Нурам - 5 (тууж)

- Гайгүй ээ гэж хэлэхдээ би их итгэлгүй дуугарсан бололтой
- Битгий худлаа ярь. Тэр л болоод гайгүй байж гэнэ. Тэгээд намайг бодоод худлаа яриад байв даа гэж байна. Энэ хүн намайг утасны цаанаас ч гэсэн уншдаг болжээ. Бие биедээ уусна гэдэг л энэ юм байх даа гэж бодтол
- Яачихваа? Яагаад хэлээ татчихав?
- Үгүй яахав дээ жаахан ярвагнаж л байна. Тэгэсгээд гайгүй болно биз. Би харин эхэн үеэ бодвол бүр нэг том юмны ард гарчихсан юм шиг сайхан болоод явчихлаа.
- Гал хөс нь гайгүй юм шиг байна уу?
- Ойрд юм дуулдаагүй бололтой. Гэхдээ ингэсгээд эхэлнэ гэж амтай болгон л ярьж байна.
- Тэгээд юун эрт явуулдаг юм?
- Хөгшин нь яаж мэдэхэв дээ. Газар, байдалтайгаа эртхэн танилцаг гэсэн юм байгаа биз
- За за тэгээд язав татав гээд бай. Чамайг бодсондоо л хэлж байна. Цаадах нэг юмтайгаа эвтэйхэн байгаарай. Зөнөг залгачихаад хүүхдүүдийн дэргэд зодоон цохион болж мангартав. Тэгээд золбоотой айн, нэг л их гэм хийсэн хүн гээд өөрийгөө яллаад тэр нэг юмны өмнө толгой бөхийлгөөд байв. Аан тийм, наад хүүхдүүддээ үлгэр үзүүлэх гэж байгаа нь энэ гэж гал хөс рүү түрүүлж гүйгээд байв. Ард чинь хэдэн арзайсан юм үлдсэнийг мэдэж байгаа биз дээ? . . . гээд л үргэлжүүлж гарав. Тэсвэр алдаж
- За одоо болно доо хөгшөөн. Найз нь унтаж амрах гээд байна гэхэд сая нэг ухаан оров бололтой
- Чамайг мэддэг болоод л хэлж байна. Ер илүүдэхгүй. Бүрэн бүтэн л ирээрэй дээ. За үнсье. Бид хүлээж байгаа шүү. Маргаашнаас яринаа гээд яах ийхийн зуургүй утас тасарлаа. Миний үгийг ч сонссонгүй. Хэлэх гэснээ хэлж аваад л санаа нь амарч байгаа нь тэр. Түүнээс миний юу бодох нэг их хамаагүй. Хамаагүй ч юу байхав дээ бараг мэддэг байх. Сэлэнгээ надтай танилцсан цагаасаа эхлээд л энэ хүнтэй үүрд хамт амьдрана гэж итгэсэн хүн. Аль, хорин хэдэн жилийн өмнө л надад хамаг бүхнээ өгчихсөн гэж боддог байх. Ёстой л нөгөө хүмүүсийн ярьдгаар нэг хүн болно гэдэг нь л болж дээ. Өглөө болгон гэрээс гарахад нэг л үгийг хэлж, нэг л харцаар хардаг юм. Урд орой нь жаахан муудалцсан байсан ч маргааш өглөө нь “Би хүлээж байгаа шүү” л гэх. Тийм болохоор бидний дунд хэдэн өдрөөр үргэлжилсэн хэрүүл байдаггүй юм. Одоо бодоход эмэгтэй хүнээс гарч байгаа мөн ч их тэвчээр юмаа даа. Бид сайхан амьдарч байгаа. Одоо Сэлэнгээ маань “Бид хүлээж байгаа шүү” гэдэг болсон. Хүүхдүүдийн түрүүч хоолондоо хүрэх гэж байна. Ёстой галын хүн болгохгүй гэж Сэлэнгээгийн зүтгэснээр эхнийх нь хуулийн хүн болох гэж байна. Минийхээс тэс өмнөө мэргэжил болохоор цаашдаа яахыг нэг их сайн төсөөлөхгүй л байна. Осолдохгүй л хагас ч болтугай цэргийн хүн болох болохоор хүнээ байчихгүй нь тодорхой. За тэгээд ээж нь гэж тийм үглэсэн хүн байхад миний санаа зовдог бараг илүүц биз гэхчилэн бодож хэвттэл унтчихаж.
- Сэрээд, сэрээд! гэх чанга дуунаар сэрвэл урд шөнийн жижүүр байв. Явдалдаа сэгсчигдээд жаахан агсагдсан бололтой. Цонхны цаадах улиасны мөчирт хэдэн болжмор юухан хээхнийг шулганана. Онгорхой салхивчаар өглөөний цэвэр агаар сэнгэнэж ер бусын сэрэл мэдрэхүй төрүүлж байх шиг. Гэтэл цонхны цаана тоормос чахран дуугарахад өнөө хэдэн болжмор дэрхийн нисэж одлоо. Машин сар сар дуугарах нь дизиль мотортой бололтой. Орноос босон хэд суниагаад цонхонд очвол гялалзсан хар хөх өнгийн Ланд-80 дүнхийж, дотроос нь Суурь бууж ирснээ хаалгаа тоомжиргүйхэн саваад орох зуураа дохиоллоо дарахад машины дөрвөн буланд шар гэрэл анивчаад түгжээ нь торхийх нь тод сонсогдоно.
“Намайг бодвол жийп унахтайгаа. Арга ч үгүй биз дээ. Хөдөө газар ийм л тэрэг унаа болдог байх” гэж өдий болтол ийм машин авч чадаагүйгээ цайруулан бодов. Жижүүр түүнийг тосон очиж
- Урд шөнө гал усны аюулгүй тайван хоносныг илтгэе. ОБА-ны . . .дугаар ангийн жижүүр ахлах ахлагч Төрмандах гэж илтгэх дуу тодхон сонсогдов. Ер нь өглөө эрт болоод тэр үү гадна орчны дуу чимээ их сайн сонсогдох аж. Тэр даруй би хувцсаа өмслөө. Манайхан цөм босож угаалгын өрөөний хаалгыг ээлжлэн савж байв. Жижүүр орж ирээд
- Эрхэм ахлах дэслэгчид! Одоо хуралтай гэж байна
- За мэдлээ.

Хурлын танхимын хананд өлгөсөн газрын зургийг Суурь нарийхан заагуур модоор үе үе заан
- Жил болгон болдог хуурайшилт хийгээд гал гардаг, цаашдаа ч гарч болзошгүй обект, хүн хүчнийхээ талаар товч илтгэл хийлээ.
- Гал гэдэг заавал ч үгүй хүний хүчин зүйлээс гараад байдаг ч юм биш. Их хуурайшилтай үед моддын хуурай мөчир салхинд хавирах төдийд л оч үсэрч болдог. Үнэхээр гайтай гэж Суурь ярилаа. Энэ илтгэлдээ тэр нилээн бэлдсэн бололтой. Газрын зураг дээр улаан дарцгаар гал гарсан обектыг, ногоон дарцгаар галын голомтыг унтраасан хэсгийг гэх мэтээр тэмдэглэсэн байв. Тэрээр цааш нь
- Тэгэхээр биднээс шаардах юм бол анхаарал, болгоомж, бэлэн байдал. Хэрвээ галын голомтод очсон тохиолдолд заавал цурманд оруулж бүрэн унтраах. Тэгэхгүй бол салхинд эргээд ноцно. Салхины хурдыг гүйцэхэд нэн төвөгтэй. Хэдийгээр төвөөс манай орон нутгийг арай илүү анхаарч та бүхнийг нааш нь явуулсан ч хүн хүчний хувьд хангалттай болчихлоо гэсэн үг биш. Дараагийн нэг гол зүйл бол бэлэн байдал. Чухамдаа бэлэн байлгах л гэж та бүхнийг нааш явуулсан. Би ч гэсэн үүнийг л шаардах болно. Өөрөөр хэлвэл энх цагийн дайны фронтонд та бүхэн отолт хийж байнаа л гэсэн үг. Ийм болохоор ууж, идэх, ийш тийш ганц нэгээрээ алга болохыг хатуу хориглоно. Хатуу . . . гэснээ үгээ тасалж биднийг тойруулан харснаа
- Та бүхэн аймгийн төвийн обектын галын асуудалд оролцоод байхгүй. Гэхдээ та нараас энд байх хугацаандаа үргэлж жижүүрт гарч байгаа мэт хариуцлагатай байхыг шаардана гэлээ. Тэр хэлэх ёстойгоо л хэлж байв. Би түүний дэлгэсэн газрын зургийг, түүн дээр тэмдэглэсэн тэмдэглэгээг харж суухдаа “Нээрээ л их гал гардаг юм байна даа” гэж бодоод
- Галын давтамж нилээн өндөр юмаа даа? гэж намайг асуухад
- Онцгой обект гэж онцгой гэдэг үг дээр их өргөлт өгөөд
- Энд нэмэгдэл хүч хэрэгтэй болоод л та бүхнийг энд ирүүлсэн. Бүр тусгай салааг шүү. Гэтэл дахиад нэмэлт хүч хэрэг болохыг ч үгүйсгэхгүй. Ер нь нэг л эхэлчихвэл буутлаа хээр хэвтэнэ. Эргэж ирэх тухай нэг их бодох хэрэггүй гэснээр хурал тарлаа. Надад түүнтэй ярих, маргах зүйл байсангүй.
Өрөөндөө ирцгээтэл зурагтаар мэдээ гарч байна. Тэгтэл манай хэд шуугиад явчихлаа.
- Энэн шиг сайхан ажилтай бол сайхнаа. Зурагтын од болохгүй юу гэж гэж хэн нэг нь хэлэхэд Сансар
- Баашан ахаа байж бай л даа. Шоншоё гэхэд бусад нь шоолж л байх. Манай ерөнхий газрын хэвлэл мэдээллийн албаны дарга хүүхэн гарч байна. Тэрээр”ОБЕГ-ын даргын тушаалаар манайх ой хээрийн түймэртэй тэмцэх “тусгай салаа” байгуулан ой хээрийн түймэр тогтмол гардаг обект руу илгээсэн. Галыг гарсан хойно нь унтраах биш гарахаас нь өмнө сэргийлэх нь чухал байдаг. Тийм ч учраас энэ салааныхан маань орон нутгийн ард иргэдэд ухуулан таниулах, болгоомж сэрэмжийг сануулах тал дээр ч бас ажиллах болно” гэв.
- Хн! Энэ ер нь гал гэж юу байдгийг мэддэг болов уу? гэж Мягмарыг хэлэхэд Однар
- Энэний ярьж байгаа бидний байгаа хоёрт мөн ч их зөрөө байна даа
- Ажлаа л хийж байна зайлуул.
- Ядаж машинаа явуулчихаад ингэж ярьдаг болоосой гэх мэтээр хоорондоо ярьцгаана. “Эдний маань сэтгэл санаа тийм ч сайн биш байгаа бололтой. Яаж ч сайхан байхав дээ. Угтаа бол дайчилгаа гэдэг чинь чиний юу бодох огт хамаагүй гэсэнтэй л адилхан. Гэхдээ хамт олон дунд эрч хүч нь булгилсан, бусдадаа байгаа байдлаараа дайчин байхыг уриалж байдаг хүн гэж байдаг. Бүр ганцаар ч тогтохгүй байдаг. Манай салаанд тийм залуус байсаан. Одоо бодоход тэд энгийн үедээ ч, инээд наргиан дээр ч, улалзах галын өөдөөс ч эр зориг, ид хавыг үзүүлэн бусдыгаа хошуучилдаг байж. Тэгж ч яваад алтан амиа алдацгаасан. Цаг мөчтэй уралдах тэрхэн мөчид заримдаа нэг л хүний амь аврагдах хугацаа үлдэх үе бий. Энэ л үед өөрийгөө юу, өрөөлийг үү гэдэг сонголт аврагч бидэнд тохиолдоно. Тэд маань яг л ийм сонголтонд тулгарч жаахан охиныг гаргаж шидээд эргэж нөхрөө аврах гэж зүтгэсэн. Даанч хяслант орчлон тэдэнд минь боломж олгоогүй. Тэд маань олон хүний амь аварч, олон гавъяа байгуулсан. Энэ ажилдаа, энэ хамт олондоо, эр зоригтоо, хүсэл мөрөөдөлдөө үнэн ч хэвээр үлдсэн. Тийм чанарыг хүн хаанаас олж болох вэ? Энэ миний өөрөөсөө асуудаг мөнхийн асуулт.
Нэг мэдсэн чинь би бодолдоо ороогдоод таг гөлөрчихөж. Манайхан яг юу хийх, яах гээд байгаагаа ойлгохгүй хий дэмий эргэцэх нь эргэцэж, гөлрөх нь гөлөрч, хэвтэх нь хэвтэнэ. Аймгийн ОБА-нд аврах эрэн хайх, гал сөнөөх гэсэн хоёр бүрэлдхүүн 24 цагаар жижүүрлэнэ. Үүн дээр бидний хэдэн хүн нэмэгдчихээр тэр дугаар ангийн байр хөл хөдөлгөөн ихтэй, нэг л их холхисон залуусаар дүүрчих ажээ.
- Цайндаа орчихоод арын талбайд бэлтгэлтэй гэж намайг огцом хэлэхэд салааныхан маань нэг сүрхий харснаа дэрхийн гарцгаав. Тэднийг гарсан хойно би доош нэг давхар луу холбооны өрөөнд очиж хурандаа руу ярилаа.
- Бид ирээд төв дээр нь байрлаад байна. Одоогоор тайван. Харин . . . гэтэл хурандаа миний үгийг таслан
- Машинаа асуух гэж байна уу? Маргааш гарна. Өнөөдөр танай холбоочны асуудлыг шийдэж байна.
- Мэдлээ эрхэм хурандаа . . . бидний товчхон яриа дууслаа. Үнэндээ бол би сонсохыг хүсэж байснаа сонссон болохоор дуусгасан гэхэд болно.

Бид арынхаа талбайд бэлтгэл хийж эхэллээ. Ер нь тэр өдрөөс хойш зав л гарвал хийдэг болсон юм. Галын спортын зургаан төрөлт гэж байх бөгөөд манай ОБА-хан жилдээ нэг удаа энэ спортоороо өрсөлдөнө. Хурд, хүч авхаалж самбаанаас гадна нэг баг болж чадсан нь түрүүлдэг спорт л доо. Угсаргаа, задаргаа, холболт, саадтай харайлт, сунадаг шат гэх мэт. Биднийг бэлтгэл хийж байх үед Суурь ирлээ. Тэрээр бэлтгэлийн хувцас, пүүз өмссөнийг нь харвал залуусын ярьдаг өнөө үнэтэй брэндийн “адидас” хувцас, “жордан” пүүз ажээ. Надад бол түүний өмссөн бүхэн байхгүй. Манай залуус цээж түхэлзүүлэн амьсгаадах хэрнээ түүнийг бахадсан гэхээсээ илүүтэй гайхсан харцаар харна. Тэрээр талбайд гаран гар хөлийн сунгалт хийж, жаал биеэ халааснаа манайхны дэргэд ирж
- Удаан байна. Удаан байна. Хаана байна тэр тусгай салаа? Та нарыг улс даяар алдартай тусгай салаа л гэж дуулснаас ийм унхиагүй юмнууд гэж сонсоогүй шүү гэж сүржигнэн хашгирлаа. Шинэ салаа бүрдүүлж байгааг тэр мэдэхийг дээдээр мэдэж байгаа. Энэ бүх үгээ зөвхөн надад л зориулж хэлж байгааг би ойлгож байв. Ойлгуулахыг ч хүссэн хэрэг. Суурь халааснаасаа хурд хэмжигч гарган
- За алив эхнээс нь гэхэд манайхан бүх элементийг эхнээс хийж эхэллээ.
- Удаан байна та нар. Хамгийн гол нь хурд. Та нар хөдөө ирснээрээ жаргалаа эдэлж хэвтэж байгаад нэмэгдэл цалин авчихна гэж бодсон бол лөөлөө шүү. Энэ бол онцгой обект. Танай хот биш. Та нар салхинаас ч, галнаас ч хурдан байх ёстой гээд хурд хэмжигчээ харна. Ахлагч Сансар амьсгаадан хийж буй дасгалаа түр зогсооход Суурь түүний чихэнд хамраа шүргэх шахам тулган маш чангаар
- Та үхлээс ч хурдан байх ёстой. Та нар зөвхөн гал унтраах гэж биш энэ орныг гамшгаас хамгаалах гэж ирсэн. Гамшгаас . . . Гамшгаас ойлгож байна уу? Гамшгаас . . .
- Тийм эрхэм ахмадаа гэж Сансарыг хэлэхэд
- Юу гэнээ? Би сонсохгүй байна
- Тийм эрхэм ахмадаа. Бид гамшгааш хамгаална гэж Сансар хашгирахад
- Тэгээд. Тэгвэл үхснээ хийгээд зогсоод байгаа юм? Гүйгээд гэж ориллоо. Түүний хэлж, шаардаж байгаа нь үнэн боловч цаад уг нь над руу ингэж хашгирмаар байгаа нь ойлгогдож байв. Тэгсэн хэрнээ манай хэд рүү байгаа нь надад таалагдсангүй. Яг энэ мөчид надад нэг адын бодол орж ирээд яах ийхийн зуургүй амаар гарч орхилоо.
- Сууриа, хоёулаа нэг гүйчих үү? гэхэд тэрээр хорсолтой ч юм шиг, жоготой ч юм шиг харцаар намайг харснаа
- Санаанд чинь багтаад байна уу? Аргагүй дээ. Чи чинь мөн ч олон удаагийн аварга болохоор хүчээ үзүүлэх гэсэн юм биз дээ. Алив бэлддээ гэж хашгирахад залуус шланк, хоолой, шат зэргийг цувуулан тавьж яг тэмцээний гараа шиг болгов. Залуус хоёр талд хуваагдаж, зээглэн зогслоо. Шүгэл тасхийх дуунаар ухасхийж тэнцвэрийн дамнуурга дээгүүр гүйж цаана нь байх өндөр саадан дээгүүр харайн буухад Суурь буучихсан цааш эргэж байв. Би үл ялиг хоцорч байна гэсэн үг. Талбайн нэг талаар манайхан, нөгөө талаар орон нутгийнхан зогсож байв. Тэд эхлээд чимээгүй байснаа сүүлдээ өөрийн эрхгүй хашгиралдаж эхлэв. Усны хоолойг чирэн гүйж, хошууг холбон хэсэгхэн шүршиж буй дүр үзүүлээд цааш угсраа шат руу харайлаа. Шатанд эхний гишгэлтээ хийхэд Суурь бараг нэгдүгээр давхарыг өнгөрч харагдав. Бууж өгөхийг яахан хүсэх билээ. Гурван давхарт гарахад тэр зөрөөд бууж байлаа. Нэгэнт хоцорчээ. Намайг буцаж ирэхэд тэр сэтгэл хангалуун харцаар харж байснаа дороо хэд үсрээд арагшаа агаарт бүтэн эргэх үйлдлийг үзүүлэв. Надаас нэг мөсөн илүүрхэж байгаа нь тэр. Түүний дэмжигчдийн царайд инээмсэглэл тодорч манайхан уруу царайлан толгой гудайна. Надад хэлэх үг хэрхэн олдох. Түүний харцны цоргиог мэдрэх тийм ч таатай байсангүй.
- Аварга болох амархан, аварга байх хэцүү гэж хэлэхдээ тэр надаас харц салгасангүй. Энэ үед ашгүй тэндээс өнөөдрийн жижүүр гүйж ирснээр эвгүй байдал завсарлав. Тэгээгүй бол хэдий болтол үргэлжлэх байсан юм бүү мэд.
- Эрхэм ахмадад илтгэе! Тусгай-2 салааны дуудлага хүлээн авагч ирлээ гэх дуу намайг ч, манайхныг ч, ер нь тэнд байсан бүхнийг сортосхийлгэв.
- Нааш нь явуул гэж Суурийг хэлэхэд жижүүр гүйж одлоо. Тун удалгүй онцгой байдлын албаны дэд ахлагчийн мөрдөстэй шазруун төрхтэй, цэх гуалиг бүсгүй гүйж ирснээ Суурьт ёслон
- Эрхэм ахмадад! Тусгай-2 салааны холбоочин дэд ахлагч Хэрлэн ирлээ гэж цангинуулав. Түүнийг хорь гаран эрчүүдийн дөч гаран нүд халуу шаттал зэрэг ширтэнэ. Гэтэл Суурь
- Чи яах гэж энд ирээв? гэх хачин асуулт асуухад нь харвал залуудаа ямар нэгэн юманд давчдан бачуурахаараа гаргадаг байсан тэр төрхөө гаргасан байлаа. Таньдаг юм болов уу ч гэж бодох шиг.
- Тушаасан болохоор эрхэм ахмадаа
- Би дахиад асууя. Яах гэж энд ирээв?
- Гал сөнөөх гэж эрхэм ахмадаа
- Чамд биеэ үнэлчих өөр газар олдсонгүй юу?
Үргэлжлэл бий . . .
"ҮР ХАРАМ" туужийн түүврээс