Нурам - 12 (тууж)

Тэгээд Суурийн гудамж уруудаж явтал тэдний жижиг явган хаалгаар Суурь Их тулгатын шар залуутай гараад ирэх нь тэр. Би бараг нүдэндээ итгэсэнгүй. Гэхдээ болохгүй ч юмгүй л дээ. Яагаад тэд бие биенийхээрээ орж гарч болохгүй гэж. Нэг нутаг оронд ажиллаж амьдарч байгаа улсад байх л зүйл. Гэхдээ л ийм үүрээр үү? гэсэн бодол сэтгэлийн мухарт сэртхийв. Би машинаа хурдхан шиг хоёр булан тойруулан зогсоогоод явган харайсаар тэднийг алсаас ажив. Хаалганы дэргэд тэд тамхи баагиулан ярилцах агаад бие биенийхээ мөрийг их л найрсагаар алгадалцаж, юу ч юм ярин инээлдэнэ. Тэгснээ шар залуу цаашаа явж, Суурь ийш тийш сортолзон харснаа буцаж орлоо. Суурийн араас шууд л яваад орчихлоо. Хаа байсан Бүрэнгийн нуруунд хэвтэж байх ёстой хүн өдий цагаар гэнэтхэн ороод ирэхээр гайхсан нь мэдээж. Тэр намайг согтуу нүдээр гөлөрч зогссоноо
- Чамайг энд юу хийж явааг асуух илүүц биз. Гэхдээ айлд орж ирсэн хүн байна ийшээ суу гээд ширээ рүү заалаа.
Ширээн дээр нэг шил вискиг хоосолсон харагдана. Виски л уудаг болчихсон байгаа юм даа гэж бодогдож байна. Тамхийг ч харин нэг татаж өгсөн бололтой үнсний сав нь ишээр дүүрчихэж. Нөгөө зургийн урландаа шинээр зураг эхлээд талдаа орсон нь дүрэмт хувцастай Хэрлэнгийн инээмсэглэсэн зураг ажээ. Би өөрийн эрхгүй зургийн дэргэд очсон байв. Тэр намайг түншсэн янзаар
- Арай харамлах гээгүй биз дээ, салаан даргаа?
- Юм болгон надад хамаатай биш л дээ
- Хэзээнээс? . . . хэзээнээс эхлээд чамд би тийм их хамаагүй болчихоов?
- Чамайг Сүрнээ хаясан тэр цагаас
- Сүрнээ намайг хаячихсан бил үү?
- Үнэндээ бол тийм шүү дээ. Чи л өөрөөр бодоод явдаг болохоос.
- Тэгэхээр, намайг үерхдэг эм нь хаячихаар чи надад гомдсон юм биз дээ? Нэг л авцалдахгүй л байна даа. Чи жаахан ухаантай, ядаж өөртөө үнэнч бай л даа
- Тэр тал дээр санаа зоволтгүй. Над шиг өөртөө үнэнч хүн ховор шүү
- Чи тэр Сэлэнгээдээ л үнэнч байх. Үнэнч ч гэж дээ хонь байх гэснээ хоёр гараараа толгойгоо түшин суулаа. Тэр муудаж байгаа бололтой. Би ширээн дээрх бараг дүүрэх шахсан үнсний савыг харж
- За, за тэр авгай хүүхэн ч яахав. Их тулгатын цэвэрлэгээний бригад, аймгийн ОБА хоёр их түншлэлтэй ажилладаг юм аа даа гэж түрүүнээс хойш аман дээр гарч ирээд байсан үгээ тэсэлгүй хэлээд тавьчихлаа. Тэгтэл Суурь алгуурхан толгойгоо өргөж, ус гүйсэн нүдээр удаан гэгч нь харснаа
- Чи яагаав? Шөнөжингөө гадаа зогсоо юу? Мэдэх л хүндээ чи
- Үгүй дээ. Чамайг ингэж их тамхи татдаг гэж бодоогүй юм гээд харцаараа үнсний савыг ширвэхэд
- Түншлэлтэй биш гэрээтэй гэдэг юм. Гал гарч болзошгүй гэж тусгай гэдэг сүртэй салааг байгуулсан байхад бага дээр нь цэвэрлье гээд бригадаа явуулсан байж болноо доо
- Сонин л юм. Чи өөрийнхөө мэдэх ёстой ажлыг цагдаа мэднэ гэх атлаа чи мэдээд ч хэрэггүй байгаль орчны яамны асуудлыг сайн ойлгох юм гэхэд Суурь түрүүнээс хойш арайхийн барьж байсан уур нь тэсэрч
- Хаана байна? Нөгөө юм болгон надад хамаатай биш гээд байсан чинь. Чамд хүний баастай бөгс шиншлээд явах тийм сайхан байдаг уу? Айн?
- Бидний ажил шүү дээ. Тэгээд ч сэжиг таамаг бүхэн үмхий байдгийг чи мэднэ дээ
- Ажил гэнээ? Онцгой обектыг орхин энүүгээр тэнүүчилж яваагаа ажил гэх үү? Чи хоёр удаа үйлдэж байгаа энэ үйлдлээрээ л гэхэд ажлаас халагдахад хангалттай. Гэхдээ би чам шиг биш л дээ. Харин чамайг наад олж авсан үнэртэйгээ хэр удаан зууралдахыг харж л байя
- Сүрдүүлж байгаа хэрэг үү?
- Яасан ч гэж ойлгож болно. Гэхдээ одоо эндээс зайл. Би зургаа зурмаар байна гээд цааш эргэхэд нь би үнсний савнаас нэг иш хурдхан шиг авлаа. Гадаа нэгэнт гэгээ орсон тул би гарлаа. Суурь надтай ахиж дуугарсангүй.

* * *
Аймгийн холбооны жижүүрт утсаа цэнэглүүлэхээр өгөөд, танхимд орж ажил эхлэх хүртэл хэсэг хүлээлээ. Шуудангийн хүн ирэнгүүт гялгар уутанд хийсэн гурван тамхины ишийг Базараад хаяглан явуулав. Энэ хооронд утас ч овоо цэнэг авчихаж. Хурандаа руу залгалаа
- Ямар эрт залгаж байх юм? Танай салаа лагерласан гээгүй бил үү?
- Тэгсэн эрхэм хурандаа. Би шөнө аймгийн төв орж ирээд байна. Нэгд, хоол хүнсний зүйл татах, хоёрт гэвэл танд дуулгах юм гараад байна. Сэжиг төдий ч гэсэн анхаарахгүй байж болохгүй юмаа
- Юу байдаг билээ?
- Эндхийн Эрдэнэ Хайрхан ууланд сүүлийн хоёр жил тогтмол гал гарч байгаа. Гэтэл тэр нь хэн нэгэнд хэрэгтэй байх шиг санагдаад байх юм.
- Чи нотолгоотой юм ярьж байгаа биз? Наанаа хүмүүст мэдэгдсэн юм уу?
- Уг нь мэдэгдсэн боловч нэг их ойшоохгүй байна. Гэхдээ сэжиг төдий болохоор төдийлөн хүчилж чадахгүй байна.
- За ойлголоо. Ямар ч байсан ажиглалтаа үргэлжлүүл. Хамгийн гол нь баталгаа, нотолгоо гэдгийг ойлгож байгаа биз дээ? Бид хэн нэгнийг хэлмэгдүүлж болохгүй. Би эндээс шинжээчдийг явуулж болох юм.
- Одоохондоо арай болоогүй. Юм нилээн тодорхой болохоор би танд мэдэгдье гэснээр бидний яриа тасарлаа. Хурандаатай ярьсны дараа санаа зоволт улам ихэслээ. Хэрвээ миний хэлсэн батлагдахгүй бол би юу гэж тайлагнахаа мэдэхгүй. Гэтэл энд ямар нэгэн зорилгоор гал гараад байгаа бол тэднийг илрүүлэх нь чиний үүрэг. Бүхэл бүтэн уулыг шатааж дуусгана гэдэг юу гэсэн үг вэ? Байж болно гэж үү? Арай таарахгүй байхаа.
Сэлэнгээтэй ярина гэж бодож байсан хэдий ч яг одоо яримааргүй санагдчихлаа. Бодвол би өөрөө өөрийнхөө сэжигт чирэгдэж байгаа бололтой. Аймгийн зах нээгдэнгүүт нөгөө хэддээ хоол хүнс тамхи тариа аваад шуудхан буцах минь. Би шуурхайлж жаал жуул юм аваад, худалдагчаар нь падан бичүүлээд ар тийшээ яаравчлав. Аймгаас гарахын өмнө Базараа руу залгав.
- За алдарт шинжээч минь нэг тус болж үз
- Шинэхэн цэрэг минь юу шиншлээд олчихов?
- Хоёр юм явууллаа. Хоорондоо холбоотой эсэхийг үзээд хариуг нь яаралтай мэдээдхээч, ариутган шүүгч минь
- Албан журмаар уу? Амин хувиар уу?
- Одоохондоо дээдчүүд мэдээгүй нь дээрээ
- Ойлголоо шинэ цэргээ. Ингэхэд чи бас юу л сэдээ бол доо?
- Сэдсэн юу байхав ээ, сэжигтэй санагдаад. За, за түргэхэн үзчихээрэй. Намайг ярьтал хүлээж бай. Би хэд хоногоос залгана гээд яриа дууслаа. Аймагт ирсэн хэрэг үндсэндээ шувтарсан тул хаазаа гишгэлээ. Бүрэнгийн нуруу чиглэн тоос татуулан давхиж явахдаа яагаад ч юм хэн нэгэнд буруу хийчихсэн юм аятай сэтгэл хүндрээд замын турш санаа алдсаар явлаа. Уг нь санасан болгоноо хийсэн. Гэхдээ л сонин. Далдуур юм хийх угаасаа л хүсмээр зүйл биш. Гээд одоо яая гэхэв нэгэнт л эхэлсэн хойно.
Намайг ирэх бараанаар манайхан хүүхэд шиг л тосон гүйлдлээ. Миний авчирсан юмнуудыг задалж, эгээ л эцэг эх нь хол газраас ирсэн юм шиг л аашилцгаав. Хамгийн түрүүнд нэг, нэг тамхи угзарч аваад сая нэг юм хөдөлгөөн нь татарлаа. Тэгтэл Однар
- Өнөө өглөөний Сансарын онигоог даргад яриа ч гэхэд тэд зэрэг шахам инээлдлээ. Лхагва
- Өглөө Мягаа бид хоёр майхнаасаа гараад суниаж байсан чинь Сансар гэж нэг юм цээж нүцгэн, өрөөсөөн гараараа өмдөө барьчихсан тэр баруун жалгаас наашаа харайж байна. Шургачаад л унах юм, босоод л гүйх юм. Хөлс баас нь цувчихсан, өнөө туулайн хорголон эрх нь ар нуруун дээр нь гарчихсан ёстой нөгөө дөвчин бууна гэдэг нь л боллоо гэхэд Хэрлэн ярианд оролцож
- Хөөрхий, үнэхээр айсан байхаа. Сансарын нүд нь . . . гээд л цааш нь ярьж чадахгүй инээж байснаа нэг амьсгаа аваад
- Ийм том болчихсон гээд хоёр гараараа дүрсэлж үзүүлэв. Би сайн ойлгож өгөхгүй суутал Сансар
- Тэгэлгүй яахын. Би тамхиа татангаа хүндрээд шууж байшан чинь яг миний архан талд чад пад гээд мөчир хугарахаар нь эргээд харшан чинь мангар том баавгай. Би ч ухаан алдахаа шахшан. Тэгээд яах вэ гээд бодлоо . . . гээд нэг их бодлогоширсон царай гаргахад нэг нь яриаг тасалж
- Уа, чи мөн бодсон байхдаа. Өмдөө ч татаж чадахгүй босон харайсан байж
- Тэгээд бөгшөө арчаад л зогшоод байх уу? гэж Сансар тэр үеэ дүрслэх мэт бүр оцойж ирээд зогсож байгаад хэлэхэд нь би хүртэл тэсэлгүй инээд алдав.
- Та нар тэгээд яав? Арай баавгайн дайралтанд өртсөнгүй юу? гэхэд Однар
- Худлаа, худлаа. Наадах чинь нэг муу бут сөөгхөн л харсан байх. Түүнээс биш . . .
- Байшан за юу. Би бүр хоёр нүдээрээ харшан за юу
- Нүдээрээ л харахгүй тэгээд бөгсөөрөө харав гэж дээ. Гэхдээ л чи худлаа харсан гэхэд Сансар
- Үгүй. Баавгай байшан гэж ялагдангуй өнгөөр хэлэхэд бусад нь бас л инээлдлээ.
- Нээрээ, болгоомжтой л байхгүй бол одоо амьтан бүхэн сэрж байгаа цаг шүү гэж тэдний инээдийг ч намжаан, Сансарыгаа ч аврахыг хичээлээ.
Хэрлэн хоол хийх болж тэр хооронд бид тардгаараа тарж, ойр хавийнхаа уул нуруудыг дурандлаа. Ямар ч байсан утаа униар уугисан юм харагдсангүй. Өвлийн хүнд хүчир цагийг арай хийж давсан уул хангай цаанаа нэг уйтгартай дүнхийж харлана. Мөдхөн модод нахиалж, өвс ургамал ургах ч гэлээ тэр сайхан цаг хараахан ирэх болоогүй
- Биднийг хэзээ арагш нь татна гэсэн бэ? Та асуув уу? гэж Хэрлэнг асуухад би түүнд хариулах үг олдсонгүй. Гээд ямар асуугаагүй гэлтэй нь биш.
- Би хурандаатай ярьсан. Ямар ч байсан хэд хоног эндээ байсан нь зөв гэж байна лээ гээд Хэрлэнд хандан
- Холбоогоо л найдвартай байлгаарай. Хэзээ ч, юу ч сонсогдож магадгүй шүү гэж хэллээ. Яг үнэндээ бол Суурьтай маргалдсанаасаа болоод хэзээ биднийг татахыг асуугаагүй.

* * *
Зүүмгэр хаврын зэрэвгэр өдрүүд ар араасаа шил даран хөвөрч, Бүрэнгийн нуруу цаагуураа дулаацаж, өнөө мөдгүй өнгө төрхөө өөрчлөх нь хэн хүнд мэдрэгдэж байлаа. Харин бидний байгаа байдал өдөр өнгөрөх тусам уйтгар дагуулж, эрчүүдийн сэтгэлийн нүдийг хужирлаж байсан Хэрлэн маань дуугаа хурааснаар үндсэндээ лаа унтарсан үдшийн бүрийгээр асрын дээвэр дэрвэгнүүлэх салхи шиг сэтгэлд гуниг хүүгүүлнэ. Хүн бүр дор бүрнээ бодолд автан дуугаа хурааж, хаа нэг маазрах гэсэн хэн нэгний оролдлого хүч авч чадалгүйгээр хаврын хавсарга даган хаашаа ч юм арилж одох аж. Яг л нэг тийм үдшээр бид гэж хэлэх ярихаа барсан улс хэвтэр, хэвтэртээ тэлчилж, дээвэр балбах салхитай нөгцөж хэвттэл гал тогооны майхнаас
- Ахлах дэслэгчээ, Түгшүүр ... хэмээн хашгирах Хэрлэнгийн дуу хөгжим шиг л сонсогдох нь тэр. Манайхан ч дэрхийн бослоо. Би ч Хэрлэнгийн майхан руу гүйлээ.
- Тусгай-2-оо, Тусгай-2-оо... байрлалаа орхиод Эрдэнэ Хайрханы зүүн суганд эцсийн хурдаараа ир гэх Суурийн сандруухан дуу сонсогдов. Би
- Майхнаа хураа, машинаа асаа гэж хашгираад ухасхийлээ. Унтах гэж биш зөвхөн ийм л команд хүлээж байсан мэт манайхан яах ийхийн зуургүй л хөдлөхөд бэлэн боллоо.
- Бүх юмаа авсан биз?
- Тиймээ, эрхэм ахлах дэслэгч ээ
- Давхар шалгаарай гэж хэлээд хэдэн долоо хоног амьдарсан бууриа харцаараа гүйлгэвэл харцанд торох юм байсангүй. Манай залуусын харцнаас гэрэл гялалзаад байгаа нь үдшийн бүрийд ч гэлээ харагдаж байв.

* * *
Хар хурдаараа давхисаар Эрдэнэ Хайрханд арваад км дөхөж ирэхэд шөнийн харанхуйд улаан гал дүрэлзэж, энэ шөнө байтугай энэ хавартаа унтархааргүй тийм их гал гарчээ. Бид давхисаар зүүн сугаар орж ирэхэд тэнд аймгийн ОБА-ны отог байлаа.
- За та нар хүрээд ирэв үү?
- Ийм айхтар юм болж байхад бидэнд эртхэн мэдэгдэхгүй яав аа?
- Одоо орилоод өчигдөрийг эргүүлж авчирахгүй. Танай салаа зүүн талаараа бүтэн тойрч их галыг цааш нь алдахгүйг хичээ. Баруун талд нэгдүгээр салаа, урд талд орон нутгийн сайн дурынхан бий.Хоорондоо холбоо битгий таслаарай. Би та нарыг тойрч байх болно. За, яв, яв гэж Суурь тушаалаа.
Зүрх шимшрэм их гал энд тэндгүй дүрэлзэж, модод шатна. Моддын оройгоор улаан гал мөчир дамжин улалзсаар яах ийхийн зуургүй л ард гарчих ажээ. Яг л үлгэрт гардаг гал зуусан улаан луу ид хаваа гайхуулан тойрон хүрхрэх шиг. Зарим модод голоороо цогшин уугиж байснаа гадны ямар нэгэн нөлөөнд өртмөгцөө дэлбэрч буй мэт их чимээ гарган зад үсрэх нь сүртэй. Ид дүрэлзэж байгаа галыг унтраах нь битгий хэл ойртохын ч эцэсгүй ажээ. Байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл гэж энэ байх.
Манай салаа үүрэг өгсөн чиглэлийн дагуу аль болох хурдаараа явж байв. Харанхуйд, тэгээд их галын хөвөөгөөр явах нь тийм ч хялбар биш тул би салаагаа галаас дайжуулан, аль болох алсуур явахыг тушаав. Энэ нь хэдийгээр цаг алдаж буй мэт боловч гэнэтийн нөмөрч их галаас тэднийгээ сэргийлж байгаа ухаантай. Тэр их галын өмнө бид хүчин мөхөс. Галыг ухаанаар л унтараахаас улаан гараараа хэрхэн унтраах билээ.
“Ой хээрийн түймэртэй онцгой албаныхан л тэмцдэг. Өөр хэн ч биш” гэж тэр нэгэн өдөр Суурийн хэлж байсан нь тархинд юмуу эсвэл зүрхэнд сонсогдож байв.
Биднийг Эрдэнэ Хайрханд ирснээс хойш долоо дахь хоног дээр Суурь манай салаанд ирэв. Тэр угаасаа гал тойрон гарсан багуудыг тойрч явсан байх. Манай салаа их галтайгаа нилээн тулчихсан, зарим үед байгаа багажаараа балбаад, балбаад дийлэхгүй ая эвийг нь харан ухарч байсан үе. Үнэндээ бид галаа дийлэхгүй байв. Суурь надад ирж хамаг чадлаараа
- Та нар дэндүү ойрхон байнаа. Гэнэтхэн нөмрөөд ирвэл хүмүүс чинь хэцүүднэ гэж хашгирав.

Үргэлжлэл бий . . .

"ҮР ХАРАМ" туужийн түүврээс