Нурам - 11 (тууж)

Тэгээд хүнээ хуваарилан цуруу тавьж эхэллээ. Однар жаахан бодолхийлж явснаа
- Бид ч цуруу тавихаас өөр юм ч мэдэхгүй юм даа гэхэд Сансар
- Тэгээд өөр яах юм? Бидэнд байгаа багаж нь л энэ юм чинь
- Тонн, тонн устай бол жинхэнэ гал сөнөөгч шиг л үзмээр байна гэж Лхагва хэлээд дуу нь цааш орлоо. Аргагүй юм. Цуруу тавина гэдэг хэдийгээр ой хээрийн түймэртэй тэмцэх гол арга ч гэлээ яг галтай тэмцэж буй хүний хувьд эр зориг, авхаалж самбаа шаардсан өөрөөр хэлвэл ид хаваа гайхуулах арга биш л дээ. Галын өөдөөс бяцхан гал тавьж шатах газаргүй болгон зогсоодог нэгэн бодлын арга ядсан юм шиг арга. Гэхдээ цуруу тавих нь одоохондоо хамгийн сонгодог арга хэвээрээ л байгаа юм. Манай салаа энэ галыг бараг дөрөв дэх хоног дээрээ арайхийж цурманд оруулж авлаа. Тэгтэл ердөө ганц хоногийн дараа биднээс хоёр гүвээний цаана дахин утаа уугив. Төв рүү хурдхан дамжуулаад бид тийшээ зүглэлээ. Отгоо ч нүүлгэв. Дөнгөж уугиж эхлэхэд нь очсон болохоор хагас өдөр ноцолдоод л бариад авав. Манайхны ажлаа сурцтай хийх болсон нь ч нөлөөлсөн байх.
- Эрхэм ахлах дэслэгчээ, ахмад яръя гэж байна гэсээр Хэрлэн гүйж ирэв.
- За сонсож байна гэхэд
- Танай салаа наанаа хэд хоног лагерлахаас болохгүй нь. Ямартай ч гэсэн газрынхаа баримжааг харж, энд тэнд уугивал тэр дор нь барихаас аргагүй. Хүчээ хоёр хэсэгт тараан байрлуулсан нь цаг алдахгүй юм байна гэлээ
- Мэдлээ . . . надад үүнээс өөр хэлэх үг олдсонгүй.
Нэгэнт байдал ийм дээрээ тулсан тул бид майхнаа үүрэн газрын өөд нүүлээ. Мэдээж жижиг горхиноосоо холдсонгүй. Шинэ газраа ирж гал тогооны майханд холбоогоо байрлуулав. Хэрлэн холбоогоо даган гал тогоонд байна. Угаасаа л ингэдэг л дээ. Нөгөө асарт эрчүүд байрлана. Ажил дуусангуут Сансар өвөр дээрээ баахан хоргол асгачихсан хэлхэж, хэлхсэнийгээ хүзүүндээ эрх мэт зүүж харагдав.
- Чи юугаа хэлхээд байгаа юм бэ? гэж Лхагвыг асуухад
- Туулайн бааш
- Манай Сансар бороо оруулах тарни унших гэж байгаа юм
- Үгүй, үгүй сан тавих гэж байхад чинь гэж бас хэн нэг нь хэлэв. Тэгтэл Однар
- Би та нарт тайлбарлъя. Ер нь бол сан тавиад утааг нь саранд хүргэхийг Сансар гэдэг юм шүү дээ, тээ? Сансараа гэхэд бусад нь пирхийтэл инээлдэнэ. Хэрлэн бид хоёр ч гэсэн мушийж суулаа.
- За яахав, та нар тэгж л бай. Цагаа тулаад ирэхээр та нар надааш гуйнаа гайгүй гэж Сансар хэлсэн боловч бусад нь инээдэндээ болоод анзаарсангүй. Миний хувьд Эрдэнэ Хайрханаас олсон тамхины ишээ хаях вий гэсэндээ хайрцгийг нь гайгүй сайн бөхлөөд далд хийж авсан гэж байгаа. “Тэнд хүн гал тавьж байсан. Чухам яах гэж тэр вэ?” гэсэн өнөөх л бодол намайг ээрсээр. Санаагаар юм бол хурандаатай холбоо барьж энэ бүгдийг хэлмээр. Базараатай ч холбогдмоор. Ер нь л хэн нэгэнтэй энэ бодогдоод байгаа сэжиг таамгаа хуваалцмаар. даанч энэ ууланд утас барихгүй. Ганц холбогдож байгаа нь аймгийн ОБА-ны холбоо. Түүгээр дамжуулж элдэв янзын юм ярина гэдэг гэнэн хүүхдийн л хэрэг болох байх. “Ингэхэд Суурь яагаад үл ойшоов? Энэ бүгд нэг л хачин” Би хэдий чинээ их юм бодох тусам бодол маань улам л итгэмээргүй, улам л муухай болж байлаа.
Хоёр дахь гал гарснаас хойш нэмж энд тэнд утаа үзэгдсэнгүй. Өглөө, өдөр, оройд бид хэдэн тийшээ аль болох өндөрлөг дээр гарч хавь орчноо дуранддаг ажилтай болов. Тэгээд хийх юмгүй улс чинь яахав хөзөр л тоглож суух. Хэрлэн өнөөх л дэвтрээ нэг дэлгэж, нэг хааж, бодолд дарагдан эргэн тойрны хяраар ганцаар тэнүүчилнэ.
- Энэ охин юу бодоод байдаг юм бол доо?
- Яах юу байхав. Дурлал. Дурлал гэдэг чинь хүнийг ийм болгочихдог юм шүү дээ гэж Мягмар хэлэв.
- Нээрээ, энэ Хэрлэн тэгээд Суурь ахмадад дурлачихдаг юм байхдаа гэж Однар гайхсан янзтай хэлэх нь “Ийм хөгшин хүнд” гэсэн нийт хүмүүсийн гайхшралыг төлөөлөхөөр байлаа.
- Нас зөрөхөөс нүх зөрөх биш гэдэг үг байдаг байхаа ха ха гэж Лхагва нэг их хөгжилтэй үг хэллээ гээд инээсэн боловч бусад нь нэг их дэмжсэнгүй. Лхагва илт атаархалын өнгөөр хэлсэн болохоор тэгсэн байж ч магадгүй юм.
- Гэхдээ л шонин гэж Сансар хэзээ хойно сэтгэлийнхээ гүнээс шүүрс алдах мэт гунигтай хэлэв. Миний сэтгэлд ч гэсэн түүнийг дэмжих мэт “Нээрээ л сонин шүү” гэж бодогдоно.
Та нар намайг бодоод байна уу гэсэн шиг Хэрлэн хүрээд ирлээ. Тэр гал тогооны майхан хавьцаа хоол бэлдэнгээ
- Биднийг яах гэж энд хий дэмий байлгаад байгаа юм болоо? гэхэд Однар
- Харин ээ, чи мэдэхгүй байхад бид яаж мэдэхэв дээ гэж түүнийг илт өдсөн өнгөөр хэлэв.
- Би яаж мэдэх юм? Энэ холбоогоороо юу ч хэлэхгүй байгаа биз дээ? Та нар ч гэсэн сонсож л байгаа ш дээ.
- Ийм холбоогоор ч хэлэхгүй л дээ гэж Лхагва битүүгээр егөөдөхөд Хэрлэн сая л өөрийгөө шоолоод байна гэдгийг ойлгон
- Чи тэгээд юу гэх гээд байгаа юм? Арай намайг бөгсөөрөө холбоо барь гэх гээгүй биз дээ? гэж хачин их уурлалаа. Би Лхагва руу дуугай бай гэж хуруугаараа дохив.

* * *
Манайхан ч тэр, би ч тэр энэ уулын мухарт ийм олон хононо гэж бодоогүй байсан тул ойр зуурын хэрэглээ, хоол хүнсний зүйл маань дууслаа. Залуучууд маань хийх байхаа олж ядахдаа хамгийн түрүүнд тамхи тариагаа барчихав. Бие биенийхээ цүнх сав, хормой хотыг ч ухаад юм гарсангүй. Харин Сансар л нөгөө хэлхэж зүүсэн хорголоосоо хэд гурвыг тасдан нунтаглаад нямбайлан ороосноо хөх утаа суунаглуулан татаж гарах нь тэр. Залуус бие биесээ нудран Сансарыг горьдсон харцаар харцгаана. Мягмар тэсвэр алдан
- Сансараа, ганц соруулчих тэгэх үү? Туулайн баас ямар байдгийг үзье гэхэд Сансар дээгүүр харан ихэмсэглэж
- Бурханы олон шавь нар минь намайг шан тавьж байхад бүү садаа бол. Би хурмашт тэнгэр хур бороо хайрлах эшэхийг ашууж байна гээд нүдээ анин ном уншигчийн дүр үзүүлэхэд бүгдээрээ инээлдэв. Лхагва
- Чи ер нь биднийг энд ийм олон хонуулна гэдгийг мэдэж байсан юм биш биз?
- Амьдралын хар ухаан гэж энийг хэлээд байгаа юм л даа
- Өө хө, чи бас амьдралын хар ухаан мэднээ? гэхэд Сансар тэнгэр өөд нэг, дараа нь өөрийгөө заагаад
- Тэр шаншар, энэ Шаншар хоёр нийлээд ирэхийг амьдралын хар ухаан гээд байгаа юм даа гэхэд бид бүгдээрээ их бага дуугаар инээлдлээ.
- Чи ер нь яасан бэрд хог вэ гэж тэсэхээ байсан Мягмар хэлээд ухасхийн Сансарыг барьж аваад татаж байсан тамхийг нь булааж авав. Бусад нь ч гэсэн түүнийг дэмжин хүзүүн дэхь эрхийг нь тасар татлаа.
- Болиочээ, болиоч. Булаагаад байхдаа яадаг юм. Гуйгаач гэж Хэрлэн гэнэтхэн хашгирав. Ийм чанга хашгирна чинээ санаагүй байсан залуучууд тэр дороо хөдөлгөөнгүй болов.
- Өөрсдийгөө хараач. Ямар арчаагүй юм. Та нар хамгийн сүүлчийн хоолоо ч гэсэн ингээд булаах уу? Та нарт амь зулбах хамгийн сүүлчийн боломж байвал ингэж амиа бодох уу? Ямар муухай юм бэ та нар гэж Хэрлэн үнэн голоосоо хэллээ. Нүдэнд нь нулимс цийлэгнэж байсан болохоор би үнэн голоосоо гэж ойлгосон. Залууст ч гэсэн эвгүй байсан бололтой зэнзийрхээд нэг эвгүй болчихов. Надад ч гэсэн түүний хэлсэн үг нэн өөр сонсогдов.
- Зүгээрээ Хэрлээн, битгий уурла. Би тэртээ тэргүй өгөх байсан юм гэхэд Хэрлэн
- Тэр тусмаа
- Бид нар тоглож л байсан байхгүй юу
- Тоглоом шиг харагдахгүй байна. Бид ямар ч үед нэг баг л байх ёстой биз дээ гэснээ Хэрлэн хийж байснаа орхиод хажуугийн энгэр өөд алхчихлаа. Энэ бол манайхны хувьд цохилт байв.
- Чи зүгээр л өгчихгүй гэж нэг нь Сансарыг зэмлэхэд
- Би өгөх л байшан ш дээ гэж Сансар бувтнав.
- Тэрэндээ биш л дээ. Тэр итгэл найдвар хүсэж байна. Гэтэл сая та нар түүнийг айлгачихлаа. “Хамгийн сүүлийн боломж байвал ингээд л дайрах уу” гэж байна. Тэр та нараас өөр юм хүсэж байна залуусаа гэж намайг хэлэхэд бүгд чимээгүй болцгоолоо. Сансар гэмшсэн янзтай хурдан, хурдан хөдөлж залууст туулайн хоргол тараан гүйх нь өрөвдмөөр ч юм шиг, инээдтэй ч юм шиг. Энэ чимээгүй дүнсгэр байдлыг эвдэхийн тулд
- Та нар нэг тарчихаад ир дээ. Сайн ажаарай гэж намайг хэлэхэд тэд тал бүр тийшээ хөх утаа савсуулан тарцгаав. Тарна гэдэг нь нөгөө өндөрлөгүүд дээрээ гарч ийш тийш тандахыг хэлж байгаа юм.
- Овоо шорвог эд байх чинь ээ гэж нэг нь хэлж байна. Бодвол татаж буй хорголоо хэлэв бололтой. Би ч гэсэн нэг довцог руу гэлдрэх зуураа “Ямар ч байсан нэг аймаг орохгүй бол болохгүй нь дээ” гэж бодлоо. Би ч гэсэн зүгээр байсангүй ойрхоны нэг толгой дээр гарав. Залуусыг тарахтай зөрөн Хэрлэн ирж яваа харагдана. “Нээрээ, энэ хүүхэд Суурьт дурлачихдаг юм байх даа” гэсэн хэрэггүй бодол тархинд харвав. Яагаад биднийг энд байлгаад байнаа гэсэн Хэрлэнгийн үг санаанд бууж “Нэг л шалтаг байна даа” гэсэн хар буулаа. ¬Ерөөсөө өнөө орой яваад шөнөдөө буцаад ирдэг хэрэг. Хоол хүнс ч багадаад ирлээ. Залуус маань тамхи тариа ч үгүй боллоо. Хот руу ч холбоо баръя. Хэзээ хойно “Чи тэгээд хэлэх нь яаваа” гэж хурандаад загнуулах ч юм бил үү гэж шийдээд буцаж ирэв. Тэгтэл Хэрлэн гал тогооны майханд ганцаараа яриад байх шиг байх юм. Үүдэнд нь ирвэл Хэрлэн чихэвчээ зүүгээд цааш харчихсан холбоогоор ярьж байна. Тэр намайг анзаарсангүй.
- Ойрд гайгүй ээ
- . . . .
- Би зүгээрээ. Манайхан чинь томоотой ш дээ
- . . . .
- Яах юм. Манайхан юу ч гэж бодох юм билээ. Эд нартайгаа цуг байж байгаад л буцсан нь дээр. Нээрээ, биднийг хэзээ хүртэл энд байлгах юм бэ?
- . . . .
- Аанхаан, уйтгартай . . . санаж байна гэхдээ түүний хоолой их эрхлэнгүй болж шингэрлээ
- . . . .
- Удахгүй гэдэг чинь хэзээ гэсэн үг юм?
- . . . .
- За за ойлголоо гэхчилэн ярьж байв. Би санаандгүй түүний яриаг сонсчихсондоо хачин их санаа зовов. Тэгээд майхны үүднээс сэмхэн холдоод түүнд мэдэгдэхүйц чимээ өгсөөр ирэв. Хэрлэн хам хум холбоогоо унтраасан ч би анзаараагүй дүр үзүүлж чадав. Тэр намайг яагаад ч юм гэмшингүй, хүлцэнгүй харцаар үе үе харна.
- Ахлах дэслэгчээ
- Айн?
- Танай эхнэрийг Сэлэнгээ гэдэг үү?
- Тийм. Чи яаж мэдээв?
- Үгүй ээ зүгээр. Та хоёрыг их залуудаа суусан гэж сонссон юм гэлээ. “Хэнээс” гэж асуух гэснээ арай л хүйтэн сонсогдох вий гэж санаад болилоо. Мэдээж Сууриас биз.
- Тэгсээн, тэгсэн. Бид хоёр олон жил болж байна.
- Үр хүүхэдтэйгээ бөөнөөрөө байхад сайхан байдаг байхдаа. Би бас тийм үнэнч дурлалыг л хүсдэг. Үр хүүхдээ хамтдаа өсгөөд л . . .
“Тийм л юм бол чи одоо юу хийгээд л байна даа. Суурь чиний мөрөөдлийг биелүүлж чадах хүн мөн үү” гэж эгээтэй л хэлчихсэнгүй.
- Хамтын амьдрал зохионо гэдэг хүний амьдралын хамгийн чухал хэсэг. Тийм ч учраас хэцүү байдаг байх. Болчимгүй алхам хийснээс болж амьдралдаа алддаг хүмүүс байдаг л юм гэж би түүнд анхааруулах санаатай хэлэхэд тэрээр нэг их санаа алдсанаа
- Ухаан жолоогоо алдтал дурладаг дурлал гэж байдаг юм шиг байнаа . . . гээд чимээ тасарлаа.
“Тэгтлээ их дурлаа юу охин минь” гэх гэснээ амаа хамхилаа. Хэрлэн уулын орой ширтэн хэсэг чимээгүй суув. Түүнийг хажуугаас нь харахад үе үе бодолд дарагдан суудаг өнөөх эрхэмсэг бүсгүй биелэлээ олчих шиг харагдана. Тэрээр чимээгүйг эвдэн
- Би угаасаа л нэг их сайхан ахтай байх юмсан гэж боддог байж билээ. Магадгүй би багаасаа ахмад эрэгтэй хүний нөмөр нөөлөг хүсдэг байсан байх гэлээ.
“Олон ах хүнд дурласан шалтгаан маань энэ гэж хэлэх гэсэн юм байх даа” гэж бодсон хэдий ч
- Чи аавгүй юм уу? . . .Үгүй ээ, үгүй танай аав чинь . . . гэж эвгүй асуучихсандаа бантахад
- Би аавгүй юмаа . . . гээд санаа алдав. Майхны гадаа манайхны дүнгэр, дүнгэр ярилцах сонсогдоход бид хоёрын яриа тасарлаа.
- За та нар ямар ч байсан байж бай. Би аймаг яваад ирье. Хэрлээн, чи дутуу хөтүү юм юу байна бүгдийг нь сайхан бич. Би хурдхан давхиад шөнөдөө орж хоночихоод өглөө дэлгүүр онгойхоор юмаа аваад цаашдаа яахыгаа ч асуугаад ирье
- Заавал та явах гэхээр бидний хэн нэг нь яваад ирэх үү?
- Би өөрөө явах хэрэг байна. Хот руу холбоо барих ч шаардлага байна. Та нар харин сортоотой бас томоотой байгаарай гээд тэднийг тойруулан харлаа.
- Тамхи . . . тамхи гэж бичээрэй Хэрлээн гэж Сансар хашгирав.
- Хэдий болтол байх юм гэдгээ мэдэхсэн гэж Однар хэлэв
- Ер нь бол хүчээ хуваан газар нутгаа хараа хяналтандаа байлгах гэдэг нь зөв л дөө гэж би санаж байгаагаасаа шал эсрэг зүйл хэллээ. Уг нь бол энд байлгаад байгааг нь сэжиглэсээр байв.
Шөнө дөлөөр аймгийн бараа харлаа. Шууд гал команд дээр очих гэснээ шөнөөр дэмий юм шиг санагдааад очсонгүй. Аймгийн захад машин дотроо дуг хийгээд өглөө үүр хаяарангуут Суурийн гэрт шууд очихоор хөдөллөө. Гэртээ арай нэг их дүрэмдээд байхгүй биз гэж бодсон хэрэг.

Үргэлжлэл бий . . .