Нурам - 9 (тууж)

Манайхан олдсон дээр нь гэсэн шиг амрах боломж л гарвал өрөөндөө хэвтэх нь хэвтэж, утсаар ярих нь ярьж, телевиз үзэх нь үзэцгээнэ. Хэрлэн мөн л тэмдэглэлийнхээ дэвтрийг тэвэрч бодолд дарагдан сууна. Түүнийг ирсэн цагаас нь эхлэн хүн бүр анзаарч өөр өөрийн дүгнэлт хийдэг байсан байх. Би ч гэсэн тэдний л нэг. Заримдаа хэн нэгэнтэй ямар нэгэн хөгжилтэй зүйл ярьж, хавь орчноо хөглөн эгдүү хүрмээр хөөрхөн инээд цангинуулах нь гэнэн хонгор хүүхэд шиг, заримдаа нэг их гүн бодолд автан яг одооных шигээ суух нь хуучныг дурсан гэгэлзэх нас биенд хүрсэн бүсгүй шиг. За тэгээд ямарч байлаа гэсэн тэр манай салааныхны хөг аялгуу, аз жаргал, сэтгэлийн гэрэл болсоор байлаа. Эрчүүд маань бүгд түүнд сайн. Хэн түрүүлж Хэрлэнд таалагдах, хэн нь түүнийг инээлгэх, анхаарлыг татаж чадах вэ гэсэн үл мэдэгдэх хэрнээ ил харагдах уралдаан явагдана. Үүнээс болоод хоног хугацаа ч тоолохын завдалгүй өнгөрч байв.
Сансар Мягмар хоёр байнга л даам тоглоно. Тэгтэл Сансар
- Жинхэнээшээ тоглошон бол би ингэж нүүхгүй л дээ гэж өнөө л хэлдэг үгээ хэлэхэд бид бүгд инээлдэв. Мягаа
- Чи тэгээд бас тамхиа өгөхгүй унжих гээд байна уу? гэхэд Однар
- Мягаа, чи ч мөн ч хашрахгүй хүн юм даа. Үнэндээ бол наад хүн чинь чамайг хожоод байгаа юм биш үү гэхэд Мягаа
- Эр хүн шиг байж чадахгүй юм бол чамайг хөнгөлчихье л дөө. Энэний хэрэг чамд угаасаа байх ч үгүй гээд Сансарыг бариад авахад Сансар мөчөөгөө өгөхгүй ноцолдоно.
- Залуусаа, энэ хэлсэндээ хүрдэггүй эрийг эм болгоодохооч гэж Мягмарын хэлэхэд эрчүүд ухасхийн босов. Хийх юмгүй байгаагийн шинж л дээ.
- Бай яа, байя гэхэд залуус түр зогсов. Сансар заль гаргах санаатай
- Та нар одоо нэгнийгээ ингээд байхдаа яадгийн . . . гэхэд залуус дахин дайрч түүний өмдийг яг шувталдгийн даваан дээр
- За худлаа, худлаа гэж Сансар ямаан дуугаар ориллоо. Тэд хажуудаа Хэрлэнг байгааг мартсан бололтой.
- Наад үзэх гээд байгаа юм чинь та нарт байдаггүй юм уу? Тэгж л их хармаар байгаа юм бол өөрсдийнхийгөө харвал яасын гэж Хэрлэнг хэлэхэд залуус хэсэгхэн гацаж орхив. Тэднээс арай хийж мултарсан Сансар
- Та хоёр өмдөө тайлаад хараач. Хэрлээн, наад хоёрт чинь аягүй бол байхгүй дээ гэхэд
- Өө энэ муу ингээд амнаасаа болдог юм. Алив аваад ир гээд залуус бариад авлаа. Хэрлэн хэлэх үггүй болсон бололтой толгой сэгсэрснээ өрөөнөөс гарав. Тэднийг ноцолдож байх хооронд телевизээр дахиад л ОБА-ны хэвлэл мэдээллийн албаны дэслэгч хүүхэн мэдээлэл хийж байв.
- Алив та нар чимээгүй дээ гэж би хашгирлаа.
“Зүүн аймагт ажиллаж байгаа манай ОБА-ны Тусгай-2 салааныхан саяхан гарсан түймрийг амжилттай унтраалаа. Тусгай салааг байгуулсан нь зөв шийдэл байлаа” гэж ирээд л авч өглөө шүү. Манайхан ичсэн, санаа зовсон байдалтай шилээ маажина. Гэтэл хэдийдээ ч юм Суурь ороод ирчихсэн байв.
- Төвийн улс ч сайхан юмаа. Та нарыг энд ирээгүй бол манай аймгийг ингэж ярихгүй шүү дээ гэлээ.
- Хэвлэлийн албаныхны л мэдээлж байгаа нь тэр шүү дээ гэж намайг жаахан санаа зовсон байдалтай хэлэхэд
- Та нар буцаж очоод шууд л баатрууд болно. Аягүй бол зарим нь алдсан бүхнээ эргээж авна. Сайн бодсон байгаа юм шүү гэж намайг тавлав. Хэлэх үг ч олдсонгүй. Хэдий уур хүрч байгаа ч энэ олны өмнө яалтай билээ. Манайхан ч дуугарсангүй.
Гаднаас Хэрлэн хөөрхөн даашинз өмсчихсөн ороод ирэв. Энгийн хувцас түүнд зохисон гэж хачин. Эрчүүд гөлөрч орхилгүй яахав. Суурь хүртэл юу ч хэлж чадахгүй гайхна. Хэрлэн цовоо цойлгон дуугаар
- Эрхэм ахмадаа, танд зав байвал намайг хоттойгоо танилцуулаач гэж хэн ч байсан татгалзахааргүй хэлэв. Суурь тулгамдав уу гэлтэй түүнийг нэг, биднийг нэг харснаа дуугүйхэн гарахад Хэрлэн түүний араас дэгдчихлээ. Түүний энэ эрээгүй гэмээр авир биднийг сааталд оруулчихав. Тэднийг гарсны дараа хэсэг чимээгүй байсан манайхан
- Өө за за, ийм охин байсын байжээ хөөрхий
- Айлын охидууд айхтараа гэж үнэн юм даа
- Сансар минь яана даа гэж ам амандаа урамгүйхэн дуугарахад Сансар
- Би яашийн. Би ямар дурлашан юм уу? Надад ерөөшөө хамаагүй гэж эмх замбараагүй үг амнаасаа урсгав. Хэдийгээр Хэрлэнгийн энэ үйлдэл гайхшрал дагуулах ч гэлээ юу ч батлахгүй. Гэхдээ манайх залуусд нэгэн зэрэг ижил бодол харвасан нь үнэн байх. За надад ч гэсэндээ “Ийм багаасаа сүрхий туучий юм” гэж бодогдсон л юм. Гэхдээ тэр өөрийн гэсэн эрхтэй хүн шүү дээ.

* * *
Бид нэг үеэ бодвол эндээ дасах маягтай болж байв. Анх ирж байх үеийн судаг нугын цас одоо нэгэнт үгүй болж, энд тэндгүй шороо босон, хаврын хавсарга балбаж эхэллээ. Хэрвээ хаа нэгтэй гал гарвал тийм амар баригдахгүй болж байгаад битүүхэн түгшсээр байгаа.
Манайхан арынхаа талбайд өдөртөө нэг бэлтгэл маягтай хэд хэд хийчихээд бусад үед нь хийх юмгүй эргэлдэнэ. Бэлэн байдалд байгаа цэргийн улс гэсэндээ тэр бүр гадагшаа тэнээд явчихгүй. Гарсан ч тэр хавиасаа холдохгүй. Хэрлэн л үе үе хөнгөн хувцаслан гарна. Тэр нэг өдөр Суурийг дагаад гарч өөрийгөө цочмогхон таниулснаас хойш Сансараас бусад нь тэр болгон ойртоод байхгүй болсон ч түүнийг гарах тоолонд манайхан дунд үл мэдэг гуниг хүүгээд явчихна. Гэхдээ эмэгтэй хүнийг тэр тусмаа Хэрлэн шиг охиноос хараагаа салгачих эр хүн гэж хаа байхав дээ. Сансар харин яг л урдынх шигээ тойрон гүйнэ. Юухан хээхэн олдсон ч барьж очно. Заримдаа гадагшаа гараад явчихаар нь цонхон дээр цомцойтол сууж авна. Хэрвээ Хэрлэн гудамжны энд тэндээс гараад ирвэл “ирлээ, ирлээ” гэж дуу алдана. Тэгснээ “Өө хоёулаа байна” гэж урам нь хугарсан өнгөөр хэлнэ. Мэдээж өнөөх нь Суурьтай явж байгаа. Бусад нь түүнийг чимээгүйхэн шоолно. Хүний байгаа газар заавал харилцаа үүсдэг. Чухам сайн муу, зөв буруу алин болохыг цаг хугацаа харуулдаг хойно одоо яая гэхэв. Тэгэхээр юу болохыг харах л үлдлээ.

* * *
Харин намайг сүүлийн үед ээрүүлдээд байгаа “Яагаад заавал тэнд гэж” гэсэн бодол ээлж нь боллоо гэсэн шиг сэрвэлзсээр өрөөнд болж байгаа бүхнээс салгаж орхив. Анхны түгшүүрээс хойш дахин хоёр дуудлага ирэхэд хоёулаа Эрдэнэ Хайрхан ууланд ирсэн байв. Аймгийн төвөөс хорь гаруйхан км зайтай энэ уул яагаад шатаад байдаг юм бол?
Сүүлийн удаа гарсан галыг бид гурав хоног ноцолдон байж арай хийн цурманд оруулчихаад буцаж явахад бидний анхны дуудлага авч байсан газрыг хэсэг хүмүүс цэвэрлэж байхтай таарав. Тэд бол анх хотоос гарч явахад замд таарсан цэвэрлэгээний бригад байлаа. Бид биесээ мэдэхгүй ч гэлээ хээр таарсан хүний зангаар мэд усаа мэдэлцэв. Гэтэл Хамар Дамиатай ярилцаж байсан шар залуу цаанаас инээсээр ирлээ. Түүний аманд бас л нэг гай нь таарсан янжуурын иш зажлагдана.
- За ядарцгааж явна уу? хө гэж яриа өдөөд эргэн нэг залуу руу
- Алив цаана чинь уух юм байна уу? Дөхүүлээч хө гэснээ наашаа анхаарлаа хандуулж
- Та хэд ч нилээн хэд хоночихов уу хө гэх нь тэр бидний хэзээ энд ирсэн, хэд хоносныг мэдэж байгаа бололтой. Түүний шоолоод байгаа юм шиг ёжтой инээд хэний ч сэтгэлд юм бодогдуулахаар юм. Гэхдээ ярианыхаа төгсгөл болгонд хэлэх “хө” нь харилцагч хүнээ зөөлрүүлээд байдаг бололтой.
- Тэглээ хө гэхдээ эгээтэй л инээд алдчихсангүй.
- Ашгүй дээ хө. Гэхдээ сортоотой л байхгүй бол хө энэ утаа чинь тасардаггүй лүд байгаа юм хө гэлээ. Мэдээж галыг л хэлж байгаа.
Тэдний бригад ойролцоогоор зургаа долоон хүнтэй бөгөөд зөвхөн унасан модыг ч биш шатсан хэрнээ унаагүй модыг хүртэл угаар нь тас, тас хөрөөдөн авч байв. Цахилгаан хөрөөний ёнгиносон дуу уул хаданд цуурайтаж, моддын гяхтнан унах нь энд тэнд сонсогдоно. Шатсан ой угаасаа сэтгэлд эвгүй харагддаг бол угаараа огтлуулсан модны эржийсэн ёзоорууд тарчлан зовохдоо чимээгүйхэн гинших мэт санагдах ажээ. Үнэхээр харуусан гашуудмаар.
- Би та нарыг унасан модыг л цэвэрлэдэг гэж ойлгосон юм гэвэл
- Юу л даа хө. Шатсан л бол шатсан шүү дээ хө. Одоо биш ч гэлээ хэзээ нэг өдөр унах л болно хө. Нэг ирснийх л гэсэн ухаантай хө.
- Танайхан ч хариуцлагатай юмаа. Ажилдаа ч дуртай бололтой гэхэд тэр хоёр завжиндаа зажилсан тамхиныхаа ишийг сэлгүүлэн байж зуунги инээгээд
- Хоолондоо дургүй хүн гэж хаа байхав ээ хө гэлээ. Анх уулзсан цагаас эхлээд түүний нүдэнд сүүмэлзсэн шооч гэрэл тэрүүхэн хооронд уур хилэнгээр цорсхийснээ буцаад хуучин хэвэндээ орохыг би ажлаа. Савтай хүйтэн хар цай авчирч өгсөн залуу бол замд таарахад түүний бүхээгт явсан нүүрэндээ сорвитой залуу мөн байв. Тэр дуугаралгүйгээр толгой дохисон болоод биднийг нэг нэгээр нь тойруулан хүйтэн харц гүйлгэнэ. Манайхан ч ангаж цангасан улс цайг бидоноор нь дамжуулан ууцгаалаа.
- За болоод явчихлаа. Доошоо, машин хүртлээ алзахгүй боллоо гээд бид босоцгооход
- Зүгээрээ хө. Хээрийн улс ялгаа юу байхав хө гээд мөрөн дээр алгадаж байна. Уг нь бол их нөхөрсөг харьцааны хэлбэр. Гэхдээ тэдний тухай таатай бодол үлдсэнгүй. Сэтгэлд нэг л сэрүү татаад байх нь хачин. Миний сэтгэлийг батлах гэсэн мэт нилээн доошилсоны дараа
- Тэр сорвитой нь ямар аймаар хардаг юм бэ? гэж Хэрлэнгийн хэлэх ард сонсогдов.
Угаараа тас, тас хөрөөдүүлсэн модны ёзоорууд дундуур явахдаа энэ ой хэзээ ч дахин сэргэхгүй юм байна даа гэсэн харуусал өөрийн эрхгүй төрнө. Цэвэрлэж болно. Гэхдээ энэ арай л дэндүү байна. Үүнийг цэвэрлэх гэх үү эсвэл устгах гэх үү алин болох нь ялгахад хэцүү харагдана.

* * *
Түүнээс хойш хэдэн ч хоног өнгөрөв. Эрдэнэ Хайрхан, цэвэрлэгээний бригад хоёр тархинаас гарсангүй. Тархи ээрүүлээд байгаа энэ бодлоо Суурьт хэлэх үү, яах вэ? Хэлнэ гэхээр яг бодитой ингээд байна гэх юм алга. Хэлэхгүй гэхээр сэтгэл гижигдээд байгаа энэ нөхцөлийг яалтай. Суурь гэснээс тэр анхных шигээ над руу хийгээд манайхан руу уухичаад дайраад байхаа больсон. Манай залуус болохоор Хэрлэнгээрээ гул барьчихсан шахуу юм яриад байгаа. Учир нь Суурийн Хэрлэнтэй энд тэнд цуг явах нь ихэссэн байлаа. Тэр ч гуанз, энэ ч театраас гэх яриа сонсогдох болсон. Тэгэхээр мань эр халуун залуухан охинд татагдсан байхыг үгүйсгэхгүй. Уг хүнийг нь мэдэхийн хувьд түүнийг тийм хурдан өөрчлөгдөнө гэхээр итгэмгүй. “Чамд биеэ үнэлчих өөр газар алга уу” гэж хашгичиж байсан хүн шүү дээ. Гэхдээ эр хүн олзонд гэгчээр олон жил атаршсан сэтгэл аль алиахан аашинд бүдрэхийг тэр гэхэв дээ. Хэрлэн бол ид зуны цэцэг л гэсэн үг. Түүнд дурлахгүй байхын арга байхгүй. Хэдийгээр насны зөрүүтэй ч Суурийн хувьд юм юмны хор гардаг ид насандаа яваа эр хүн. Тэгээд ч түүнд дутуу юм алга. Тэгэхээр Суурийн сэтгэлийн ногт жаахан сулараа биз хэмээн бодож хэвттэл биднийг ирсний маргааш Суурийн тавьж байсан илтгэл санаанд орж жижүүрийг дуудан тэр илтгэл дээр ашигласан газрын зургийг авчруулж ноднин гарсан галын тэмдэглэгээг харлаа. Эрдэнэ Хайрхан бусдаасаа илүү олон тэмдэглэгээтэй байх юм. Үүн дээр энэ жилийн гурав нэмэгдэнэ. Зургийг ажаад байсан чинь одоо урсахаа больсон гээд байгаа голын хоёр талын энгэрээр тэмдэглэгээ олон байлаа. Энэ маягаараа бол Эрдэнэ Хайрханы ой энэ хавар, үгүй юмаа гэхэд намар гэхэд дуусаж мэдэхээр харагдана. Би зургаа эвхэж тавиад доош бууж жижүүрийн өрөөнд орлоо. Жижүүр ёсолж байна.
- Чи манай салааны явсан дуудлагуудыг нэгтгээд өгөөч
- Танайх гурван удаа л явсан ш дээ.
- Харин тийм. Яг хэд хэдний өдөр явсан байна. Хэдэн цагт нь дуудлага ирсэн байна. Ямар утаснаас дуудлага ирсэн байна гээд бүгдийг нь гэтэл
- Мэдлээ эрхэм ахлах дэслэгчээ. Би мөдхөн танд оруулаад өгье гэлээ.
Дуудлага авсан өдрүүдийг харьцуултал нэг сонин юм ажиглагдав. Хоорондоо яг адилхан зургаа хоногийн зайтай байв. Сүүлийн дуудлаганаас ирээд бид хоёр хонож байна. Тэндээ гурав хоносон гэхээр маргааш дуудлага ирэх юм биш байгаа гэсэн хар буулаа. Газрын зургаа дэлгэн хий дэмий л гөлөрч суув. Тэгсэн гал гарсан байдлууд нь ерөнхийдөө ширгэсэн голын хоёр талаар доороосоо дээшлэх маягтай. Энэ бол дэндүү гэнэн, дэндүү хүүхдийн гэмээр дүгнэлт байлаа. Хэрвээ миний энэ дүгнэлт кино ч юм уу үлгэр байгаад үнэн гэж батлагдах юм бол одоо энд л гал гарч магадгүй дээ гэсэн нэг цэгийг газрын зураг дээр хуруугаараа заалаа. Энэ нь сүүлийн гал гарснаас нилээн дээр сайрынхаа нөгөө энгэрт байв. Ямарч нотолгоо байхгүй мэргэжлийн хүнд бол инээд хүрч үхмээр ийм юмыг хэндээ ч гэж хэлэх билээ. Суурьт бол бүр чадахгүй. Хурандаад хэлэх үү? Дэндүү хөнгөдсөн юм болно. Тэгвэл яах вэ? Бодолдоо ээрэгдсэн би босон суун холхих зуураа цонхны харалдаа иртэл гадаах сандал дээр Хэрлэн нөгөөх л дэвтэрээ гаргачихсан ганц нэг юм тэмдэглэнгээ алсыг харан бодлогоширон сууж байв. Түүний ингээд сууж байгаа нь надад таалагддаг юм. Хорвоод гав ганцаараа үлдсэн юм шиг эсвэл холын хол одсон тоосны үзүүр ширтэх шиг гунигтай хэрнээ цаанаа нэг хөнгөн аястай санагддаг юм. Магадгүй зохиолч хүн бол яг энэ агшинд нэгэн хөг аялгуу эгшиглэн байгааг анзаарах байсан байх. Галын тухай бараан бодлуудыг Хэрлэнгийн тухай гэгээн бодлууд цуу татах шиг цутгана. Тэгтэл хаанаас ч юм Суурь түүний дэргэд хүрээд ирэв. Энэ хоёрын уулзалдах нь одоо жирийн үзэгдэл болжээ. Хэрлэн дэвтрээ хаан энгэртээ хийнэ. Суурь үзэхийг хүссэн бололтой гараа сунгахад Хэрлэн толгой сэгсэрч харагдав. Тэгтэл Суурь ямар нэгэн хөгжилтэй зүйл ярив бололтой Хэрлэн толгойгоо гэдийлгэж ирээд инээв. Яг л зураг шиг.Суурь инээж байснаа гэнэтхэн харцаа өргөж миний харж буй цонх руу харлаа.
Үргэлжлэл бий . . .

"ҮР ХАРАМ" туужийн түүврээс