж цасны түрүүч унахад, гандаж гундсан чи гайгүй сайн нугарч үндэсээн даран хэвтэх болно. Чиний доор би үржил шимээ газарт шингээн өгөрч харлан унах болно. Амьдрал гэдэг угаасаа л ийм шүү дээ.
Гэхдээ одоо чамайг хавар зун намар гээд хачин урт, дэндүү тансаг амьдрал хүлээж байнаа. Сугсайтал ургаж, сагсайтал цэцэглээрэй. Энэ сайхан дэлхий чиний үнэрт мансууран нялхарч, чиний өнгөнд баярлан бахархадгийм шүү дээ.
Бодол болон хэвтэхдээ мань борог бас болоогүй ээ хажуу хавиргынхаа борогтой хань татах мэт орооцолдон гогцоорно…
Бүрэн эхээрээ...
(хоёр дугаар хэсэг)
Дуу чимээтэй ихтэй, хүн зон хөлхсөн их хотын гудамжнаа харахад үеийн болов уу гэмээр хоёр бүсгүй бие биенрүүгээ даллан даллан өөд өөдөөсөө яаравчлан уулзав.
Арай өндөвтөр нь
- Үгүй. Та чинь яачихваа. Би бараг хагас цаг хүлээлээ.
- Харин тиймээ. Би дотроо яараад л байгаа хэр нь энэ замын түгжрэл гэдэг чинь явуулахгүй юм.
- Та урдуураа хурдны замаар яваад Энхтайвны гүүрний гарцаар гараад ирэхгүй. Жаахан тойруу ч гэсэн арай хурдан
- Бодож л байсан л даа. Эгч нь жолоо бариад удаагүй болохоор үнэндээ хурдны замнаас баахан жийрхээд байх юм.
- Өө, тийм л дээ. За энэ ч яахав. Ээжийн билетийг өөрийнхтөйгөө цуг авчихлаа. Яаж билетийн касс явнаа гэж бодож байсан чинь ашгүй Цогоо (нөхөр нь)утасдаад интернетээр авчихлаа. Хоёр суудал гарчихсан байна гэнээ гэтэл нөгөө бүсгүй нь олзуурхсан янзтайгаар
- Өө, ашгүй ашгүй. Ер нь манайхан их гадагшаагаа явдаг болсон байна шүү
- Учиргүй ээ, учиргүй гэснээ
- За явъя. Ээж гэнэт сонсоод яасан их баярлах болоо гэсээр хоёр бүсгүй сугадалцан машины зогсоол руу алхацгаав.
Арай өндөрдүү нь Үүрсолонго. хажууд нь яваа намхавтар нь Үүрийн ахынх нь эхнэр Болор (бэргэн эгч нь)
Хонх жингэнэх дуунаар эмгэн сандуу мэндүү хаалга руу алхсанаа “үгүй ингэхэд юундаа ингэж сандчаад байна даа” гэж бодсоор хаалгаа онгойлготол
- Эмээ эмээ гэсээр хэдэн хүүхэд цувралдаж, араас нь томчуул залгав.
- Хүүе, миний хүүхдүүд!Үгүй бас тээр хүргэн, бэр охин юу боловоо та нар чинь гэж дуу алдаснаа
- Еэ, бурхан минь, еэ бурхан минь гэж багачуудыг нь барьж авч үнгэлэх нь тэднийгээ хараад нар нь гарсан шинжтэй. Тэгсэнээ гэнэт ухаан орсон мэт
- Өө, зөнөг толгой ингэдгийм гээд
- Ээж нь цай хоол гээд цаашаа сандчихад.
- Ээж хэрэггүй ээ! Хэдүүлээ гараад энүүхэнд нэг аятайхан ресторан байдаг юм тийшээ оръё. Харин та хувцасаа сольж өмс гэж охин нь хэлэв.
- За, тэгье тэгье гэж эмгэн хөнгөмсөх нь ойрд энэ хэдийгээ хараагүй уйдсаны шинж.
Ресторанд хүн хар цөөтэй намуухан хөгжим эгшиглээд цаанаа нэг таатай ажээ. Булангийн нэгэн томхон ширээнд үдшийн хоол даруухан эхэлтэл Эмгэн
- Үгүй нөгөө Тамирынхан яасан? гэтэл охин нь
- Яахав дээ. Цаадах чинь ямбатай амьтан тийм ч зангиа, ийм ч цамц гээд зогсчихоо биз гэтэл эмгэн
- Байг дээ миний муу хүүг. Угаасаа л аавыгаа дуурайсан цэвэрч цэмцгэр амьтан тэгж л байг гэтэл охин нь
- Тээр, ээж Тамирыг болохоор энэ шүү дээ гэснээ
- Миний дүү ч харин муу хүн болоогүй шүү гэх нь хэн нэг нь ёозгүй үг хэлчихвий гэсэн аятай. Энэ нь дүүдээ амь байгаагийн шинж.
Аав нь тэр жил нутгаадаа явахдаа хүүхдүүдээ ээлж дараалан үнсэж том хүүдээ
- Миний хүү айлын том хүү. Аавыгаа эзгүйд энэ айлын гадуур дотуурх бүх ажил чиний толгой дээр буух байх. Аливаа юмыг заавал давхар бодож ултай суурьтай шийддэг юм шүү. Бусад нь яах вэ миний хүү сэтгэл зүрхээ чагнахад л болчих байх. Хичээгээрэй миний хүү гээд охин руугаа эргэж
- Миний охин гэр гийсэн сайхан охин болох нь дээ.Аав нь гурван хүүхэдтэй ч ганцхан охинтой хүн. Миний охин ээждээ тусалж энэ муу жаахан дүүгээ харахын дээдээр харж, хайрлахын дээдээр хайрладаг юм шүү.Ээж нь ажил ажил гээд дүүд нь цаг зав бага гаргаж мэднэ гээд духан дээр нь удаан гэгч нь үнссэнсэн.
Аавынх нь уруул үл ялиг чичигнэж байсныг мэдэрч байсан хэдий ч учир явдлыг сайн ойлгоогүй л дээ хүүхдүүд. Удахгүй ирэх байж гэсэн шүү юм бодоцгоосон байх.
Тэр цагаас хойш ах нь хичээлийн хажуугаар ажил хийж ээждээ нэмэр болох гээд гэрт бараг үзэгдэхгүй. Ээж нь ч мөн адил. Үүрсолонго дүүгээ харж хандах асрах хүмүүжүүлэх том үүрэг хүлээж, харин ч зарим залуу эхчүүдээс дутуугүй өсгөсөнсөн. Тийм болохоор дүүдээ амь. Ер нь л дүүдээ хир халдаахгүй.
Тамир ч эгчдээ амь. Ийш тийш явахаараа эхнэртээ гэхээсээ илүү эгчдээ гэх нь холгүй.
Тун удалгүй Тамирынхан шуугилдан орж ирцгээлээ. Тамирын эхнэр Сувд хадам эгч, бэргэн жаажаа нартайгаа тэврэлдэн мэндчилж, хадамдаа үнсүүлэнгээ
- Пээ, ээж ямар гоё болчихсон юм бэ? Тамираа, ээжийг хараа бүр залуужчихаж гэж халуун дотноор уулзацгаасан гэр бүл оройн хоолондоо шуударцгаалаа. Том ахаас бусад нь бүрэн цугларчээ.
Том жижиггүй л хоорондоо хөхрөлдөн хөгжилдөж, хэн нэгэн багыгаа шоолон инээлдэж, хаа нэг хөнгөн гуниг сэдрээж аавыгаан ярьцгааж үнэхээр халуун дулаан уур амьсгал нуугисан сайхан гэр бүл ажээ.
Хоолны дундуур хүүхдүүд нь
- За нэг нь хэлээчээ гэж, гэж Үүрсолонго
- За Тамираа миний дүү хэл гэтэл Тамир
- Юу гэж байгаа юм. Том эгч байхад чинь Болор эгч хэл гэх нь энэ гэр бүлд хүний өөрийн гэж ялгаагүй ахмадыгаа л хүндэлдэг нь мэдэгдэж байв. Болор босож
- Ээжээ! Өнөөдөр бид таньд нэгэн цочир сонин барих гэсэн юм. Удахгүй, долоо хоногийн дараа аав та хоёрын хуримын өдөр болно. Энэ жил тавин жил шүү дээ.
Тэгээд бид хэд ярьж байгаад таныг гадаадад амраахаар шийдлээ. Билет энэ тэрийг чинь авчихсан. Үүнийгээ өгөх гээд л бид хэд өнөөдөр гэтэл ээж нь
- Аав ээж хоёр нь энд, энэ хуримын ордонд хуримаа хийсэн шүү дээ. Тэгээд ч нэг их зардал мөнгө болоод яахнав дээ хүүхдүүд минь гэтэл Үүрээ
- Бид мэднэ л дээ ээжээ. Гэхдээ ах л ингэж шийдсэн. Ах хэлэхдээ энэ өдөр та хоёрын хуримын өдрөөс гадна, аавыг дурсах дурсамжийн өдөр байх болно. Аавыг хамгийн ихээр дурсаж чадах агшин бол та хоёрын хамгийн сүүлд салсан тэр газар байж таарна. Тэгэхээр хэдүүлээ ээжийгээ аваад тэр улсын тэр хотод, магадгүй тэр байранд очно. Ээжид хэцүү байх нь мэдээж гэхдээ бид хэд аавыгаа хамгийн тодоор санах цэг тэнд байх шиг байна. Тамираа төрсөн хийгээд бидний аавтайгаа байсан хүүхэд ахуйн дурсамжууд их бий гэж ах хэлсэн гээд ахынхаа хэлсэн
“ Тэгээд ч хэзээ хойно эргэн санахад ахад нь сонин санагддаг зүйлс их бий. Хэрвээ ахынх нь бодож явдаг үнэн бол бид энэ хоёр хөгшний хайр сэтгэл хийгээд бидний төлөө гэсэн тэр хэмжээлшгүй их тэвчээрийг, хүний санаанд багатамгүй тийм шийдэлд хүргэж чадсан тийм их хайрыг мэдрэхэд таатай байх болно” гэснийг эгээ л хэлчихсэнгүй.
- Бид ч гэсэн ахын санааг бүрэн дэмжиж байгаа гэлээ.Эмгэн хүүгийнхээ үгийг дам сонсонгоо хэсэг зуур хоолой нь сааралтаж ирсэнээ “хүүхдүүд маань ийм сайхан байхад би юу гэж усан нүдэлж болох билээ” хэмээн санаж нулимсаа аягандаа эгшээж бодол болон суух нь амьдралыг аяглаж биш ааглаж гарсан эмэгтэй гэлтэй.
- Ээж нь тэгээд ганцаараа явах хэрэг үү? гэтэл том бэргэн нь
- Үгүй ээ. Та эндээс Үүрээ Тамир хоёртой ниснэ. Цоомоо (нөхөр нь) цаанаас сүүлчийнхээ эмний нээлтэнд оролцчихоод наашаа та хэд дээр ирэхээр тохирсон
- Үгүй тэгээд энэ хэдийг яах вэ гээд ач нараа болон хүргэн бэрүүдээ хартал Сувд
- Бид хэд яахав ар гэрээ хариуцаад байж байна. Та нар л энэ удаа яваад ир. Энэ олон улс чинь зардал мөнгө нь хэцүү шүү дээ ээжээ.
- Нээрээ ч манайхан өнөр өтгөн болсон байна шүү . . .
Дунд гарын хар лимузин том хотын гудамжийг сүлжин хурдлан давхисаар нилээд хуучирсан боловуу гэмээр орон сууцны гадна ирлээ. Том хүү нь тэднийг тосон авахдаа үүнийг түрээсэлсэн байж. Эмгэн машинаас бууж уг байшинг нарны гялбаанд саравчлан харснаа хуучны танилтайгаа уулзсан мэт инээвхийлснээ
- Манайх чинь энэ орцонд байсан байхаа гэтэл
- Тиймээ ээжээ. Та яасан сайн санадаг юм бэ? Энэ хоёр давхрын энэ хоёр цонх манайх гэвэл. Тэр хүндийн хүндээр өнгөрсөн он жилүүд сэтгэлд нь хадаатай үлдсэн бололтой санаа алдаж
- Тийм л дээ. Аав чинь шөнө ажлаасаа ирээд энэ зогсоол дээр машинаа тавьчихаад шатаар өгсөхдөө биднийг сэрэхгүй гэж их л хичээсэн ч энэ модон шатыг дуугаргачихдаг байж билээ. Би хүлээж байсан хэрнээ л яг ороод ирэхэд нь хурдхан орондоо ороод унтсан дүр үзүүлдэгсэн. Яах ч гэж тэгдэг байсан юм, эрхэлж л байсан ухаантай юм байхаа даа. Аав нь орж ирээд л та гурвыг, намайг үнсдэгсэн.
Эмгэн байшингаа тойронгоо хажуу талынх нь довцог руу гарсан жижиг зөргөөр дээш өгслөө. Бага нь
- Та хаачихна вэ? гэтэл эмгэн
- Энүүхэнд нэг жижиг сандал байх ёстой гэтэл ах нь
- Ээжийг нэг хэсэг ганцааранг нь орхи доо гэв.
Эмгэн довцог дээр гарч хүүхдүүд рүүгээ эргэн хартал тэд бага байснаа ярилцаж байгаа бололтой хөхрөлдөцгөөнө. Эмгэн эргэн сандлаа харж
- Мөн байна. Энэ олон жил өнгөрч байхад намайг л хүлээж байгаа мэт байж л байдаг гээд уярч энэрсэн харцаар эгээ л хэн нэгнийг харж байгаа юм шиг харж, чичирсэн гараараа илэн байв. Тэгээд сандал дээр сууж тэртээ олон жилийн өмнөх явдлуудыг хөврүүлэн бодож эхэллээ.
Чи минь анх энэ сандал дээр тэр гай тотгорын тухай надад хэлж байж билээ. Ёстой л нэг тэнгэр харлана гэдэг л болсондоо. Одоо чи минь хаана яаж шүү явдаг юм болдоо.
Чамайгаа явсаны дараа бид хэд гэж хэдэн амьтан эхэндээ ямар янзтай байсан гэж бодно. Нулимс гэдэг чинь ширгэхдээ ширгэж, ивлэхдээ энэ нүднээс гадагшаа биш дотогшоогоо урсаж болдог л юм билээ дээ бурхан минь. Хэдэн хүүхдийнхээ л зүрхий нь хэмлэж, сэтгэлий нь сэмжлээд яахав гэхдээ л тэр шүү дээ. Чамайгаа нутаг буцаад яг хоёр сар арван зургаа дахь хоног дээрээ тэр гайт мэдээг дуулсандаа.
Мэдээ ч гэждээ мэдэж байсан юм чинь.Тийм юмыг хүлээж хүний нутагт хоног тоолон сууна гэдэг ёстой алаг зүрхний тарчлаан, амьдын тамлан юм билээ дээ. Тэр үедээ би чиний үгэнд орж энд үлдсэндээ яасан ч их харуусаж, өөрийгөө харааж зүхэхийн дээдээр зүхэж, үзэн ядаж суусансан. Утас дуугарах тоолонд зүрх зогсчих шиг болно. Сүүлдээ орчин тойрны бүх юм утгагүй мэт санагдаж, энэ бүгдийг орхин оргүй хоосонд алга болмоор өдрүүд олон байсаан.
Хажуугаар нь зүгээр байж болохгүй ажил хиймэр болох хэрэгтэй байдаг. Заримдаа ч ийм хэцүү хүнд бэрхийн дунд намайг орхиод явчихлаа гэж чамдаан хүртэл цөөнгүй өдөр гомдсон доо. Хүн цөхөрсөндөө тэгдэг л юм билээ.
Тэгж тэгж нэг өдөр муу аавын (хадам) цахиртсан дуу утасны цаана гарч
- Бүх юм болоод өнгөрлөө дөө охин минь гэж хэзээ хойно дуулгасансан. Хүний ухаан гэж тийм л байдаг юм билээ. Тэгээд
- Миний охин биеэ сайн бодоорой. Наад хэдийгээ хүн болгохын тулд охин минь өөрөө л эрүүл саруул бүрэн бүтэн байх ёстой юм шүү гэсэн үг миний насан туршийн зарчим болно гэж тэр үед бодоогүй л юм даа. Болохгүй л шинжтэй бол хүрээд ирээрэй амьд улс байна болж л таараа гэсэн үг яагаад ч юм чи бид хоёрын шийдэлийг зөвтгөсөн мэт санагдаж дотор онгойлгож байлаа. Үнэндээ бол би танайхнаас айж байсан. Үхсэн хүн босоод үг хэлэх биш гээд намайг хүн чанаргүй хандлаа гэж санахвий гэж би их ч айсансан. Харин аав ээж хоёр биднийг ойлгохын дээдээр ойлгосон юм билээ.
Түүнээс хойш нэг сар хиртэй бөглөрөөд л тэгээд л шуударсандаа. Амьдрал ч тэгж шаардсан. Аавыг утсаар ярьсанаас хойш яг долоон жилийн дараа хүүхдүүд сургуулиудаа дүүргээд бид нутагтаа эргэж ирсэндээ. Тэгэхэд аав хэсэг чимээгүй бөглөрч сууснаа ус гүйлгэнэсэн нүдэндээ баярын мишээл тодруулж
- Миний хүүхдүүд хүрээд ирэвүү. Хүсэн хүлээсэн өдөр ирдэг л юм байна гэж билээ. Чамаас хойш ач нартайгаа, надтай ч гэсэн уулзах гэж хамаг бие сэтгэлээ баран баран хүлээсэн шиг байгаа юм. Ээж өнгөрөөд жил гаран л болж байсан.
- За хүүхдүүдээ харлаа одоо бол аав нь яасан ч яахав гэж байсныг бодоход “үхэж ч болдоггүй цаг хугацаа гэж байдаг л юм байна” гэж хэлэх шиг санагдсан шүү.
Тэрнээс хойш хорин гурван жил нийтдээ гучин жил улиран оджээ. Манайх гэдэг айл одоо олон ч ам бүлтэй болсон. Хань минь одоо хаа нэгтэйгээс харж л байгаа гэж бүх амьдралынхаа туршид л ингэж бодож итгэж ирсэн. Тийм ч учраас бид хэд үргэлж хамтдаа байсан гэж боддог.
Тэгээд ч тэрүү хүүхдүүд маань чиний ухааныг өвлөж, бүгд л эх орондоо ирж, яг л чиний хүсэж мөрөөдсөн тийм хүмүүс болсондоо. Том хүү маань сургуулиа дүүргээд нэг хөөрхөн охинтой сууж гурван хүүхэдтэй болсон. Хичнээн ч олон эм бүтээв. Одоо нэг том професор болсон. Гэхдээ аавынхаа амийг авч одсон тэр өвчний эсрэг эм хараахан хийгээгүйээ. Хүүгээ зовоогоод яахав гээд энэ тухай ярьдаггүй юм.
Охин маань барилгын зураг зохиодог зохион бүтээгч болсон. Монгол улс маань урдынхаас өөр болж ёстой л бидний хүсэж байсан тэр хөгжлийнхөө голдирол руу орсондоо. Улаанбаатар хот маань олон олон өндөр барилга,гүүр зам гээд барилга байгууламж жигтэйхэн болж толгой эргэм цоо шинэхэн хот болж эхэлж байна. Үүнд охины чинь хувь нэмэр орж л байгаа. Бага маань чамаас хойш гуравхан настай амьтан үлдсэн одоо том эр бас л хань ижилтэй болж хоёр хөөрхөн жоохон амьтан хайр татаад л байгаа. Хүү нь хэдийгээр энэ улсын иргэн байсан ч би монгол хүний үр удам, монгол цустай хүн л юм бол би монголын иргэн байх ёстой. Тэр байтугай би цэрэгт явах ёстой гэхэд ах нь эсэргүүцээгүйгээр барахгүй дэмжиж бас дүүгээрээ бахархаж байж билээ. Том хүү маань хүнийг хагалгаанд ороход нь унтуулдаг шинэ эм хийсэн гэхдээ хүү нь унтуулах нь яахав сэрэхдээ яах бол гэх, охин нь шинэ барилгын зураг хийхдээ барих нь яахав хэрэв ямар нэгэн байдлаар нурах шалтаг гарах вий гэх мэтчилэн хандах нь яг л чиний минь давхар ухаан эдэнд маань өвлөгдөн ирждээ гэж бахархаж суудагдаа хэмээн эмгэний бодол хөвөрч орчлонгоос тасарсан нь илт. Хааяа нэг сэтгэлийн шаналан нүүрнээ илэрч доголон нулимс гунигтайяа хацар даган бөмбөрч, тэгсэнээ урсаж амжаагүй нулимстай нүүрэнд нь өхөөрдөл баярын инээмсэглэл тодрох нь эмгэний бодол өөрийн биеийн үйлдэлд үл гүйцэгдэх ажээ.
Чи минь яасан ч их холыг харж чаддаг хүн байсан юм дээ. Тэр үед л чи яг энэ өдрийг харж байсан гэхэд итгэмгүй юм. Чи минь тэгэхэд
- Хожмын өдөр бид хоёр зөв шийдэж дээ гээд эмгэн болсон хойноо бодож суух болно гэж билээ. Хүн л юм болохоор бас хань бараа бодогддог үе байсан уу гэвэл байсаан хань минь. Чиний минь хэлсэн
- Хүүхдүүддээ л хэрэгтэй гэж үзвэл юу гэж бодсон зүйлээ хэнээс ч, тэр байтугай надаас ч зоволгүйгээр хийгээрэй гэж байж билээ. Энэ үгнээс чи минь намайгаа хүнтэй суухыг зөвшөөрсөн хэдий ч бяцхан харамлаж байсныг чинь хожмоо ухаарсандаа. Аргагүй дээ чи минь наддаа ямар их хайртай байлаа даа.
Тиймээ! надад чиний өгсөн хайр намайг өдий хүртэл амьдрахад хангалттай хүрсэндээ.
Энэ бүх амьдрал хэдийгээр бидэн хоёрын зорилго байсан боловч чинийхээ өмнө хүлээсэн үүрэг мэтээр төсөөлөн сэтгэлийн хат нугарах үедээ нугарч, тэгшрэх үедээ тэгшрэн явсаар өдий хүрлээ. Одоо хүүхдүүдээ, амьдралаа эргээд харахад чинийхээ өмнө би нүүр бардам байхаар болжээ.
Хэзээ нэгэн цагт би чам дээрээ очихдоо эрхэмсэг очих болноо хань минь!
Гэхдээ чамдаа очоод хүүхдүүдийнхээ тухай, амьдралынхаа тухай, эх орныхоо тухай өшөө илүү сайн сайхныг, өшөө илүү жаргалыг ярьж, өөр хаа нэгтээ чамтайгаа хамт үүсгэх шинэхэн амьдралдаа дурсан санах юм ихтэй байхын тулд хань нь энд бас жаахан байх нь дээ.
Хаа нэг ганцаардахдаа чамайгаа их үгүйлдэгсэн. Гэсэн хэдий ч энэ бүх өнгөрсөн амьдралд чи минь үргэлж минийхээ болон хүүхдүүдийнхээ дэргэд үргэлж хамтдаан байсан юм шүү. Тийм учраас бид хуримаа хийсний тавин жил биш, хуримаа хийгээд тавин жил хамт байсан мэт санагдаж байна. Хүүхдүүд нь ч тэгж бодож байгаа.
Яагаад ч юм яг одоо чамайгаа хаа нэгтээгээс гараад ирдэг ч болоосой яасан их үгүйлж байнаа гэхийн сацуу нэгэн хүний зөөлөн зөөлөн ахлан ирэх чимээ ард нь гарч, халуун дулаахан гараараа мөрөн дээр нь тавихад яг л хань нь мэт санагдана. Эмгэн харцаа аажуухан эргүүлж тэр гарыг харваас яг ханийх нь гар мэт ажээ. Тэгтэл Цолмон
- Ээжээ та зүгээр биз? Ямарч хөдөлгөөнгүй суугаад байхаар чинь санаа зовлоо гэх том хүүгийнх дуу ханийх нь дуутай ямар ижилхэн байна вэ гэж санасан эмгэн
- Зүгээрээ хүү минь. Цаадуул чинь юу хийж байна? гэтэл
- Тэр хоёр Тамирын багадаа тоглож байсан тоглоомон дээр очихоор байшин тойрлоо гээд
- Ээжээ би танаас олон жил бодоод явсан нэг зүйлээ асуучих уу?
- Тэг л дээ хүү минь, ээж нь мэдэхийн боловуу даа?
- Аавыг гэнэтхэн нутаг буцсан тэр шалтгааныг би их боддог юм. Яагаад ч юм та хоёр ийм гачлант зүйл болноо гэдгийг мэдэж байсан мэт санагддаг. Тэр үнэн үү?
- Тиймээ миний хүү! Бид мэдэж байсан. Мэдэх мэдэхдээ бүр мэдэхийн цаагуур мэдэж байсан. Гэхдээ аав чинь ингэж л шийдсэн хэрэг. Гол учир нь та нарын энэ одоогийн гэрэлт ирээдүйг тэр үед аав нь харж чадсанд л байгаа юмдаа.
Бас надад ч итгэсэн чадсан хэрэг.
- Аав маань гайхалтай ухаантай хүн байжээ. Одоо би аавынхаа тэр үеийн наснаас бараг зургаа долоо ах хүн гэхэд аав шиг тэгж шийдэж чадна гэхэд эргэлзэж байна. Та аавын тэр их итгэлийг даасан шиг даасаан ээжээ. Биднийг өдий зэрэгтэй хүн болгосон ээж тандаа хүүхдүүд бид чинь хязгааргүй хайртай.
- Би яах вэ хүү минь яаж амьдрах ёстой байсан түүгээрээ л амьдарсан. Энэ бүх сайн сайханд хүрэхэд миний зүтгэлээс гадна, хүүхдүүд та нарын минь чармайлт ухаан хийгээд, бид бүгд аавыгаа сэтгэлдээ хамт байлгаж, ер нь ямарч үед гэр бүлээрээ хамтдаан байсны хүч юм шүү дээ.
Тэр үеийн бидний шийдэл бол ерөөсөө бид хоёрын ч биш асар их хайрын илчинд илэрсэн хайрын шийдэл байсан юм даа. Тийм болохоор аливаа юмыг хэдий чинээ сэтгэлээсээ хайрлаж чаднав төдий чинээ зөв шийдэлд хүрдэг бололтой юм. Миний хүүхдүүдийн хэн нь ч гэсэн цаг нь ирвэл юуг ч зөвөөр шийдэж чаднаа гэдэгт ээж нь итгэдэг дээ. Та нарын өмнө одоо амьдрал чинь гэрэлтэж байнаа хүүхдүүд минь . . .
- Тиймээ ээжээ! Энэ амьдрал, энэ улс эх орон, энэ дэлхий ертөнц тэр аяараа бидний үеийнхний гарт ирж байна. Бид та нарынхаа уламжлуулж ирсэн эх орон, зан заншил, оршин амьдрахуйн ухаан, үр ач хийгээд хайр сэтгэл, тэдгээрийн дотоод мөн чанарыг ухаарч цааш нь өртөөлөн авч явах болноо . . .
- Одоо хөдлөх үү дээ ээжээ? Эртхэн амарч хоно. Маргааш хэдүүлээ музей үзнэ. нөгөөдөр таныг энэ Үүрээтэй хамт Хавай явуулна. Тамир бид хоёр замдаа Лондон Парисаар дайраад буцна. Бидэнд бас ажил байна. Удахгүй хүүхдүүдийн сургууль эхлэнэ.
- Өө, тийм. Аавын гар бичмэлийн нооргийг би хадгалаад байдаг юм. Хобби байсан гэхэд бараг л зохиолч шахуу хүн байсан байна лээ. Манай найз ихэд ойшоосон. Тэрүүгээр нь нэг ном гаргачихвал энэ багачуудад маань хэрэгтэй боловуу гэж санах. Тэгээд ч бид бас хааяа харж суухад дурсамжтай бас сургамжтай гэх мэтээр хүү нь итгэл төгс ярихад эмгэн дотроо
“Нээрээ л эдний цаг үе иржээ” хэмээн бодсоор хүүгээ сугадан довцог уруудав.
Эмгэнийг харахад яг л тэр үеийнхээ амьдралд эргэн очиж, насан залуугийнхаа ханийг сугадан, алхаа нийлүүлэн яваа бүсгүй мэт сэтгэл нь хөнгөмсөв . . .
Амьдрал цаг цагийг өртөөлөн дуусашгүй мөнх үргэлжилсээр . . .
Бүрэн эхээрээ...
(нэгдүгээр хэсэг)
Шөнө дунд өнгөрөөд нилээд уджээ. Таг харанхуй өрөөнд цонхны цаанаас өлөн саран цаанаа нэг ёозгүй цухуйна. Хааяахан нэг машин өнгөрөхөд түүний гэрэл өрөөгөөр хагас тэнүүчлэнэ. Өрөөний хана дагуулан тавьсан орон дээр дөч гаран насны эрийг араар нь дэр хийж хагас суугаа байдлаар хэвтүүлсэн аж.
“За одоо л эхлэх нь дээ” гэж мань эр бодохын сацуу хамаг л үе мөчөөр янгинаж, ар голоос нь нэг юм зулгааж, тархи нугас, хамаг арьс булчин нь тэр чигээрээ хумин үрчийж байна уу гэлтэй. Эр хойшоогоо гэдийн атирч орны хөлнөөс тусгайлан бэхэлсэн уяанаас хоёр гараараа ороон чангаахад залуугаасаа хөгжүүлсэн булчин нь товойж, судас нь гүрийнэ. Цоо эрүүл гучин хоёр цагаан шүд нь тачигнан хавирч, орчны нам гүмийг эвдэнэ. Хоёр нүднээс нь гал бутарч байгаа юм шиг маналзаж, толгой дотор нь ямар нэгэн юм нэгэн хэмнэлээр давтаж, тархи нь юу юугүй задрах гэж байгаа мэт ангалзана. Хамрын самсаа сарталзан, өөрийн эрхгүй хоолойны нь угт гийнах хүнгэнэхийн засвар дуу гарч, хамаг биесээ чангалан юутай ч юм тэмцэлдэхэд арьсных нь сүв болгоноос бөнжийж гарах хар хөлс хүзүү шанаа, цээж бөгс, булчин шөрмөс тэр аяаараа халуу дүүгэн норно. Муу бэлэг эрхтэнийх нь үзүүр чимчигнэн юу юугүй алдахнуудаа гэхийн зуур бүхий л бие нь тавирч эхэллээ. Тас аньсан нүдээ алгуурхан нээтэл нүдэнд нь хурсан нулимс шанаагий нь даган сул асган урсана.
Уяагаа алгуурхан тавьтал цус нь боогдсондоо хурууны нь үзүүр чимчигнэнэ. Энэ бүгдийн дараа мань эр уртаар амьсгаа авч
- За яахав энэ удаагийнх нь нэг юм өнгөрлөө. Муу аавыгаа сэрээчихээгүй байгаа даа, одоо нэг цаг орчим гайгүйдээ амандаа шивнэнэ.
Уг нь энэ ганц цагт сайн унтаад авбал залууд хэрэгтэй. Дараа дараагийн дайралтанд тэнхээтэй байх аж. Даанч нойр нь хүрэхээ байжээ. Тэгээд ч түүнд арав хүрэхгүй цаг үлдсэн учир бодол санаа нь үзсэн туулсан өнгөрсөн амьдрал хийгээд алс тэртээд байгаа эхнэр гурван хүүхэд, бага зауу нас, анд нөхөд үгүй ер нь юу эсийг бодох билээ. Мөн түүний сүүлийн хэдэн сарын амьдрал илүүтэй бодогдох ажээ.
Энэ эрийг Готов гэх бөгөөд харахад энэ залуу нуруу түрүү бие хаа, булчин шөрмөс, тэгш цагаан шүд, том алаг нүд, хийгээд ухаалаг сэргэлэн зан ааш гээд хорвоо түүнд эр хүний гоо сайхныг даанч нэг харамгүй заяажээ. Дээр нь айлын ганц хүү бөгөөд эцэг эхийн суурь хүмүүжил, боловсрол сайтайн дээр өөрөө сэргэлэн гярхай нэгэн учир зах зээлд нилээн сүрхий явсан ч гэнэн итгэмтгий зангаас болж хамтрагчдаа хамаг юмаа алдчихдаг байна. За тэгээд арилжаа наймаа ч муудах тийшээ хандахын цагт өөрт танил нөлөө бага тул олигтой ажил төрөл олсонгүй. Аргагүйн эрхэнд эхнэр хүүхдээ аван хүний нутагт цагаачилж хэдэн жилийн нүүрийг үзэж шинэ хүүтэй ч болж, илүү дутуу юманд санаа зовохгүй ажил амьдралаа залгуулаад бас ч үгүй аав ээж, хадмууд болон амьтан ах дүүд боломжийн хэрээр туслан хүү нь, хүргэн нь болсоны хэрэг гарч байна даа хэмээн бодож ханьтайгаа, хэдэн хүүхэдтэйгээ ёстой л нэг сэтгэл дүүрэн явсансан.
Готовын эхнэр Цэрмаа гэж гялалзаж шавалзсан хулан хөдөлгөөнтэй, алаг нүдтэй намхавтар нуруутай бондгор хүүхэн байх. Том хүү Цолмон. Удаах охин нь Үүрцолмон. Харин энд төрсөн хөөрхөн амьтныг Тамир гэнэ.
Мань эр энэ газар хэл усандаа овоо болсон учир эмнэлэгийн байгууллагад ажилд ороод бүр сайчуудын тоонд ороод тууж явсан юм. Гэтэл сүүлийн үед нойр нь сэрвэлзээд , нүд нь улайгаад шөнө дунд үе мөч нь янгинаад байх боллоо. Хүний нутагт ямар эрүүл мэндээ нэг их анхаараад байхгүй, тэгээд ч ямар тэр айхтар даатгал маатгал нь байх биш
- За жаахан ядраа биз гэсхийгээд л өнгөрчээ. Эхнэр нь харин
- Чи минь нэг л ядраад байнаа даа. Уг нь болдог бол эх орон руугаа нэг яваад аав ээж ,уул усандаа очоод ирдэг бол... Даана ч гээд санаа алдана.
Мань эр ч тоосон шинжгүй
- За за гайгүй дээ хө. Нэг л өдөр эх орон, аав ээж элгэн садандаа очно доо гээд өнгөрсөнсөн.
Нэг өдөр өөрт нь овоо талтай, мэнд устай явдаг нүдэндээ шилтэй, хянган хамарласан хэл яриа хийгээд царай зүс нь бас л гаднаас ирсэн болов уу гэмээр нэгэн эмч тааралдаад их л нухацтай нь аргагүй шилнийхээ дээгүүр харж
- Чи зүгээр үү? Бие хаа чинь гайгүй юү? Нэг л хачин байна даа би чамаас ерөөсөө шинжилгээ авнаа гэнэ. Тэгэхэд нь Готов нэг их юм бодсон ч үгүй “Юу ч болоогүй байхад үгүй эд нар мөн сүртэй улс шүү” гэсэн шүү юм бодсоноо. “Үгүй, энд ажилддагийнх үнэгүй шинжилгээ өгчихөд яах вэ дээ” гээд өгч орхилоо. Түүнээс хойш хоёр ч удаа шинжилгээ авлаа. Түүний хариу гарсны дараа танил эмч нь царайгаа төв болгоод - Чи маргааш миний өрөөнд нэг цагт гэрийнхээ хүнтэй хамт ирээрэй гэнэ. Тэр өдөр Цэрмаа ажилтай байж таарсан тул ганцаараа давхиад очтол
- Танай хүн чинь ирээгүй юмуу? гэнэ
- Үгүй гэтэл эмч жаахан дурамжхан байгаа нь илт
- Уг нь ирсэн бол зүгээрсэн. Гэхдээ энэ яахав чиний хэрэг харин чи өөрөө заавал мэдэх ёстой гээд л энэ өвчний тухай, дэлхий нийтээрээ тэмцээд өдий хүртэл үр дүнд хүрээгүй байгаа тухай, өөрт нь газар авсан тухай,ер нь эмчилгээгүй болсон, маш богинохон хугацаа үлдсэн тухай, чиний биений эсэргүүцэл сайн үнэхээр онцгой биетэй учраас өдийд ингээд яваад байгаа тухай, сүүлчийн сар бараг хэвтэрт орох тухай гээд маш олон зүйл ярилаа. Хүн гэдэг амьд явах хугацаандаа юу эсийг сонсох билээ. Гэхдээ яг өөр дээр тулаад ийм юм сонсоно гэдэг үнэхээр өөр ажээ.
Готов хичнээн их биеэ барьж байсан ч сүүлдээ чих нь шуугиж ,нүд нь бүрэлзээд юу яриад байгааг ойлгохоо больж эхэллээ. Гэсэн ч биеэ хүчлэн барьж маш энгийн байдалтайгаар
- За байз би одоогоор юм ойлгоход хэцүү байна. Маргааш ирвэл та завтай юу?
- Ок! Маргааш дөрвөн цагт гэлээ.
Түүнээс хойш Готов маш хүнд байдалтайгаар өдрийг арай чүү гэж өнгөрөөв. Яг юу хийгээд байгаагаа ч мэдсэн юмгүй шахам байж байгаад л нэг юм ажлын ард гарлаа. Гэртээ харих ч хүсэл байсангүй. Гадаа сууж эхнээс нь бодож эхэллээ. Өөрөө өөртөйгөө ярьж баахан уйлав. Хүн амьд яваагийнхаа сайн сайхныг тэр болгон ойлгож мэдэрдэггүй бололтой. Үхэл амьдралын зааг дээр ирсэн хүн амьд явах алтан хором амьсгалынх тоолонгоор хорогдож байгааг мэдрэх нь ямар их гаслан бэ. Хэдий тийм ч Готов уртаар санаа алдан сэтгэл доторхоо бага ч болов үргээгээд
- За би үхэх нь гарцаагүй гэхдээ хэзээ? хэдийд? яаж? ... Тайван л байх хэрэгтэй
Маргааш эмчтэй уулзъя, сайн асууж лавлая хэмээн бодлоо.
Гэртээ иртэл Цэрмаа үүдээ нээснээ
- Чи минь яачихаа вэ? Нүд чинь бөлцийгөөд, нойр муутай хоноод дээр нь их ажиллаад ядраа юу? Найз нь сайхан шөл хийж өгье. Миний өвгөн усанд ор гээд эргэлээ.
Готов усанд орох зуураа
- Энэ хорвоогоос ингээд эднийгээ орхиод явна гэж үү. Энэ эмч ер нь үнэн яриад байна уу? Эсвэл...
- Үгүй, гэхдээ надад яах гэж худлаа ярих билээ. Тэгээд л үр хүүхэд хань ижилээ бодохоор цээжнээс нэг юм огшоод арай л гэж биеэ барьж байв.
Маргааш нь эмч дээр дахин очоод бүх юм тодорхой боллоо.
Эмчийн хэлснээр бол түүнд ердөө дөрвөн сар л үлдэж. Одооноос эхэлж бага зэрэг шаналгасаар сүүлчийн хоёр долоо хоног тэсэхүяа бэрх өвдөх гэнэ. Түүнийг тэсвэрлэн давахад хэцүү тухай дурдаад авав.
Үүнээс хойш Готов хэдэн өдөр бөглөрч явсаны эцэст богино хугацаа үлдсэнийг ухаарч хувь заяатайгаа эвлэрч чухам яагаад ч юм сэтгэл шулуудаж, юуг ч юм амжуулах хүсэлд автаж ёстой л нөгөө цайрна гээч нь боллоо. Бүр өөрөө ч гайхмаар.
Гэхдээ Готовын хувьд амьдралд хичнээн хайртай, түүнд хичнээн үнэнч байсан нь талаар өнгөрч байгаа мэт санагдана. Гарцаагүй үнэний өмнө хүн хэдийгээр сул дорой байдаг ч одоо түүнд гунихарч гоморхож, уйлж унжиж суух цаг нэгэнт байсангүй. Тэр үнэхээр ухаалаг тайван байгаа нь уншигч авхайд хүртэл гайхмаар байгаа биз. Гагцхүү үлдэж байгаа даа л санаа нь зовох ажээ. Тэгээд тэр орон гэр ахуй, хүүхдүүдийн сургууль соёл бүхий л зүйлсийг эхнэртээ аль болох амар байхаар бодолцож зохицуулж эхэллээ.
Готов Цэрмаа хоёр хэдийгээр хүнд хүчир ажил хийж амьдарч байгаа ч хүүхдүүдийнхээ тав тух, сурч боловсроход нь гар татахгүй гэж хүүхэд болгоныхоо тоогоор дөрвөн өрөө байр хөлсөлдөг байснаа больж Цэрмаагийнхаа ажлын ойролцоо хоёр өрөө болголоо. Өөрийнхөө унадаг машиныг бензин их идээд гэж шалтаглан зарчихав, хэдийд ч эх орондоо ирж магад тэр үед хэрэг болно хэмээн хоёул эрвийх дэрвийхээрээ цуглуулсан гурван өрөө байрныхаа мөнгийг эхнэр хүүхдийнхээ нэр дээр болгочихов. Тэгээд ч өөр юу байхав дээ зайлуул ямар хүнтэй адил ууж идэж хурааж хумисан юм байх биш. “Хүн ер нь сайхан амьдрахад нэг их юм орохгүй дээ” гэж амгаландуухан боддог байсан учир хэдэн хүүхэд сайхан ханиас өөр эд хөрөнгө гэх юм түүнд байсангүй. Эмнэлэгийн чиглэлээр сурдаг хүү Цолмонгоо уурлан байж сургуулийнх нь дотуур байрнаас гаргаад гэртээ авчрав. Цолмон оюутны байранд олон залуустай хөгжилдөн байх дуртай авч эцгийнхээ үгнээс зөрж чадсангүй.
Өөрөө даргадаа элдэв шалтаг тоочин илүү цаг л байвал ажиллах болов. Энэ бүгдийг янзалсаар хоёр сарыг юу юугүй өнгөрөөчихөв. Угаас бие сайтай тул хоёр сар нэг их шаналгааүй өнгөрлөө. Гагцхүү Цэрмаадаа л яаж ойлгуулна даа л гэж зовно.
Үнэн худал шалтаг тоочоод хэрэлдэж хэдэрлээд салсан болоод явбал... гэж санаснаа
Тэгж ч биенийхээ тал болсон ханиа амьдаар нь хатааж, үр хүүхдээ амьдаар нь өнчрөөвөл хожим хойно хүүхдүүдийн маань хувь заяа буруугаар эргэж амьдралд нь муугаар нөлөөлж мэднэ. Нөгөөтөйгүүр насан багын ханиа гомдлын нулимастай, хагацал салалтын хар муухай толботой үлдээж хэрхэн болох билээ. Готов үүнийг яасан ч чадахгүй. Ийм зүйл бодож чадсандаа өөртөө цухал төрнө.
Сүүлийн хэдэн сарын Готовын байгаа байдал болон хийж байга бүхэн нь эрс өөрчдөгдөхийг ажиглаж байсан Цэрмаа
- Үгүй, чи минь юу л болоод байна даа өвгөөн. Юу ч байсан надтай зөвлөдөгсөн яагаад байгаа юм дээ ? гэж шалгаана. Энэ бүгдийн эцэст Готов хэдий шаналж байгаа ч бүх үнэнээ хэлэхээр шийдлээ. Муу Цэрмаагаа зовооно гэхээр өр нь өвдөж түүнийхээ царайг яаж харна гэхээс өөрөө үхэхээс хэцүү зүйл тэр мэт санагдана. Гэвч яая гэхэв түүнд хугацаа байсангүй.
Нар ташсан нэгэн намуухан орой Готов эхнэрээ дагуулаад гарлаа. Ээж аав хоёр нь оройтох байх миний хүүхдүүд дүүгээ аваад унтаж байгаарай гэж хүүдээ шивнэж амжив. Гарахдаа нууцалж байсан эмнэлэгийнхээ бүх бичиг цаасыг авч эхнэртэйгээ нэгэн цэцэрлэгт сууж бүх үнэнээ хэллээ. Хорвоод хүн болсоных үүн шиг хэцүү хар өдөр гэж түүнд байсангүй. Хөөрхий Цэрмаа эхлээд худлаа гэж баахан цамнав. Хоёр муу гараа зангидмар болж Готовын цээжрүү хэд савчиснаа, сөхөрөн унаж газар сарлан цурхиран уйлна. Чухамхүү ямархан хүнд хэцүүтэй тулгарна гээч нь энэ вэ.
Мэдээж энэ орой энэ бүхнийг эцэслэн шийдэж чадаагүй юм тэр хоёр. Гагцхүү хүүхдүүдэд одоохондоо бүү дуулгаарай л гэж Цэрмаагаас гуйлаа.
Хэдхэн хоногийн дотор Цэрмаагийн царай гундаж эхэллээ. Хүн гэдэг зовлонг даадаг ажээ. Шөнө өдөргүй нет дээр сууж уг өвчний тухай унших, мэдэж чадах бүхнээсээ асууж сураглах авч өөдтэй хариу олдолгүй үнэний мухарт шахагдана.
Хий дэмий л эртхэн хэлэхгүй гэж ханьдаа ч юмуу хэнд ч юм гоморхоно.
Хаа очиж эрийн сайхантай ханилж, үеийн хүүхнүүдийн атаархалыг гозолзуулж, үр хүүхдээн төрүүлж, жаргаж өнгөрүүлсэн хоногийн тоо ийм богинохон гэхэд итгэж ядна.
- Үгүй ээ би ингэж зүгээр сууж болохгүй хэмээн өөрөө өөрийгөө шахан бүх л сайн гэсэн эмнэлэгт хандсан ч даанч яаж ч чадахгүй гэсэн хариу ирсээр бас нэг сарыг алдчихлаа.
Готов одоо нилээн шаналгаатай шөнөдөө заримдаа ёолж сэрэх боллоо.
Цаг улам л давчидсаар. Готовын гол зорилго бүхнийг Цэрмаад ойлгуулж гэр бүлээ эндээ үлдээх, өөрөө эх орондоо очиж аав ээжтэйгээ уулзаж хэд хоноод л энэ хорвоогоос буцах төлөвлөгөө зохиолоо. Энэ нь төлөвлөгөө ч гэж дээ аргаа барсан хүний аргагүйтсэн санаа байлаа.
Тэгээд нэг өдөр Цэрмаатай хоёулахнаа байхдаа анх түүнийг хэрхэн харснаа, яаж санаж мөрөөдсөөр өөртөө өөриймсүүлснээ, үр хүүхэдтэй болсон хийгээд эхнэрийнхээ мэдэх болгоныг хөврүүлсээр байлаа. Цэрмаа харин “Энэ маань юу л гэх гээд байгаа юм бол доо.Юм гуйх болохоороо л ингээд эхэлдэгсэн” гэж бодон Готовыг харна. Готов цааш нь
- Хүн болсных хүн ер нь ямар нэгэн зүйлийн төлөө итгэл үнэмшилтэйгээр зүтгэж, хийж бүтээж, түүгээрээ бахархаж амьдрах ёстой юм даа. Чи бидний хамгийн сайн хийж чадах зүйл маань энэ хэдэн хүүхдийг сайн сайханд хүргэх л явдал юм байна. Үүний төлөө бид хоёр чадлаараа тэмцэх хэрэгтэй болж. Найз нь мэдээж ингээд чадахаа байлаа.Чи минь л цааш нь ганцаараа үргэлжлүүлэх боллоо. Хэдийгээр чамд минь хэцүү байх боловч ингэхээс өөр зам алга. Миний хань маш тайван уужуу байж одоо байгаа нөхцөл байдлыг ухаараач гэж гуйх гэсэн юм гэлээ. Гэтэл Цэрмаа
- Чи минь юу яриад байгаа юм дээ?
- Найз нь ирэх долоо хоногт буцъя даа. Миний хань хүүхдүүдээ аваад үлдэх хэрэгтэй байна гээд тавьчихлаа. Цэрмаагийн нүд нь нэг их том болж ирсэнээ
- Юу гэсэн үг вэ? Тийм юм гэж юу байсан юм гээд л урсгалаа.
- За тайвширдаа. Би энд ч адил, тэнд ч адил. Чи минь буцвал тэнд ажил төрөл ч олдохгүй, хэдэн хүүхдийн сургууль соёл ч өнгөрнө. Бага маань ч эрүүл саруул өсөө ч үү, үгүй ч үү. Эндээ байж байвал ядаж хоёр том нь сургууль соёлоо дүүргэчихээд ажил амьдралын захаас зуучихаад буцацгаавал чамд дэмтэй. Харлах гээч нь болсон болохоор одоо надтай явлаа гэхэд буцаж ирж чадахгүй тэндээ түгжигдэх болно. Бодит байдал ийм байгаа болохоор бидэнд өөр сонголт алга байна. Чи бид хоёр чинь эцэг эх хоёр шүү дээ. Энэ хэдэн хүүхдийн сайн сайхан амьдралыг үргэлжлүүлэх ёстой гээд л үгээ таслуулахгүй гэсэн шиг урсгаж гарав. Гэтэл Цэрмаа
- Үгүй ээ, үгүй. Би чамайг эндээс чи минь явдаа, тэнд очиж үхдээ гэж хэлж чадахгүй шүү дээ. Чи намайг бод л доо. Эх орондоо очиж байгаа юм чинь амьтан ах дүү байна болох л байлгүй дээ. Би чамтайгаа ханилснаас хойш чинийхээ үгээр л явдаг байсан. Тэгсэндээ ч бид өдий зэрэгтэй яваа гэж боддог, алдаа ч үгүй.
Харин энэ удаа чадахгүйнээ. Бид хэд чамтайгаа хамт буцна гээд л цамнав.
- Тийм л дээ хонгор минь гэж Готов байдлыг зөөлрүүлэхийг хичээж
- Би эх орноо муу муухай гэж байгаа юм биш. Гэхдээ бодит байдал манай гэр бүлийн хувьд үүнээс олигтой гарц олдохгүй байна. Тэнд байхад үр хүүхэд маань их л сайн сайхан байлаа гэхэд чи бид хоёроос илүү гарч харагдахгүй байна. Гэтэл хүмүүн бид чинь үргэлж урагшаа, үргэлж өөдөө, үргэлж сайн сайхан, хөгжил дэвшлийн төлөө тэмцэж байх ёстой шүү дээ. Ингэхийн тулд хүүхдүүд маань өмнөх өмнөх сургуулиа дүүргээд дараагийн шатандаа сурвал эндээ арай дээр байгаа нь өнөөгийн хувьд гарцаагүй үнэн. Магадгүй миний хүү энэ өвчний эсрэг эм тариа хийгээд хүн төрөлхтнийг аврах ч юм билүү хэн мэдлээ.
Эрдэм мэдлэгтэй болоод эх орноо санаж мэдрэх хийгээд хүн болж ухаажаад ирэхийн цагт тэд эх оронруугаа тэмүүлэх нь гарцаагүй.
Тэгүүлэхийн тулд ч би тэнд очиж . . . гэснээ хоолой нь зангирч үгээ тасалж хэсэг байснаа
- Тэр цагт чи минь хажуугаас нь дэмнээд өгвөл болох нь тэр. Ер нь ч тэгээд энэ хэдийг чи бид хоёр л энд авчирсан юм чинь буцааж эх оронд нь хүлээлгэж өгөх нь чи бид хоёрын үүрэг шүү дээ. Хэдийгээр аж амьдрал хөөж энд ирсэн ч гэсэн тэр орны охид хөвгүүд шүү дээ бид чинь гэж намуухан хүүрнэв. Цэрмаагийн дууны өнгө өөрчлөгдөж
- Ишш! миний өвгөн ийм байдалд орчихоод юун ч их юм ярьдаг юм билээ дээ. Төдийгөөс өдий хүртэл ханилчихаад одоо хэрэгцээгүй болсон бол буцдаа ,би энэ хэдэн хүүхдээ бодож байна гээд намайг үлдэнэ гэж яаж бодоод байгаа хүн бэ? Юун амгалан юм боддог юм. Адаглаад бурханы оронд очсон ч бузартай гээд авахгүй биз дээ гэхэд Готов хаа нэг хошигнохоороо гаргадаг царайгаа гарган гунигтай ч гэсэн нүдээ жаатайлган сахилгагүйтсэн харцаар Цэрмаагаа харж
- За за би түрүүлээд очих юм чинь бурханыг аргалчихна гайгүй гээд инээмсэглэв
- Хн! гэснээ эхнэр нь инээх уйлахын завсар нулимсаа арчивч хатуугийн хатуу хувь тавилангаа яаж ч үл чадна.
- Худлаа худлаа тоглосон юм. Хань минь дээ ийм үед харин бүр их амгалан болчихдог юм байна. Одоо ч гэсэн хар л даа.
Хэдийгээр чамд минь хэцүү байгаа боловч хэзээ өнгөрсөн хойно санахад “энэ цаг үед бид хоёр зөв зүйтэй шийдэждээ” гэж бодож суухад сайхан байх болно.
Тэгээд ч энэ их хайраар хашиж, сэтгэлээр түшсэн гал голомтоо унагаж унтраахгүй авч явах том үүрэг чамд минь үлдэх нь. Үүнийг чи чаднаа. Би та хэдийгээ тэндээс үргэлж харж байх болно. Чи минь амьдралд, хүүхдүүдэд хэрэгтэй л бол зөв гэж бодсон зүйлээ хэнээс ч, тэр байтугай надаас ч зоволгүйгээр хийж байгаарай.
Чи минь миний төлөө гэж бодоод энэ удаа бас зөвшөөрчих. Чамайгаа дандаа зөвшөөрдөгийг би мэднэ. Гэвч энэ гуйлт хамгийн сүүлчийнх бас хамгийн агуу нь гээд тийм гэхийн аргагүй хайр гийсэн харцаар харж, халуун энгэртээ Цэрмаагаа тэвэрлээ.
Хөөрхий Цэрмаа учирсан гай, ухаарч сэнхрүүлэх Готолын яриа, үр хүүхдийнхээ ирээдүй гээд олон олон асуудлын дунд хий дэмий л ам нь ангалзаж, нулимсаа арчин санаа алдахаас өөрийг хэлж чадсангүй ээ.
Дараагийн ээлж яах аргагүй болжээ. Дахиад л шилэн хүзүүнээс нь татаж, тархи нь янгинаад, хоёр нүдэнд нь гал дүрэлзэх шиг.
- За даа эхэллээ дээ гэж Готов амандаа бувтнаад, уяанаасаа зулгааж, амандаа хөнжлийнхөө захыг зууж, гэдийн яраглана. Энэ удаа нэг их удсангүй арваад минут үргэлжлээд дууслаа. Готов ганцаар ярина.
- Би уг нь үхэл чамтай эвлэрч ,чамтай уулзахад аль хэдийн бэлэн болсонсон. Гэтэл чи заавал намайг энэ өвчний өмнө өвдөг сөхрүүлж, намайг өөрийн минь гараар егүүтгүүлж, үхэл чи өөрийнхөө өмнө адгийн арчаагүй байдлаар очуулах гээд байх шиг байна. Би хэдийгээр дуусаж байгаа ч гэсэн даанч нэг тэгэхгүй юм даа. Хаа очиж би тийм өчүүхэн хүн биш юм. Чи намайг сонс !!! Үхэл би чам дээр эрхэмсэг очих болно.
Харин үр хүүхэд, аж амьдралаа ганцаар дааж үлдсэн өөрийн минь тал болтлоо ханьссан ханьдаа би мэхийх болно.
Үйлийн үрийн заяанд үр болгон төрүүлж өсгөсөн үсэн буурал аав ээжээсээ алтан дэлхийд олдсон ганцхан үр нь болчихоод, амьдад нь үхэж зовоож байгаа болохоор тэдэндээ сөгдөн мөргөх болно.
Түүнээс биш үхэл чи болон чиний үнэнч туслагч өвчний өмнө өвдөг сөхрөхгүй шүү.
Миний хүү энэ өвчнийг чинь нэг учрыг нь олох байгаа гайгүй.
Тэр ганцаар бодсоор бас ярьсаар...
Нөгөө өрөөнд өвгөн эцэг нь унтсан дүр эсгэж хөрвөөнө. Сүүлийн хэд хоног бас л унтсангүй ээ. Хол явсан хүү нь нэг л өдөр хэл чимээгүй инээсээр ороод ирсэнсэн.
- Үгүй энэ чинь миний хүү. Хаанаас? Хэзээ? Нөгөө хань ижил үр хүүхэд гээд л бараг мэндийн зөрөөгүй шахам шалгаасансан.
- Зүгээр зүгээр хэд хоног нутагтаа сайхан амраад буцна гэх авч нэг л өөр.
Эмгэн нь сандчаад л тогоо шанага, хоол унд...Тэр өдрөөс бараг хоёр долоо хонож байгаа нь энэ. Өьгөн хүүгээ яраглахыг сонсох авч, очиж хүүгээ зовоогоод яахав хэмээн санаж, хоолой нь хорсох шиг болоход хий ханиана.
- Хүүгийн хэлснээр бол ямарч арга байхгүй л гэх. Би ч өдөрт сүм хийдээр эргэхээс өөрийг чадахгүй юм даа. Ээжийнхээ санааг зовоочихно гээд хэлэхгүй байхыг гуйгаад байсан. Муу эх нь зөнгөөрөө гадарлаж байдаг юм боловуу даа. Юм л бол уйлаад л байгаа харагдах юм.
Мэдсээр байж, харсаар байж өдөр өдрөөр хүлээнэ гэдэг яасан ч хэцүү юм байдаг юм. Олон жил хүсэж хүлээсний эцэст арай гэж олдсон ганц үр минь юмсан. Хөөрхий өдөр болохоор инээж хөхрөөд, ярьж хөөрөөд тун ч сэргэлэн болчих юм. Миний хүүгийн ярьж хэлж байгаа нь, бодож санаж байгаа нь, юмыг ондоо өөдрөг гэрэлтэй талаас нь харж байгаа зэрэг нь бусад хүнээс хувь илүү юмаа.
Арай л дэндүү эрт, арай л дэндүү залуухан байна даа миний хүү.
Бидний энэ үеийн хүмүүс гэж дайн байлдаан, үймээн самуун болоогүй байхад хил даван цагаачилж, хагацаж салахын үед ч цугтаан байж болдоггүй тэртээ холоос санаж сарвайсаар салцгаадаг. Үр хүүхэд нь ч дэргэд нь байж болдоггүй, харж ч болдоггүй, барьж ч болдоггүй муулж ч болдоггүй, сайлж ч болдоггүй, тэр гэхийн тэмдэггүй ямар гээчийн хувь тавьлан гэж ийм байдаг юм, сэтгэл итгэл алдраасан хаашаа янзын нийгэм гээч нь энэв дээ бүү мэд гэж өвгөний хоолой цахиртана.
Гал голомт сахиж үргэлжлэх үр удмыг минь төрүүлж өсгөж байгаа хөөрхий бэрээ л бодох юм. Одоо ганцаар бүхнийг авч явна гэдэг бүсгүй амьтанд хэцүү дээ. Даа ялангуяа хүний нутагт.
Эд маань хоорондоо их л сайн ярилцаж дээ зайлуул. Түүнээс манай бэр бас тийм амар үлдэх хүн биш. Магадгүй эдний маань зөв ч байж мэднэ. Одоохондоо энд ирээд бүх юм хэцүү л байх шиг байна.
Хүн ер нь хэд наслах нь яахав. Энэ хорвоод хүн шиг хүн болж чадах нь л чухал юм даа. Хүн болж чадаагүй муусай юмнууд гудмаар дүүрэн л байх юм. Миний хүү ч харин хүний дайтай хүн болсым байнаа. Сайхан хүүтэй, сайхан бэртэй, сайхан ач үрстэй байна гэдэг хамгийн эрхэм жаргал байдаг юм байна даа. Энэ бүхнийг амьдад минь үзүүлсэн хүүдээ аав нь даанч нэг хайртайсан.
Энэ буурал хорвоогоос буцталаа аав нь хүүгээрээ бахархаж бахдаж байх болноо.
Он цагийн уртад үрчийж атираатсан нүүрэн дээгүүр нь хагацал харууслын өнчин ганц нулимс тамирдаж туйлдсан мэт аажуухан доошлоно.
Дахиж эхэлсэнгүй ээ.Сүүлчийн хэдэн цаг өвдсөнгүй. Готов өвчнийг ялан дийлжээ. Өвчин одоо түүнийг яаж ч чадахгүй болжээ.
Харин жихүүцэх шиг санагдаад гараа барьж үзтэл нэг их юм мэдэгдсэнгүй. Гараа цээжин дээрээ тавьтал гар нь үнэхээр хүйтэн болжээ.Нойр нь ч хүрэх шиг.
- Шөнөжин унтаагүй болохоор тэр байхаа даа. За байз унтахаасаа өмнө Цэрмаадаа утасдаж урьдын адил тэвчээртэй байхыг гуйх хэрэгтэй юм байна даа . . .
Готовын ухаан атаархмаар саруулхан байлаа. Ханийх нь насан залуугийн инээмсэглэх төрх нүдэнд нь үзэгдээд, хүүхдүүдийнх нь шуугилдах чимээ чихнээ сонсогдоод, нэг их гэрэл гэгээ тэднийг минь гийгүүлээд л тэгсэн хэрнээ алгуурхан цаашлаад л . . .
Үүр хаяараад нарны туяа цонхноо тусаад өрөө хачин саруулхан, өглөөний сэнгэнэсэн сэрүүн агаар орж өрөөгөөр сэлгүүцнэ.
Шувуудын жиргээ тодхон сонсогдоод ер бишийн сайхан өглөө ажээ.
Харин нэгийг явуулж, хаа нэгтээ нөгөөг угтах буурал хорвоо л харин хэнэггүйхэн хэвээрээ . . .
Бүрэн эхээрээ...
Би гэж хүн байсым
Би өөрийнхөө эхлэл байсым
Биенээс тасарсан үргэлжлэл байсым
Бичиж дуусаагүй шүлэг байсым
Биелэгдэж гүйцээгүй мөрөөдөл байсым
Би гэж хүн байсым
Биесээ дуурайсан үрстэй байсым
Биендээ ууссан ханьтай байсым
Биеэрээ үүсгэсэн амьдрал байсым
Би өөрийнхөө төгсгөл байсым
Би гэж хүн байсым
Бүрэн эхээрээ...
Их гарын гар хадуур шунгинан ширвэх тоолонд шагай давсан өндөртэй өвс ширхэг ширхэгээр тасарч суурин дээрээ нугаран унана. Түрүүчийн ширвэлтэнд унасан өвс дараагийн ширвэлтэнд залуугийн зүүн хөлний хойно ирж мөр болон зурайх нь залууг бүтэн мөр ширвэдгийг харуулна. Их гарын хадуураар бүтэн мөр явна гэдэг нь бараг л бага дөрвөн ханатын буйрын чинээ дугуйрна гэсэн үг. Гурийтал зурайх мөр сүүдэртэх нь энэ газрын гарц муугүй байгааг илтгэнэ. Залуу нэг таталтандаа төө хэрийн газар татах авч өвсөн дэл үлдээхгүй хуйхаар нь хадах нь энэ ажлыг сурсан нь илт.
Ширвэлтээс ширвэлтэнд ганхан байгаа нь нэг их хүч зарахгүй мэт боловч, халтартаж хиртсэн хүзүү, шанаагаар нь хөлс урсан эрүүнээс нь үй зайгүй дусалж, далны далбаа болон гэдэсний булчин нь гүрвэлзэх нь нилээд хүч орж байгаа ажээ. Хадуурынх нь шунгинах дуу бүдгэрч ён ён хийж эхлэхийн алдад залуу
“За даа өвсний чийг ерөнхийдөө гарчихлаа бага үд болж байгаа хэрэг. Нэг амсхийж цай уунгаа хадуураа давтая байз” гэсэн шүү юм бодоод хаячихгүйн тулд хадуур үрдэг хайргаа гутлынхаа түрийнд лавхан дүрж, хадуураа мөрөн дээрээ шидэж ишэн дээр нь гараа тэгнээд, арлы нь босгоод дээгүүр нь юмханаар бүтээсэн морин тэрэг өөдөө алхлаа.
Чөдөртэй хул морь нь нэг их холдож шальсангүй тэрэгний хойхонтой ялаархан, үүрэглэнэ.
Залуу өглөөхөн пурхийлгэсэн хар цайнаас хэд залгилж, амандаа орсон цайны шаарыг тургиад, оромжиндоо шурган орж гараа салаавчлан хэвтлээ. Өчигдөрхөн цохиулсандаа шүүрсэн цус нь хатсан хэдий ч уруул нь чимчигнэн хөндүүрлэнэ.
Залуугийн нэрийг Агваан гэнэ. Гэхдээ энэ нэрээ мань залуу бараг мартчихсан. Тэр жил цэргийн комиссоор ороход л нэг дуудсан санагдана. Нутаг усныхан нь түүнийг Ангарай л гэнэ. Энэ нэрэндээ бүр ижил дасал болчихсон. Ангарай хүн харахад доод уруул нь бага зэрэг сулавтар унжихаас өөр өөлөх юм түүнд үгүй. Харин ч тэгш сайхан бие, өндөр нуруу, эр хар мах, алагласан хоёр нүд, яралзсан цагаан шүд гээд хэрийн эрд заяахааргүйг заяасан нэгэн. Яагаад Ангарай гэх болов гэхээр ямар нэгэн юмыг жаахан удаан бодож байж ойлгодог гэмтэй. Нэг юм бодохоороо амаа хагас ангайгаад таг болчихдог болохоор нутгийнхан нь түүнд Ангарай гэдэг хоч хайрласан хэрэг.
Ер нь хөдөө нутгийнхан голдуу давхар нэр хочтой байдгийн адилаар эдний нутгийнхан, энэ голынхон ч гэсэн бүгд л нэр хочтой. Сахал Амбаа, Пуужин Дугар (худлаа залдаг), долон хүзүү Гоможав (урт хүзүүтэй), Гүзээ Гончиг, Чийг Чимэд (согтуудаа өмдөндөө шээсэн), за тэгээд Халзан Дамба, Хамар Пүүжээ гээд бүгд л ийм болохоор мань эр ч ийм байх ёстой мэт бодно. Бусад нь нэр нь орсон байхад мань эрийг Мангар Ангарай, Алмай Ангарай гэх мэтээр том жижиг хөгшин хөвөөгүй л нэрлэнэ.
Мань Ангарайд өөрийн гэх эд хогшил, мал ахуй гэх юм байхгүй л дээ. Ээж нь хазгар Дулам гэж хөгшин байж байгаад тэр жил бурхан болсон. Эжийгээс нь үлдсэн ганц гэр байх. Түүнийгээ зун намрын дулаан цагт хураачихна. Өвөл хавартаа хэн нэгнийг бараадуулаад барьчихна. Бороо усны улиралд барьдаггүй болохоор тэрүү муу гэр нь хэвээрээ шүү л байгаа юм.
Өөрийгөө хэний хүү гэдгийг мэддэг ч үгүй, боддог ч үгүй. Нутгийнх нь хөгшчүүлийн ярих нь тэр жил жин тээж явсан зүүн аймгийн хэдэн улс унаа мал нь хэцүүдээд Дулам авгайн хавиар хэд хоносон. Тэднийг ахалж яваа бололтой ачаа бараагаа янзлаад явдаг өндөр хар хүнтэй төстэй л гэлцдэг. Үнэн худлыг Хазгар Дулмаас өөр хэн ч мэдэхгүй.
Амьдрал нь тарчигдуу болохоор Ангарай юм юманд сүрхий. Чадахгүй зүйл түүнд бараг үгүй. Өвс хадлан, идэш ууш, айраг цагаа, ан ав, адуу мал, ноос үс, эсгий шир гээд бүхнийг л чадна. Чадах чадахдаа нутгийн хэдэн залуучуудыг атаархтал чадна. Чаддаггүй юм нь ердөө хүний өөдөөс хараад юм ярина гэж үгүй, хүнтэй хэрэлдэж маргана гэж үгүй, онгирч сайрхахыг мэдэхгүй, хүний өөдөөс гар далай нь гэж байхгүй хэвтэж байгаад л нүдүүлнэ. Олдсныг хүртэж олдохгүйг харах ч үгүй. Харин ангарайтах нь үнэхээр дэндүү.
Багавтар хүүхэд байхдаа тарваганд урхи тавьсан нь орчихсон байж. Тарвага нүхээ дотроосоо булаад цаашаа хараад хэвтчихснийг Ангарай татаад дийлдэггүй. Өглөө урхиа эргэхээр явсан хүн чинь тарвагаа хөлдсөн чигээрээ орой болтол яаж гаргахаа бодон ангарайтсан байгаа юм. Тэгж тэгж нэг султгаад тарвага цаашаа зүтгэх агшинд татсан нь гараад ирж.
Бас нэг удаа цэргийн зарлан аваад нутгийн залуустай хөөрөөд халчихаж. Тэр нь анх удаа л даа чааваас. Тэгээд Хуц Магнай гэдэг айлын хотонд хоносон удаатай. Яасан гэхээр Хуц Магнайн хар халзан хуц хүн мөргөдгөөрөө алдартай. Халамцуу Ангарай хотны цаана бие засчихаад хураад хэвтчихсэн хонины хажуугаар явж байтал нөгөө хуц харагдаж гэнэ.
Мань хүн гараа зангидаад хуцанд үзүүлтэл хуц ухарч байна. Бүр далайтал өшөө ухраад байна. Тэгэхээр нь зүгээр тоглоод тонгойтол гал манараад л . . . тэндээ хоносон хэрэг. Маргааш нь цэргийн комисс тэрийг сонсоод л тэнцүүлээгүй . Түүнээс хойш тэр зарлан марлан манай хүнд ирээгүй. Яагаадыг Ангарай яаж ч мэдхэв дээ.
Гар хөлийн үзүүрт зарагддаг болохоор тэрүү эсвэл угаас хүмүүний утга учрыг арай түлхүү ойлгодог болоод тэрүү хөгшчүүл Ангарайд ам сайтай. Атга ааруул, аяга тос, айраг цагааг харамгүй өгнө. Зарим нэг нь онгорхой цоорхойг нөхөөд өгөх жишээтэй. Хичнээн сайн сайн гэлээ ч юу юугүй төлөг бариад өгчихгүй л дээ.
Энэ голын хүүхнүүд ихэнх нь эрд гарч одов. Харин энэ голдоо л гайхагдах сайхан хүүхэн Гиймаа гэж байх. Гунхалзсан сайхан алхаатай, гурваар дарсан гэзэгтэй, дүрэлзсэн алаг нүдтэй, нумарсан хар хөмсөг гээд энэ нутагт яаж заяасан юм гэмээр. Алиа хонгор аашинд нь хачин их зохисон хацар дээрх хонхорохй нь хүртэл хавийн эрчүүдийг аргамжаад байх үзэсгэлэн хангалттай заяажээ түүнд. Нутгийн залуус үүрээр ч нэг, өдрөөр ч нэг, шөнөөр ч нэг гүйгээд бардаггүй. Алдартай адтай тэр охиныг зарим нэг нь гуйж гувшаад аргалж аргадаад дийлээгүй. Хөөрхий минь эхгүй өссөн, эцэг нь Сахал Амбаа гэж хаа нэг балгачихаад охиноо байтугай өөрийгөө ч мэдэхээ байчих үе байх. Тэр үеэр нөгөө гайнууд зовоохыг яана.
Тэднийд оонын эврэн шор байх. Охин түүнээс сална гэж үгүй. Өдөр ч шөнө ч өөртөө авч явна.Түүгээр шордуулсан нөхдүүд энэ голд хэд хэд бий.
Сумын заан Очир цэргээс халагдсан жилээ цээж хаялан ёстой л нэг энэ голын хөндий багадах шиг санагдаж явсан юм байлгүй. Баахан залуучууд дагуулан хэд хоног л Хөшигтийн хөндийгөөр өгсөж уруудан давхилдаж хэний айраг эсэж, хэний охин өсөө бол хэмээн ханхалзтал, амтай болгон л бие хаа тэгширсэн шарагчин шиг амьтан нэг бий хэмээн Гиймаагаа л зааж дээ. Заан ч яахав энэ зэргийн охины учрыг олохгүй бол эр цэрэгт явсан гээд ч яахав, энэ нутгийн заан гэгдээд ч яахав болтой юм яриад л . . .
- Заан нэг учрыг нь олох байгаа хэмээн бараа бологчдын зарим ч бахархаад л, зарим нь ч бас атаархаад л авч. За тэгээд заан Сахал Амбаагийнхаар хоног тааруулах болж. Саахалтын газар нөхдүүд хүний мууд дурлан хүлээж суухгүй хаачихав.
Сахал ч яахав дээ сахлаа илээд л заан ирлээ гээд л бөөн далим. Тун удалгүй сахлаа сэрвэгнүүлээд нам. Үйлтэйгээрээ муу охин л өнөө заантай чинь үзэж өглөө дөө. Хөөрхий охин тэр муу согтуу мангар хар юмыг яаж дийлэхэв. Болохоо байдгийн даваан дээр өнөө муу хуухнагнаас нь атгаад авч дээ.
Эрхий долооврын завсраар эгээ л нөгөө муу хоёр бөндгөр нь цувчихсангүй. Охин атгасан чигтээ хөтлөөд гаргаад ирж. Заан дэмий л
- За ахын дүү жаахан аяар байж үз. Улс амьтан харчихана. Гиймаа миний дүү одоо болно гэж хошуу цорвойлгон гуйж гувшсаар байж нэг юм тавиулаад юун эм номхотгохдоо манатай харин бүр битүү хөнгөлүүлчихээ шахаад алцгансан юм л нөгөө хэдрүүгээ очих нь тэр. Нөгөө хэд нь дор дороо хавчигнан шоолох аядавч зааны гарын шүүс болчихгүйн тулд тэгэсхийгээд дуугаа хураалаа.
Сумын заан маань эм заан болчихоо шахсан энэ шөнөөс хойш тэднийх рүү эрчүүд зүглэхээ байсан гэлцдэг.
Өнчин өрөөсөн өссөн болоод тэрүү Гиймаа Ангарайг их өрөвдөнө. Орж гарах болгонд нь онгорхой цоорхойг нь цойлдоно. Цай хоол аялуулж өгнө.
Хэдийгээр хүн хар хавьтуулахгүй ч гэсэн нэгэнт нас бие гүйцэж, ид насан дээрээ яваа бүсгүй хүний хувьд ёстой л харцыг талимааруулж, хайрыг амсуулсан нэгэнд хамаг бүхнээ нээн өгч, халуун биеийн жаргалыг хамтдаа эдлэхсэн гэвч энэ нутагт тийм сайхан залуу даан ч нэг харагдахгүй ажээ. Хар багаас л сэтгэлд нь тогтсон хүчээр түрэмгийлэхийн эсрэг тэмцэх энэ л совингоороо тэмцсээр байгаад өдий хүрчихсэн нь энэ юм.
Сахал Амбаагийнх өнгөрдөг хавар хаваржаандаа ганц гэрээр байсан үе. Хэдэн адуугаа дэллэж, хөөвөрлөх юм болж Ангарай л очиж тусалсан хэрэг. Модон хайсанд хашсан адуунаас өөртөө ойрхон өнгөрсөн муусайн даага сарваануудыг цавьдаж татаад, чихдэн дарж, шээс алдуулж байгаад л дэллэх нь харахад үнэхээр урамтай. Өдрийн хугас хүрэхтэй үгүйтэй ажил шувтарчихав. Сахал муу морь тэргэндээ хэдэн шуудай хялгас, хөөвөр ачаад бригадын төврүү сүн. Гиймаа л харин
- Алив Ангарай наад сугаа ханзалчихаж. Би шидээд өгье гэсээр орлоо.
Тэр орой Гиймаа хярамцагтай бантан хийж өгч, Ангарайгийн хамаг хөлс нь сад тавиад унтаж байлаа. Ангарайгийн унтах зуур лааны сүүмгэр гэрэлд түүний ханагар сайхан бие, ханхар цээж, эрүү шанаа түүш гээд бүгдийг нь ичих зовох зүйлгүй тул нэгд нэгэнгүй харж суув. Шөнөөр гэтэж өдрөөр хулмалзаад явдаг шалхайсан, шалчийсан юмнуудаас цаанаа нэг өөр ажээ. Гэтэл гэнэт эр хүний содон үнэр үнэртээд, дотроос нь нэг юм огшоод нэг л биш.
Ангарайд гэнэт юм эрвэгнээд байх шиг санагдаж сэрж ядан хартал Гиймаагийн зөөлөн улаан уруул цээжин дээгүүр нь тэнүүчлээд, хатуу дээрээ улам хатуурсан бумбан хоёр хөхнийх нь толгой сэрийж, мань эрийн гэдсэн дээгүүр ирвэгнүүлээд л . . .
Харин манай хүн “Гиймаа яагаад нүцгэн болчихсон байнаа” гэж ангарайтаж хэвтэв.
Хэсэг хугацааны дараа ертөнцийн жамт ёс болдгоороо болж, жаргалын дээд гэгч нь жирэлзээд жирвэгнээд өнгөрсөн боловч аль алинийх нь анхны тохиол учир хэн хэн нь сайн мэдэрсэнгүй.
Аяа, алд биений амраглалыг
Алаг хорвоо алагчилдаггүй ажээ
Амбаа гурав хоног ирээгүй
Ангарай гурав хоног гараагүй ээ . . .
Жин үдийн халуун нуугиж байсан хэдий ч хаяаг нь эргэн тойрон шуусан таван ханатын дотор хэдэн залуус жаран хар эргүүлж сууна. Гэрийн эзэн Хамар Пүүжээ. Хожиж байгаа юм байлгүй нүүр дүүрэн марсайтал инээгээд л, дэргэд нь Халзан Дамба, нөгөө нэг нь Шүгэл Гочоо (унтахдаа унгадаг) нар ажээ. Бас хоёр нөхөр харж сууна. Ам Балдан энгэртээ онц буудагчийн тэмдэг санжигнуулан элдвийг зогсоо зайгүй бурна. Нөгөөдөх нь Чийг Чимэд. Мань эр мултарсан бололтой уруу царайлна. Тоглогч дундаас Халзан Дамба дуугаа өндөрсгөн доороосоо дээшээ татаж байгаа бололтой
- Ханан хээтэй чанс
Хаяа голын бургас
Хамар муутай Дууяаа . . . гээд л эхэлтэл байдаггүй ээ яг л энийг отож суусан Хамар
- Дураа цааш нь
Духаа нааш нь
Дууяаа та хоёр
Хаалгаар гарахгүй
Хаагуур гарах гэсийм . . . аваад ир гээд хашгирч босов.
Духдуулсандаа харамсал хорсол агуулсан Халзангийн нүд ширээн дээгүүр гүйлгэнээд, хагартлаа баярласан Хамарын харц авгайгаа эрэн тэнүүчилнэ.
Хамарын авгай Цэвэл гэж халбин шар хүүхэн тогоо нэрээд үнэрт нь болсон уу, халуунд нь тэрүү нүүр нь ухаа ягаанаар бутарч дан дээлэндээ багтаж ядан халбилзаж, бүхий биеэр нь хөлс дааварлаж, хоёр хөхөө булцагнуулан, хонгоныхоо махыг холбилзуулан, хойш урагшаа холхино. Нөхрийгөө хожоод байгаад сэтгэл нэн таатай байгаа бололтой тас тас хөхрөнө.
Нөхөртөө гурван усныхыг өгч, хоёр усаар авсан хатууханыг бусдад нь өгөөд байхаа ягаан Цэвэл андахгүй гэж байгаа.
Хамрын эх болох Ханд хөгшин гэрийн сүүдэр бараадан хярам залгилж сууна. Гадаа нар шараад, гэрт тогоо нэрээд халуунд хөгшин байж ядна.
Гэр дотроос Ам Балдангийн амарцарлах дуу гарч
- Өчигдөр муу Ангарайг нэг болгож тавьсан даа гэтэл Чийг өлгөн авч
- Харин тийм. Муу мангар чинь зааныг татаж шургачуулаад хамрыг нь халцлаад баллах дөхөв шүү гэтэл Хамар
- Өө, тэгээ юү? Заан тэгээд барахгүй юмуу? гэтэл Ам
- Мангар чинь хоёр шуундаа ч бяртай юм билээ.
- Тэгээд яав?
- Яахав тойрч зогсож байгаад тээрмэнд оруулахгүй юү муу мангарыг. Тэгсэн нөгөө л нугдайдгаараа нугдайж, сарьсдуулсан тарвага шиг л хэвтээд өгсөн. Гэтэл Хамар
- Хн! Тэгж л таараа. Тэр ямар босохыг мэдэх биш. Гэтэл Ам
- Босох гэж баахан бодож хэвтэхийн байгаа биз хэмээн пар пархийлдэж гэр дүүрэн согтуучуудын инээд.
Харин Ханд эмгэн гадаа
“Өнөө муу Ангарайг энэ хэд бас л шоглож дээ янз нь. Хэвтээд босдоггүй юм гэсэн. Хэрэв босож ирээд сэгсэрвэлч эд нар юм болохгүй л дээ” гэж дотроо өмөөрөн бодно. Тэгтэл гэрээс дахиад л Ам
- Цуутай хүүхэн хуримгүй гэж үнэн юм даа. Нөгөө гайхал Гиймаа чинь гэдсээ чирээд явна гэсэн. Ямар амьтан нь очоод хээлтүүлчихдэг байнаа хэмээн эгээ л мал ярьж байгаа юм аятай ярих нь хоёр ч удаа шордуулсандаа хорсож байгаа нь илт. Гэтэл Ягаа бутарсан Цэвэл тэндээс ярианд оролцож
- Яав! Яргуй үнэрлэсэн ямаан түрүүч шиг гүйлдээд байсан яаж ч чадаагүй дээ яс чинь үйрэх гээд байна уу? гэж ам асуунгаа
- Чам шиг эрийн өөдөс мань мэтийнхээ аяганы шавхаруу эргүүлээд явбал барав. Ам Балдантай төстэй улаан нялзрайнууд энэ арын хөндийд нэгээр тогтохгүй бий л байх шүү гэж жоготой нь аргагүй тас тас хөхрөнө. Түрүүнээс хойш дуугай суусан Чийг Чимэд юу ч хэлж чадахгүй ээрэн суугаа Амыг харангаа
- Аа, яа яа! Ягаан тэгж байгаад Амыг давж л дугарах ам даг шүү гэж халуун сархад хүртэж байгаа даа долигноод авахаа мартсангүй.
Ханд эмгэн эдний яриаг чагнан дотроо Ангарай болон Гиймааг өмөөрөн
- Энэ муусайн жаргалдаа хадуурсан юмнууд юу ч хийхгүй байж хүн гоочлоно гэнээ гээд гэрийн хошлонгоос татан босож, орж ирээд
- Та нар ер нь яасан улс вэ? Энэ муу хүүхний (бэрээ хэлж байна) гарыг харж илүү долоон юм горьдож, архи айраг эргүүлж, өдөржин шөнөжин яс (даалуу) шажигнуулж суух хооронд чинь зун намар өнгөрлөө. Өөрсдийгөө яая гэж байж өрөөлийг муулж суудаг та нар. Тэр муу охин хүүхэдтэй болоо л биз. Эцэг нь хэн байх нь та нарт ер нь ямар хамаа байна? Эрүүл согтуу нь мэдэгдэхгүй юмнууд энэ хөндийгөөр давхилдаад, чадсан ч юмгүй хэвтэж хаяа хатавч самардаад, авгай хүүхэн шуугиулахаас өөр юм байхгүй та нараас л дээр хүн байж таараа. Яахав охин амьтаны үйлийн үр.
Айлын охин хүүхэдтэй болоход Ам Балданд ямар хамаа байна. Ам хамраа хамьж, хормоо хотоо хумиж суувал барав гэж Ханд хөгшин хэд хоног нойр авхуулаагүй тэдэнд ам ангайсан дээрээ нэг сайн хэлээд авья гэсэн янзтай
- Наад энгэр дээрхи санжигнаад байгаа чинь нөгөө мундаг бууддаг тэмдэг гээ биздээ? Дайн байлдаан болоогүй байхад чи ер нь сормуусаа л буудахгүй бол юугаа буудаа аж. Тэгээд ч чи чинь байшин барьдаг цэрэгт явсан гээ биздээ? Гайхуулах юмаа мөн олждээ. Цаашаа наашаа санжийгаад л яваа харагдахым. Ядаж ганц мөндөл ганзаглаад явахыг чинь би л мэдэхгүй юм байнадаг. Бас тэр муу Ангарайг зодсон гэнээ гээд Чийгрүү хандаж
- Чи наад Чийг нэрээ яаж авсанаа санадаг шүү юм байгаа биз гэх нь ихэд зэвүүцэнгүй харагдана.
- Нэг голын хүүхдүүд байж эвтэй байж болдоггүй улсуу? Та нар шиг юмнууд эрийн дайтай эр байж чадах биш, ганц борлонгийн мэдэл байхгүй байж ямар юмаараа тоглодог юм. Одоо тарцгаа. Чи ч гэсэн наад тогоо шанагаа боль хэмээн бэргэндээ ширүүлэв.
Ер нь ч тарах болж байсан дээр Ханд хөгшиний жилдээ нэг хангинадаг нь энэ жил энэ хэд дээр таарч нилээд сайн авхуулав. Салганаж гуйвсан хэдэн юм тэгэсхийгээд гуйваж дайвсаар гарцгаав. Хичнээн согтуу галзуу ч хөгшчүүдийнхээ үгийг сонссон дүр үзүүлээд гарахаа мэднээ сүрхий.
Тэднийг явсаны дараа зэлгээн цай залгилангаа Ханд эмгэн
“Нутгийн хэдэн тулхтай хөгшид ойчоод, ойчоод өглөө. Мань мэтийн үхэх шахсан чавганцын үгийг ямар авах биш. Тэгэсхийгээд дуугайхан гарч байгаа нь их юм. Яана даа энэ улс амьтан. Яаж шүү нэг юм цаашаагаа амьдрах шүү юм бол. Өнөөгийн залуус гэж нэг л их том том юм ярьж архи уусан, дээшээ харж гэдэс илж хэвтсэн улс. Ийм амьтасд энэ уул ус, улс орноо орхиод явах юм байхдаа бид зайлуул даа гэж. Арай гайгүй гэж байгаа нь Ангарай” хэмээн бодлоо хөврүүлэн сууна.
Тэргэн доогуур орж хэвтсэн Ангарай хэсэг зуур зүүрмэглэх аядана. Уруулынх нь язархай дээр ялаа суугаад унтуулахгүй. Тэгээд өчигдөрийн болсон явдлаа эргэж санав.
Заан Очир тэргүүтэй нутгийн хэдэн луугарууд айраг архинд халамцан давхилдаж яваад голын эхэнд өвс хадаж байсан Ангарайг хараад давхилдаж ирэв.
Тэдний дундаас Пуужин Дугар
- За хэнийхээ өвсийг хадаад хэнхэг царайлаад унав. Чамаас болоод нутгийн хэдэн унах шахсан хөгшчүүл аяга айраг уулгачихгүй хадлан тариа гээд үглээд салахгүй юм. Гэтэл хажуугаас нь Ам
- Чамд ямар нойтон хошуутай юм байх биш. Юундаа өвс зулгааж суугаа юм, өөрөө гудрах гээ юү? Тэгэхийн оронд ганц биеийн жаргал хөөгөөд айраг цагаа эргүүлж, айлын охин хормойдсон шиг явахгүй гэтэл заан мориноосоо бууж хантайрангаа
- Чадахгүй л дээ наадах чинь. Аягүй бол хүүхний дээр гарчихаад яадаг юм бол гээд ангарайтаад гацчих юм байгаа биз гэтэл бүгд л бүдүүн нарийн дуугаар паржигналдан инээлдэв. Гэтэл Ангарай
- Та нар наад морьдоо хадсан газар гаргачихгүй юү. Хадах өвс гишгэлээд байна гэтэл Пуужин Дугар
- Өө, муу алмай Ангарай чинь юу гэнээ гээд чаддагаараа ташуураа далайтал цочсон хүн хүн ална гэгчээр Ангарай гэнэтхэн барьж аваад тонгорчихов.
- Алив чи наашаа яваад ирээ. Хараад байсан чинь барилдчих шинж байна уу, үгүй юү? гэж энэ жилийн сумын наадмыг авчихсан заан ихэд басамжлангуй янзтай урд хормойгоо шуун ойртов. “Заан заан л гэнэ. Энэ ер нь шүдлэн гунанаас хэр бол гэж бодсон Ангарай ер нь яадгийн барилдаад үзье. Сайн л бол унана л биз” хэмээн харин ч нэг ангарайталгүй бодож амжив. Гэтэл тал талаас нь
- За заан минь наадхыгаа тарагных нь савнаас салгаад хэд хоног хэвтүүлээд өгвөл бид хэд хэд хоног аяга тагш юм эргүүлж болох байгаа хэмээцгээв.
Заан ч яахав дэвдгээрээ дэвж, шавдгаараа шавж, сүрийг үзүүлж дүрийг олов.
Ангарай харин дуурайж хоёр гараа гозойлгосон болсон нь эв хав ч гэж алга хөөрхий. Нөгөөдүүл нь хажуугаас нь
- За наадах чинь хуц биш заан шүү, мөргөлдөхгүй барилдах юм шүү хэмээн тавлах нь сонсогдов. Хоёул нилээн ноцолдов. Бодвол заан юу юугүй бярдаад хаячихаж чадахгүй байгаа бололтой. Харин ч барьсан барьцыг алдуулах гэж нилээн тэвдэж байгаа шинжтэй. “Энэ муу чинь нилээн бяртай юмаа” гэж бодохын зуур Ангарай зааны мөрөн дээрээс атгаад авав. Заан тавиулчих санаатай хойшоо зуларч байна.
Тэрхэн зуур Ангарайд нөгөө тарвага бодогдож жаахан сулруултал дагаад сулрах шиг болохоор нь хүчтэйхэн дугтартал жоохон хүүхэд шиг л год гээд ороод ирэв. Тэгэхдээ бүр хоёр хөл нь саваад эгээтэй л нүүрийг нь цохьчихсонгүй. Их л хүчтэй татсан бололтой.
Эвгүй унасандаа ичсэн, уурласан заан босож ирэх мөртөө гараараа саваад уруулыг нь хэгзэлчихсэн нь энэ. Гэтэл тал талаас нь амьтанд боорлох ноход мэт хэд хэд ноцсоноо мордон давхилдав. Ангарай ч яахав сурсанаараа хэвтээд өгсөн хэрэг.
Тэднийг явсаны дараа Ангарай
“Хээцэс. Заан заан гээд л байсан тарваганы дайны л амьтан шивдээ” гэж дотроо нилээн омогшив. Ер нь өнгөрсөн хаврын тэр явдлаас хойш Ангарай өөртөө бага ч гэсэн итгэлтэй болж. Өөрийгөө бусдын адил хэмээн үздэг болоод байгаа. Дээр нь энэ хөндийдөө л сайхан гэгдэх Гиймаа өөрийг нь илж таалж энхрийлснийг хэлэхүү. Зүгээр ч үгүй Гиймаагийн тачъяадан гийнаж дуу алдах нь үе үе бодогдож, тэр гэхийн тэмдэггүй нялхамсаг үнэр нь үнэртэх шиг болж тэр бүгдийг санаж суух дуртай. Гэхдээ хавраас хойш ичсэн үү яасан Гиймаагийнхаар очоогүй. Саяхан наадмын дараахнаар цэнхэр торгон дээл өмсөж, пансан алчуур мөрөн дээрээ хаясан Гиймаа аавтайгаа айлчин хийж явахтай нь таарсан.
Ааваасаа түрүүлж гарч ирсэн Гиймаа айлын уяан дээр Ангарайтай тааралдахдаа
- Сайн л явна уу даа? Ойрдоо манайхаар үзэгдэхгүй яагаав? гээд энгэрийг нь гөвөнгөө
- Ишш! чи минь наад хувцас хунараа янзалж өмсөж бай, үс зүсээ засаж, өөдөө дээшээ харж, өнгөтэй зүстэй яв. Чи чинь одоо бусдын адил жирийн л нэг хүн . Урьдын Ангарай биш эр хүн шүү дээ гээд энгэрийнх нь товчийг товчилж өгөөд
- За тэгээд эрүүл саруул сайн сууж байгаарай гээд цаанаа нэг уярангуй бас гуниглангуй харснаа том паргар гарыг нь удаан гэгч нь нэг сайн атгаад эргээд мориндоо мордоод аавтайгаа явчихаж билээ.
Тэгэхэд Ангарай юугаа мэдэхэв дээ. “Гэдсээрээ сүрхий таргалаа юу даа” гэсэн шүү юм бодоод ангарайтаад л үлдсэнсэн. Ангарай энэ бүгдийг бодон уруулаа тэмтрэн хэвтэнэ.
Энэ удаагийн бодолт урд урдынхаас тэс өөр хурдан бөгөөд хариутай байх ажээ.
- Цаг цөвүүн болж хүн хүнээ барьж идэх нь дутаж байх шиг байна гээд л Ханд эмгэн, дээр аргалыг нь буулгаж өгөх зуур үглээд байсан. “Хүн хүнээ барьж идтэл өлсөх нь ч юу л бол” гэж Ангарай шүднийхээ завсраар өвс шургуулангаа бодно.
Өвсний шинэхэн шүүс аманд нь амтагдахад
“Хүн ч ямар өвс идэх бишдээ. Үгүй тэгээд яах гэж хадна вэ? Өвсийг үхэр иднэ. Үхрийг таргалахаар хүн алж идэх гээд байдаг. Хүн ч ер тэгж байгаад юу гээчийн муухай амьтан бэ”.
Эгэл жирийн хүнд бол жирийн нэгэн гаргалгаа мэт боловч Ангарайд бол их том асуудал мэт болж тэр цааш нь үргэлжлүүлэн бодно.
“Өвс, ус наргүй бол хатаж гандаад үхнэ. Өвс өвсөө идэхгүй. Өвсгүй бол үхэр тураад л үхнэ. Үхэр үхрээ идэхгүй. Харин хүн!!
Өвс ч үгүй, үхэр ч үгүй бол хүн ер нь яах бол? Аягүй бол хүн хүнээ идэхдэг шүү. Яг саяын хэд шиг бөөрлөж байгаад л идэх байх. Явж явж хүн л ер нь бузартай амьтан юм шив дээ. Ер нь ингэж ч хүн хүний адаг болж явах ч гэждээ би. Намайг бусдын л адил хүн гэж Гиймаа хэлсэн. Алийн болгон ингэж явахав. Эднээс ч айгаад байх юм алга. Заан нь ийм тарвага шиг байгаа юм чинь бусад нь зурам шиг биз” хэмээн бодов.
“Тэгээд ч ер нь үдийн нар шарах нь. Энэ хооронд Гиймаагийнхаар орчихоод ирье байз” хэмээн санаад муу янгиагаа гар дээрээ тохоод чөдөртэй морьлуугаа алхав.
Хул мориндоо мордоод гол уруудтал сэвс хийсэн багахан салхи сөрөөд хул морь сэмбэлзтэл алхлана. Урд шөнийн борооны чийг ногооны униартай хөндийгөөр нэг суунаглана. Галууд ганганаж цуглаад холын аянд бэлтгээд, газар дэлхий налайж, эгээ л саяхан нярайлсан эх мэт, ганц нэг дов толгод ногооноороо. Айл айлын яндангаар цэнхэр утаа суунаглаад, дээвэр дээр дэлгэц дэлгэц ааруул ээзгий, арьсандаа багтаж ядтал таргалсан адуу мал зэл зэлэн дээр багшраад айдгүйгээ авдрандаа хийсэн мэт ажээ.
Тэртээ Хөшигтийн хөндийд зэрэглээ гүйгээд л, голио царцаа энд тэнд дуугараад л, гоё ганган цэцэгс эцсийн удаа дэлгэрч хэнзлээд, ерхөг согоовор толгой хаялан бөнжигнөөд, ертөнц тэр аяараа анир гүм, амар амгалангийн орон гэж ийм л байдаг байх.
Хөдөөний сэнгэнэсэн агаар хүмүүний сэтгэлийг хөглөн дэгдэнэ. Ангарайгийн сэтгэл ч урд урдынхаас тэс ондоо хөвөлзөж, хэн нэгнийг дуурайн эмээл дээрээ хөндлөн сууж, ийш тийш орчныг хараачлан явах нь энэ нутгийн ирээдүйн эзэн гэлтэй.
Тэгэн тэгэн явсаар Гиймаагийн гадаа иртэл хөгшин халтар нохой нь ганц нэгхэн залхуутайяа хуцсанаа Ангарайг танив бололтой сүүлээ шарвасан болоод эргээд нуга.
Гэрт ортол гэр нь нэг харанхуй даагаад, хойд авдрын наагуур Сахал Амбаа нам цохиулсан аятай дүнгэнэтэл хурхирна. Хүн орж чимээнээр сэрсэн Амбаагийн нойрондоо манарсан нүдний хараа нь хэсэг зуур тэнүүчилсэнээ, амаа хэд тамшаална. Данхтай хүйтэн цайнаас цоргоор нь хүд хүд залгилж урт амьсгаа авсанаа, амаа адуу шиг ангайн эвшээж шилээ шөргөөнгөө
- За, Ангарай хаа хүрч явна. Долоон хүзүүгийн өвсийг хадаад байгаа гэсэн үү? Ахдаа энэ жил гайгүй сайн арван бухал гэснээ үгээ гүйцээлгүй
- Өө, гүүний цаг болчихож саахалтын Сүрэн манай хэдийг хамтад нь шувтрах байх. Яаж гүүнд гаръя даа гэж бодож суусан юм. Ашгүй чи ирлээ гэж заллаа. Ангарай ээрэн түгдчин байж
- Үгүй, Гиймаа ...? гэтэл
- Өө, булдруу чи мэдээгүй билүү? Шинжилгээний жолооч хархүүг дагаад хот орсон. Ойрын мөд ирэхгүй байх. За, за гараарай цаана чинь гүү хураачих шиг боллоо гэхдээ сэтгэл нь бас зовож байгаа шинжтэй. Ангарай юу гэнээ гэсэн шиг жинхэнэ төрхөндөө орчихсон зогстол Сахал
- Өө, мартах нь үүнийг чамд өгөөрэй гэсэн гээд нэг баадан атгуулав.
Ангарайгийн дотор харанхуйлж, толгой дээр нь тогоо хөмөрчих шиг болов. Яаж унага татаж, мориндоо хэрхэн мордож, яаж явсанаа ч мэдсэнгүй нөгөө гоё ганган байгаль дэлхий ч байдаггүй. Нэг л мэдэхэд муу оромжиндоо ирчихсэн, уушиг зүрхнийх нь гүнээс нэг юм енгэнэн дээш огшин хоолойд нь ирж тагларна. Уйлах гэдгийг бараг мэдэхгүй дээ зайлуул. Хүн юм болохоор Ангарайгийн сэтгэлд хайр сэтгэл, харамсал харуусал гээд юм юм л байсан бололтой.
Бачуурч бачуурч баахан байсны эцэст нэг амьсгаа авч баадангаа задалсан нь саарал даалимбан цамц, саравчтай малгай хоёр аж. Жирийн үед баярламаар эд боловч одоо түүнд ямар ч утга алга.
. . . Цамцаа олон ч жил өмссөндөө. Аргагүй юм жилдээ наадмаар нэг гаргаж өмсөнө. Бусад үед нь гэртэйгээ хураачихна. Харин малгайнаасаа бол өвөл зуны алинд ч салахгүй.
Хорин хэдэн жилийн дараа хотоос нэгэн өндөр биерхүү залуу энэ нутагт ирж Ангарай гэдэг хүнийг сураглах юм гэж Хөшигтийн хөндий, Бөхөгийн голынхон байтугай баадантайгаа тэврэн суугаа Ангарай яахан мэдэх билээ . . .
Бүрэн эхээрээ...
Улс орон маань урьдын нэгэн хэмийн хэвшмэл байдлаас гарч зах зээл хэмээх нүдэнд үл үзэгдэх том шилжилт рүү, шинэчлэл рүү эргэлт буцалтгүйгээр орлоо. Орлоо ч гэждээ ороод бараг 20 шахам жил болох нь. Энэ хооронд амжилт олохоосоо илүү алдаа завхралд илүү автаад байх шиг. Магадгүй мөхөс би улс орон маань дээгүүрээ хэр зэрэг дэвшилттэй амжилттай явааг мэдэхгүй байж болох юм. Гэхдээ ард түмэн бид улс орны амжилтын түвшинг өөрийнхөө амьдралын түвшингөөр л хэмждэг гэж боддог. Улс эх орны толгойд ямар хүн, ямар нам, гарч ямар намын туг намируулах нь нэг их сонин биш гагцхүү эгэл жирийн ард түмний гэдэс цатгалан, сэтгэл санаа өөдрөг байх нь чухал байх. Xэт өрөөсгөл ойлголт байж болох. Энэ өөрчлалтийн үр дүнд нь (хувьсгал ч гэдэг) хамгийн ихээр нэрвэгдэж байгаа нь гэр бүл, хүүхэд, эмэгтэйчүүд маань бололтой.
Одоо эргээд харахад толгой бүрэн гэр бүл гэж бараг үгүй мэт. Салсан сарнисан, үхэж үрэгдсэн, өнчирч хоцорсон, гадаадад гарсан гээд бидний жаргал цэнгэлийн хамгийн тод жишээ болох гэр бүлүүд иймэрхүү янзтай л байна. Одоо бүр охид хүүхнүүдийг маань хулгайлдаг, хүчинддэг, зардаг дамладаг, бузарладаг булдаг, бүр байчихаад хаа нэг газар аваачаад дэлбэлдэг болж. Энэ юу болж байнаа эрчүүдээ. Элдэв амьдралын нугачаанд бүдэрч эцэст нь хүний газар ёс бусаар дэлбэлүүлж амиа алдсан Алтантуяа бүсгүйгээс, элэгний өвчин тусаад элдвийг туулахдаа үхэлтэй хүртэл эвлэрч суусан Тунгалаг хүүхнээс, хүний дайтай амьдрахын хүсэлд хөтлөгдөн хүний хүнийг дагаж, хүний газар очиж, хүний биш амьдралаар амьдарч, эцэст нь эр хүнд ч баймгүй зориг гарган энэ бүх зовлонг даван туулж эх орондоо ирсэн тэр 4-н эмэгтэйгээс (бидэнд мэдэгдэж байгаа нь л энэ. Mэдэгдэхгүй хичнээн зуун бүсгүйчүүд байгаа юм), цаашилбал аз жаргалтай амьдрана хэмээн ам бардам сайхан үгэнд хууртсан эмэгтэйчүүдээс, алаг үрсээ толгой даан өсгөж байгаа хүүхнүүдээс, ачаа бараа зөөн аль муугаа үзэж амьтанд адлагдаж, арга мухардан яваа болон ер нь л бүх монголын эхчүүд эмэгтэйчүүд, охид бүсгүйчүүдээсээ эрчүүдийнхээ өмнөөс уучлалт эрэн тэргүүн бөхийж байна. Бүр дахин дахин гуйж байна.
Та нарын маань ингэж яваа нь эрчүүд бидэнтэй шууд холбоотой. Мэдээж өөрчлөлт шинэчлэлт хийгээд улс орны алдаа завхрал гээд нөлөөлөх зүйлс олон боловч энэ удаа тэгэлгүйгээр, буруугаа бусадтай хуваалцалгүйгээр уучлалт эрмээр байна.
Эрчүүд бид элдэв хийрхэлд цээж дэлдэж хоосон дэврээгүй бол, архи дарсанд шунаж, агсамнаж амьдралаа алдаагүй бол, айлын авгай эргүүлж арчаагаа алдаагүй бол, алаг үрсээ гаргуунд нь хаяж, амраг ханиа зовоогоогүй бол яалаа гэж та нар минь харь хүн дагаж харанхуй гэхэд дэндүү харанхуй энэ замыг сонгохов дээ. Юу гэж биеэ үнэлж, бусдад бузарлуулж амны зугаа, алд биений зовлон болж явах билээ дээ.
Эцсийн дүндээ энэ алдаа завхрал, замбараагүйдэл, тархи болоод гэдэсний өлсгөлөн, гуйланчлал улс орныг туйлдуулж ард түмэн бид өөрсдийнхөө амь амьдралын тэтгэгч болох сэтгэл санаа итгэл үнэмшил гээчийг устган үгүй хийсээр ...
Эцэст нь Монгол эх орон, газар шороо хийгээд, Монгол үндэс угсаа, түүний дархлаа болох цус маань цаашид үеийн үед үлдэнэ гэх итгэл мөхөсдөх аюул учирч байна даа. Бид хөнжил гудасны завсар энэ эх орны хувь заяаг даатгаад орхимооргүй байна. Хэдийгээр хувь хүний өөрийн амьдрал үнэтэй ч хожим хойно түүхийн хуудаснаа манай энэ үеийнхэн хараал зүхлийн хэмжээнд мөнхөрч үлдвэл ямар вэ? Энэ эх орны мөхөх эхний цэг энэ үед тавигджээ хэмээн хэн нэгэн хятадын үр сад уншаад инээж суувал яана вэ?
Ийм том юм ярихаа байя гэхэд хэн нэгэн хойд эцэг аяга хураасангүй, хог цэвэрлэсэнгүй хэмээн алаг үрийн чинь толгой руу чичилж суувал ямар вэ?
Үгүй ээ Бид одоо л ухаарая, сэхээрье. Одоо болноо
Одоо чи, би-гээ больё. Бие биенээ адлахаа байя. Ядуу ч бай баян ч бай бие биеэнтэйгээ нэгэн зүрхээр цохильё. Тэр зүрх нь бидний өсөж төрсөн бас үхэж үлдэх эх орон минь байг. Гэхдээ бас хий хоосон уриа лоозон тавимааргүй байна.
Сайхан амьдрахад нэг их юм орохгүй дээ хүмүүсээ. Яагаад гэвэл хувь хүн байгаль, физилогийн үүднээс үзэхэд өчүүхэн амьтан. Тэр их алт мөнгө, эд хогшил, хоол унд нэг их амин чухал хэрэг болохгүй. Энэ бол аз жаргал биш.
Аз жаргал гэдэг маань хүний дотоод сэтгэлээс урган гарах дотоод тамирын л асуудал. Өөрөөр хэлбэл аз жаргал хүний сэтгэл дотор урган төлждөг эд. Хүний сэтгэл нь ойр зуурханаас л эхлэнэ. Тиймээс хүний хамгийн ойрхоны зүйл болох гэр бүл, үр, хүүхэд, хань ижилд л аз жаргалын түлхүүр байгаа. Тэгэхээр аз жаргалтай амьдрахын тулд хүн бүр хажуудахаасаа эхэлмээр байна. Тэднийгээ хайрлаж хүндлэхээс, итгэхээс, ойлголцохоос эцсийн эцэст хамтдаан байхаас эхэлмээр байна. Хайрлаад байгаа нь энэ гээд хараад суухдаа биш нэгэн зүйлийн зүг, сайн сайхан, гэрэл гэгээний зүг хамтдаан зүтгэмээр байна. Нөхөр нь гудманд, хүүхэд нь транщейнд, эхнэр эрээнд, ах нь гадаадад биш баймааргүй байна л гэх гээд байгаа юм. Тэгэхийн тулд наад захын бэлэнчлэх сэтгэлгээг болимоор байна. Магадгүй энэ сэтгэлгээ бидэнтэй хамт дуусаасай гэж найдая. Ингэж дуусгахын тулд хойч үе үр хүүхэддээ энэ сэтгэлгээг суулгамааргүй байна. Бэлэнчлэх сэтгэлгээг оршоож болох наад захын арга хэмжээг болимоор байна. Жишээ нь Гэрлэлтийн 500 мянга байна. Энэ одоо юу гэсэн үг вэ? Би л хувьдаа ард түмэн үүнийг хүссэн гэдэгт итгэдэггүй. Хүнтэй суусны төлөө төрөөс мөнгө авдаг гэсэн чинь одоо юу гэж байгаа юм ? Яваандаа мөнгө авахын тулд хүнтэй суудаг болчихвол яана. Би хэдийгээр 500 мянгыг голох баян биш ч гэсэн гэрэл гэгээ өөд тэмүүлэх хүмүүний амьдралын хажууд энэ мөнгө юу ч биш. Бас анхны гэрлэлт гээд байгаа шүү. Олигтойхон айлын хүүхдийн нэг оройн гайгүйхэн наргих дайны л эд байх. Эрх ямба эд баялагийн оройд гарахын тулд хойч ирээдүй нь ямар байх нь хамаагүй бололтой.
Ард түмнийхээ тархитай ажиллавал зүгээрсэн. Түүнээс ходоодтой нь ажиллаад хол явахгүй нь тодорхой боллоо. Ингэсний үр дүн түрүүчээсээ гараад байх шиг. Өөр бас бэлэнчлэх сэтгэлгээг дэвэргээд байгаа үндэс нь манай шинэ баячуудын цээжний өвчин байна. Тэнэг хүмүүс биш л дээ тэд. Тийм бол яалаа гэж баяжихав. Харин зарим нэг үйлдлүүдийг нь ойлгоход бэрх байгаа юм. Арван хэдтэй айлын бяцхан охиноор өврөө дулаацаалаа л гэх, адуу мал үнэ цохиж хэдэн саяар авлаа л гэх, алт мөнгөн аяга тавгаа гайхуулж байна л гэх энэ бүгдийгээ өдөр тутмын хэвлэл мэдээллээр цацаж оройн дээд жаргалд хүрсэн мэтээр ард түмэн түүний дотор хүүхэд залуусын тархийг угаахаа болимоор байна. Хүн л юм хойно хайр сэтгэл, хобби сонирхол шүү дээ гээд залруулах л байх. Эсвэл чи өөрөө чадахгүй бол дуугай л байвал барав гэх нэгэн байгаа л байх. Гэхдээ энэ бүгд чинь учир үл мэдэх залуус охидуудад эсрэгээр нөлөөлж баян хүнтэй л суучихвал болох мэтээр ойлгогдоод байх шиг. Хэдхэн баянтай болохоор тэд нь хүрэлцэхгүй үеийнхээ эрчүүдийг голон голон гадны хүн дагаж яваад алдаад байгаа гэдэгт эргэлзэмгүй. Бид хормой хоттойгоо орооцолдсоор, мунгинасаар сүүлдээ хормой хотоо ч хумьж чадахаа байж байх шиг .
Энэ улс эх орныг дараа дараачийн үе өртөөчлөн авч явах хүмүүс бол хойч үе, үр хүүхэд залуучууд та нар минь юм. Та нарын дээд үе болох аав ээж чинь нийгмийн энэ адармаатай үеийг даван туулахдаа алдаж онож эндсэн байж магадгүй юм. Та нар минь эргэж хойшоо харж мунгиналгүй урагшаа дээшээ харж тэмүүлж амьдраарай. Шинэ санаа, шинэ бодол, шинэлэг юм бүхэн та нараас л гарна. Өнгөрсөн үеийнхээ алдааг давтахгүй байхыг хичээгээрэй. Би болоод бидний үеийнхэн та нарыгаа улс орноо гэгээн үеийг олж очино гэдэгт эргэлздэггүй юм шүү. Шинэлэг юм бүхэн улс орныг сайн сайханд хүргэнэ. Хөгжил дэвшил гэдэг чинь угтаан бол хүн төрөлхтөнд хамгийн ойрхон ирсэн шинэлэг болгоныг хэлдгийм.
Одоо залуусаа Эвтэй эетэй байя. Эв эеийн эхний алхам эвлэрэл юм. Эвдрэлцэж чадсан юм бол эвлэрч чадах хэрэгтэй байна. Дээр дооргүй, эр эмгүй, хөгшин залуугүй эвлэрмээр байна.
Утга учиргүй улс төр, уур хилэн, жагсаал цуглаан, авгай хүүхний хэрүүл, алт мөнгөний дайнаас ард түмэн чинь залхаж байна бас ядарч байна. Одоо ард түмэн шинэ юмыг хүсэн хүлээж, харж сууна. Тиймээ Бидний амьдралын сайн сайхан бидний гарт, гэрт, манайд, танайд байна. Амраг ханийн чинь аалинд, алаг үрсийн чинь харцанд, чиний, миний энэ бүгдийг бодох нэгхэн хормын агшинд, санаж сэрэхүйд байна.
Тиймээ Бид амьдралдаа хайртай байх ёстой, Монголдоо хайртай байх ёстой, эх орныхоо элсний ширхэг бүхэнд хайртай байх ёстой. Тэгэхийн тулд учиргүй том нам мам гээд яахав. Зөвхөн урд урдахаа хийсэн шиг хийж, хажуу хажуудахаа хайрласан шиг хайрлацгаая. Энэ бүгдийн нийлбэр цогц чинь эцсийн бүлэгт энэ эх орныг аврах ч болно, хөгжүүлэх ч болно Өч төчнөөн жил үеийн үед эх орон маань мөнхөд орших болноо ...
Жич: Эргээд уншиж суухад элдэв намын захиалга мэт санагдахвий хэмээх болгоомжлол төрөв. Би ямар нэг намын харъяат биш юм. За тэгээд захиалуулаад байдаг нь ч би биш. Надад соёмбот тугнаас өөр туг үгүй.
Нөгөөтэйгүүр би бичигчийн байр суурины хүн биш уншигчийн талын хүн учир , учир явдлын зангилааг сайн гаргаж чадаагүй өөрөө өөрийнхөө бодолд ороогдсон мэт байж болох юм. Эрхэм та нар минь мэргэн оюундаа тунгаана буйзаа.
Бүрэн эхээрээ...
